De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten en natuur wordt opgeofferd om plaats te maken voor nieuwbouw, stadsvernieuwing en bedrijventerreinen.
De Zaanstreek is de afgelopen decennia – soms zelfs onherkenbaar – veranderd. De Orkaan brengt die verandering in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…
De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag de Bloemgracht in Zaandam.
Bloemgracht, Zaandam
Deze keer de Bloemgracht gezien richting het westen met prominent de Bonifatiuskerk in het midden. De Bloemgracht is de straat direct ten noorden van de Peperstraat in Zaandam en begint bij de Oostzijde en eindigt bij de Gouw. De straat bestaat nu uit drie delen, Oostzijde – Rosmolenstraat, Rosmolenstraat – H. Gerhardstraat en H. Gerhardstraat – Gouw.
De straat, ooit een pad, werd aangelegd in 1656 als het Cornelis Pietersz. Bleeckersven. Bleeckers was eigenaar van het ven waarop het pad werd aangelegd. Het pad werd ook “Bloemgraft” (graft = gracht) genoemd naar de familie Bloem die op de hoek Bloemgracht / Oostzijde woonde.
In Zaandam zijn meer “grachten” genoemd naar bewoners, denk hierbij aan de Rozengracht, vernoemd naar de familie Roos of de Herengracht die zijn naam heeft te danken aan de eerste bewoner, Gerrit Heere. De Bloemgracht kreeg gelijk na de aanleg in 1656 een padreglement.
Een belangrijke basis voor de padreglementen was de destijds algemeen aanvaarde burenplicht. Bij geboorten, ziekten en sterfgevallen stonden de bewoners elkaar bij, zij vormden een hechte groep waarvan de leden elkaar zeer goed kenden. Anders dan we zouden verwachten, werden de reglementen niet van elkaar overgeschreven. Toch bevatten ze in hoofdzaken dezelfde bepalingen hoe en door wie de sloten en bruggen moesten worden onderhouden, waar de ‘secreten’ of ‘gemakhuizen’ gebouwd mochten worden, wat te doen bij brand en bij gladheid, verboden op het drijven van vee, het rijden met karren, de uitoefening van hinderlijke of gevaarlijke bedrijvigheid, zoals traankokerij, touwslagerij, kaarsenmakerij, leerlooierij, scheepswerven, smederijen, grutterijen, slachterijen, vleethuizen en herbergen.
Ook het bouwen van eendehokken was meestal uitgesloten. Duidelijk is dat de reglementen vooral gericht waren op het milieu, op rust en veiligheid. Ondanks alle bepalingen is op ettelijke paden later toch wel bedrijvigheid ontstaan. Het toezicht op de reglementen was toevertrouwd aan padheren.
Het pad werd in 1923 door de gemeente Zaandam overgenomen. De sloot werd in gedeelten gedempt, het eerste gedeelte in 1892, de rest in 1921 en 1927. Op 22 december 1926 was er een felle brand aan het Blokje, dit was de Bloemgracht bij de Jan Windhouwerstraat. Vijf leegstaande woningen onder één dak die vol ongedierte zaten, waren opzettelijk in brand gestoken. Als veiligheidsmaatregel stonden de wijkspuit no.2 uit de Oostzijde en de 500 liter spuit no. 7 (Czaar Peterstraat) paraat.
De Bloemgracht is altijd een belangrijke straat geweest, zo stonden er diverse scholen waarvan de kinderbewaarschool in 1861 de eerste was. Sinds 1955 wordt de kinderbewaarschool kleuterschool genoemd. Op Bloemgracht 4 heeft de R.K. ULO voor meisjes gestaan en ook de RK Willebordschool stond in de straat. Het in 1960 gesloopte wees-en armenhuis stond ook op de Bloemgracht en ook het Tehuis voor Ouden van Dagen, voorloper van het Pennemes, stond hier. Later werd het St. Jan ziekenhuis aan de Bloemgracht gebouwd.
Het huis Bloemgracht 21 verhuisde in 1963 naar de Zaanse Schans terwijl Bloemgracht 71 het smalste huis van Zaandam is. De bekende kunstschilder Jan Kruiver heeft ook op de Bloemgracht gewoond. De Sint Bonifatiuskerk is in 1899/1900 gebouwd naar een ontwerp van Albert Margry.
Op de oude foto links in het midden de toren van de Oostzijderkerk aan de Zuiddijk en links vooraan de tuinderij van Schone. Het huis met de gebroken kap direct achter de tuinderij bestaat nog en staat op de zuidoostelijke hoek van de Bloemgracht / Jan Windhouwerstraat.
In het Gemeentearchief is de foto zelf te vinden (gedateerd op 1900) en een ansichtkaart te vinden waarvoor deze foto is gebruikt.
Bekijk hier alle fototijdreizen.
Foto en tekst 2022: Bert Versteeg. Bronnen Zaanwiki, Gemeentearchief
GAZ
Chapeau voor de serie Fototijdreis. Zowel de info als ook de vormgeving met de schuif-foto. NB Een "gebroken kap" zoals op de foto's heet een mansarde dak, zie joostdevree.nl
Beetje jammer dat het verhaal van mijn straat begint met een heel grote fout. De Bloemgracht wordt inderdaad 2 maal doorsneden maar het eerste stuk vanaf de Oostzijde gaat niet tot de Rosmolenstraat die overigens al eindigt op het Roggeplein een flink stukje weg maar tot de Symon Claeszstraat. Een ander foutje is dat het pand Bloemgracht 21 op de Zaanse Schans zou staan. Dit is maar gedeeltelijk waar, het is samengebouwd met de woning Oostzijde 8 en vormt nu gezamenlijk Kalverringdijk 9.
Kees, bedankt voor je reactie! Je hebt gelijk, ik was in de veronderstelling dat het de Rosmolenstraat was maar die loopt inderdaad tot het Roggeplein. Wat het pand Bloemgracht 21 betreft, ik haal mijn informatie van Internet af en blijkbaar klopte dat niet helemaal. Maar ik ben blij met reacties zoals die van jou, daar leer ik van.
Prima hoor Bert, als bewoner ben je lokaal wat bekender met de in en outs van je omgeving. Verder hulde voor het artikel!
Is niet helemaal vergelijkbaar, linker kant is verder weg genomen en is de Oostzijderkerk te zien. Rechts id de Bonifatiuskerk te zien.
Agnes, het houten pand met de gebroken kap staat ook op de oude foto alleen kon ik de foto niet van verder nemen anders zou dat pand niet of nauwelijks op de foto komen en behalve de Bonifatiuskerk was dat huis nog het enige herkenbare van de oude foto. Het is soms lastig om de recente foto van exact dezelfde plek te nemen als waar de fotograaf van de oude foto ooit heeft gestaan, dat zal ongeveer bij de H.Gerhardstraat zijn geweest, daar waar het clubhuis van de Zaanse Operette Vereniging staat en vanaf daar is de Oostzijderkerk ook niet te zien. Op de plaats van Bloemgracht 44 t/m 54 heeft de tuinderij gestaan.