De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten en natuur wordt opgeofferd om plaats te maken voor nieuwbouw, stadsvernieuwing en bedrijventerreinen.

De Zaanstreek is de afgelopen decennia – soms zelfs onherkenbaar – veranderd. De Orkaan brengt die verandering in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Hanenpadsluis in Zaandam.

Hanenpadsluis, Zaandam

De Hanenpadsluis werd gebouwd in 1713 ter vervanging van de vroeg 17e -eeuwse Barndegatsluis en is de laatst overgebleven sluis van het oostelijk deel van Zaandam. De drie andere sluizen waren de Zuider- en Noordervaldeursluis in de Oostzijde en het Doodsluisje op het Kalf. In de 17e eeuw was de Barndegatsluis van groot belang voor de Wormer- en Jisper beschuitbakkers die de route door het Oostzijderveld prefereerden boven de Zaan en het IJ waar het bij harde wind nogal kon spoken. Doordat het Barndegat dichtslibde, de teloorgang van de beschuitbakkerij en de forse toename van het aantal windmolens in het Oostzijderveld werd besloten een nieuwe sluis te bouwen in de Oostzanerdijk, de huidige Zuiddijk.

De molens in het zuidelijk deel van Zaandam-Oost waren voornamelijk houtzagers en door een sluis ten zuiden van de Hogedam te bouwen hoefde er maar één keer geschut te worden.

De Hanenpadsluis was een echte zeesluis want de huidige Voorzaan was toen een zijtak van het IJ dat toen rechtstreeks in verbinding stond met de Zuiderzee. In 1865 werd begonnen met de inpoldering van het IJ en het graven van het Noordzeekanaal dat in 1876 werd geopend. Tot die werkzaamheden hoorde ook het afsluiten van het IJ van de Zuiderzee en de bouw van de Oranjesluizen welke in 1872 gereedkwamen waardoor eb en vloed verdwenen.

De Hanenpadsluis is nog herkenbaar als zeesluis, te zien aan de trapsgewijze opbouw tegen het talud van de dijk en het zware muurwerk en heeft een lengte van 24 meter, en een breedte van 4,75 meter.

Het Hanenpad is net als meer paden in de Zaanstreek vernoemd naar één van de eerste bewoners en kreeg na een ruzie tussen enkele bewoners in 1713 een padreglement.

Het pad ten zuiden van de Hanenpadsloot is het Sluispad en dit pad kreeg in 1720 haar reglement. Op het Sluispad startte Roelof van Exter in 1928 een vetsmelterij, later ging het bedrijf zich toeleggen op het produceren van spijsaroma. In de jaren `80 verhuisde het bedrijf naar de Gerrit Bolkade in Zaandam. In 1977 vestigde Erdi Wegbebakening zich aan het eind van het Sluispad, dit bedrijf zou in 2000 verhuizen naar de Rechte Tocht in Zaandam.

De sluis was voor de kleine scheepvaart dat blijkt ook uit het feit dat er al in de 19e eeuw een vaste brug lag waardoor schepen met een mast de sluis niet konden passeren. In 1852, 1936 en 1948 is de sluis grondig gerenoveerd. Tijdens de renovatie van 1936 is ook de brug vernieuwd, deze brug ligt er nog steeds. Ook het hekwerk rond de vaste brug en het buitensluishoofd dateren van 1936. Bijzonder is de vermoedelijk 18e eeuwse hardstenen peilschaal

In de sluis zijn twee gedenkstenen aangebracht, één in de noordelijke wand met de tekst: “Gebouwd in het jaar 1713 / drooggemaakt en belangrijk / hersteld in het jaar 1852 / onder het bestuur van de banne Oostzaan en Oostzaandam” met daarbij de namen van de leden. Op de tweede gedenksteen in de zuidelijke wand staat: “Brug vernieuwd in het jaar 1936 / onder het bestuur van de polder Oostzaan” en ook de namen van de leden.

Het water tussen de Voorzaan en Zuiddijk heet ook Hanenpadsluis en op de noordelijke oever dichtbij de Zuiddijk stond sinds 1693 molen het Oosterkattegat. De molen was gebouwd als houtzaagmolen en werd in 1743 verbouwd tot oliemolen. In 1855 kocht de firma Heyme Vis en Zoonen de molen en liet deze vertimmeren tot verfmolen. Het Oosterkattegat werd in 1896 gesloopt en op het erf kwam de scheepswerf van Seijmonsbergen, later Van der Molen, waarvan de opstallen in 2001 werden gesloopt waarna er woningen werden gebouwd. De straat heet nu Sont.

Op de zuidoever van de buitendijkse Hanenpadsloot, aan de Bleekerstraat was de scheepswerf van Berghouwer en in 1916 kwam er de ouwelfabriek van de gebroeders Pel die 2 jaar eerder aan het Hanepad waren begonnen. Deze ouwelfabriek kreeg later de naam Primus en is sinds 2004 aan het Ambacht in Oostzaan gevestigd. Op het vrijgekomen terrein kwamen ook woningen, de straat waarop ze staan heet Ouwelkade,

In 2013 werd op initiatief van één van de bekendste bewoners van het Hanenpad, Ben Bonte, het 300 jarig bestaan van de sluis gevierd. Op kosten van de Stichting Zingen op de Zaan kwam het Kapiteinskoor op een dekschuit een optreden verzorgen en was er voor de kinderen een springkussen.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Zaanwiki, Zuidkanter, Gemeentearchief Zaanstad.