“Enkele mijlen ten Noord-Westen van Amsterdam, aan den overkant van het vroegere IJ, ligt eene zeer bijzondere streek. Aan weerskanten van de oevers van een breed water strekt zich uit een onafgebroken reeks van molens en huizen, wier eigenaardige bouwtrant langs het water een schilderachtigen indruk maakt.
Dit is de Zaanstreek met haar groengeverfde huizen, die in helderheid van kleur het frissche lentegroen overtreffen, met haar honderden ronddraaiende molenwieken, met haar rookende fabrieken, haar tallooze pakhuizen, haar drukke scheepvaart, en — haar ondernemende bewoners, die de voor enkele eeuwen nog ledige oevers der Zaan hebben gemaakt tot een der middelpunten van handel en nijverheid in ons land.”
Zo begint ‘De Zaansche volkstaal; bijdrage tot de kennis van den woordenschat in Noord-Holland’ van Gerrit Jacob Boekenoogen (1868-1930), uitgegeven in 1897 door A. W. Sijthoff in Leiden.
121 jaar oud, maar prima leesbaar. Boekenoogen legt uit wat het verschil tussen Zaans en de andere Noord-Hollandse dialecten, geeft de verschillen aan tussen wat in de Zaandorpen wordt gesproken (Assendelft is zeer geïsoleerd, ‘men spreekt de “h” verkeerd uit’) en gaat in op schrijfwijze en uitspraak (een ‘zeurderige en zangerige wijze’).
Het tweede deel van het boek is een Idioticon, een woordenlijst met woorden en begrippen die alleen in de Zaanstreek voorkomen.
Hem, znw. m. Naam van vele stukken land. Steeds aan het water gelegen buitendijksland. Door de verschillende inpolderingen zijn vele hemmen later midden in het land komen te liggen.
Inverdan (uitspr. inverdan, met hoofdtoon op an), bijw. Uit inwerdan, in- waard-an, inwaard-aan. Inwaarts, naar binnen, dieper in. \\ Ons huis staat inwerdan [niet vlak aan den weg, maar wat dieper in).
Warskip, znw. onz. Daarnaast wasskip en te Assendelft warskop; vroeger ook wars kap. Een bezoek van eenige dagen. Alleen in de uitdr. te warskip gaan, krijgen enz., uit logeeren gaan enz.
Het boek is online te lezen (en de downloaden) van www.archive.org. (een alternatief wordt in reacties gemeld)
En ook niet te vergeten meneer Klaas Woudt, genoten van zijn boeken en zeker ook zijn lezingen. Ach ja, dialecten verdwijnen, dat is jammer, vooral als je hoort wat er voor in de plaats komt. Vooral de jongeren menen een soort bekakt Nederlands te moeten praten tegenwoordig. Ze kunnen de r ( èj ) of de e ( soort i : hil vil ) en ratelen maar door, zeer snel zonder komma's en punten alsof ze tijd tekort hebben. Dit alles tegenwoordig steeds meer volgepropt met onnodige Engelse woorden / zinnen. Ze beseffen denk ik niet dat een nieuw soort dialect geboren is. Ergste is nog dat onderzoek onder vooral jongere werkzoekenden uitwees dat degenen die nog iets van dialect spraken duidelijk minder kans maakten op de arbeidsmarkt. Nee, ik vrees dat niet alleen de dialecten verdwijnen maar dat ook de Nederlandse taal vervangen zal worden door het Engels. Horen we nog wel eens evenement ? Nee, het moet zo nodig event zijn. Lekker belangrijk doen. En zo kunnen we nog wel even doorgaan.
Het juiste downloadadres is: https://ia600502.us.archive.org/33/items/dezaanschevolkst00boek/dezaanschevolkst00boek.pdf
Dank, we hebben een andere locatie ingevoerd en verwezen naar deze optie in de reacties.
Over Zaans gesproken, Piet Klees als Bontekoe, Aart Schoen, Gerrit Smit, Jan Kaat, Jack Klees, Cora Smit / Fina Woud. in De Schoolmeester https://www.youtube.com/watch?v=N0bkl3vgEJQ
Waar het ook ligt, het ligt er en de taal is langzaam aan het verdwijnen. Mooi dat Boekenoogen nu on-line te raadplegen is. Het zou raadzaam zijn om nu nog Zaankanters die de Zaanse taal nog goed spreken vast te leggen zodat we daar nog een restantje van kunnen behouden. Ik hoorde Dirk Doeves nog in een filmpje Zaans praten, toch een genot om te horen.
Volgens mij ligt ten noordwesten van Amsterdam de regio Waterland en niet de Zaanstreek.
Volgens mij is je kompas kapot..
Waarschijnlijk ligt er een magneet naast.
"te warskip gaan" komt niet uitsluitend in de Zaanstreek voor, maar ook in Westfriesland. Zie Westfries Woordenboek, Jan Pannekeet 1984.