De bezoekers van Cafetaria De Haaven (Havenstraat Zaandam) moeten het herkennen: zomaar een stukje spoorlijn langs de weg. Van niks naar nergens. Het zijn de resten van de eerste Zaanlijn.

Peter de Vries, oprichter van het Hembrug Museum, en Ruud Meijns van Historische Vereniging Zaandam gingen op zoek naar de geschiedenis van deze eerste spoorlijn door Zaandam.

Er zijn twee bruggen over het Noordzeekanaal geweest; twee Hembruggen. De eerste werd in 1887 gelijktijdig met de spoorlijn tussen Zaandam en Amsterdam in gebruik genomen. De spoorlijn had een ander traject dat meer naar het oosten lag, de tweede Hembrug werd in 1907 in gebruik genomen.

De eerste Hembrug, foto hieronder, werd in 1910 gesloopt.

Het eerste traject van de Zaanlijn richting Amsterdam liep vanaf het station richting Havenbuurt. Dan over de brug die over het water ligt dat van de Voorzaan naar de Schiethaven loopt, en verder achter de huizen van de Havenstraat richting het Noordzeekanaal. Van die lijn zijn aanwijzingen te vinden op foto’s en op kaarten. Bijvoorbeeld die hieronder.

Op deze kaart uit 1922 zijn beide spoorbanen nog goed te zien. De baan van de 1e Zaanlijn, de meest rechtse, werd nog gebruikt voor de bevoorrading van de Artillerie Inrichting.

Daarvoor moest de Provincialeweg worden overgestoken en het verkeer werd dan met vlaggen gewaarschuwd en stilgezet tot de locomotief met aanhang voorbij was. Onder de bedoelde kruising. Links van het midden is nog een hek te zien waarmee de spoorlijn werd afgesloten. Het is meer symbolisch alsof een ander met zijn locomotief hierover zou gaan rijden.

Peter de Vries, oprichter van het Hembrug Museum, en Han van Lokhorst hebben jaren geleden een verzoek ingediend bij de gemeente om een informatiebord te plaatsen bij het laatste restant van deze spoorlijn. Dat ligt vlak voor de snackbar aan het begin van de Havenstraat. Op dat verzoek heeft Peter de Vries nooit wat gehoord, ook niet nadat hij er nog eens over heeft gebeld.

Regelmatig verdwijnen er stukjes geschiedenis uit Zaandam waar je dan alleen nog bij toeval eens aan wordt herinnerd. Een bordje met een kaartje, op een redelijk formaat en weerbestendig zou al heel wat helpen.

Als slot een foto van één van de bewoners van de Havenbuurt: Ruud Klopper, zittend op een wissel van deze verdwenen lijn. Rechts de achterzijde van de huizen aan de Havenstraat.

Lees ook de herinneringen uit de Havenbuurt die ook over deze verdwenen spoorlijn gaan.

foto’s: Gemeentearchief Zaanstad, Artillerie Inrichtingen Hembrug.