De recente overwinning van Urgenda’s Marjan Minnesma is van doorslaggevende betekenis voor hoe Nederland z’n klimaatdoelstellingen in de praktijk gaat brengen.

Volgens journalist Robert van Tellingen (Koog aan de Zaan) heeft het ook gevolgen voor het bouwen van biomassacentrales, eentje is al klaar om van start te gaan. Bovendien zijn er nog andere gepland. Van Tellingen is sceptisch ondanks de goede bedoelingen en de beloftes…

De zin en onzin van Biomassacentrales

Kort voor Kerst kreeg de Nederlandse overheid een klap te verwerken van Wormerveerse Marjan Minnesma. Als een David begon zij vijf jaar geleden met haar -toen nog kleine- organisatie Urgenda een rechtszaak tegen Goliath De Overheid. Ze won. Net als het hoger beroep en vlak voor kerst de cassatie bij de Hoge Raad. Dat is -zacht gezegd- overtuigend. De overheid vertrouwt haar eigen rechters niet en aangezien er een scheiding is der machten, heeft ook de overheid het recht om net zo lang door te procederen tot ze óf gelijk krijgt, óf het probleem op wat voor manier dan ook is opgelost. Foei overheid. Je moet dan ook niet zeuren als een uitgeprocedeerde asielzoeker doorgaat tot het Europese hof om gelijk te krijgen, maar dit terzijde.

Kleine Marjan

Marjan Minnesma zat in de jaren tachtig op het Pascal College, toen nog reformatorisch college Blaise Pascal. Gym gebeurde in één van de twee gymzalen of buiten. Je had pech als je een rondje Gouw moest doen van de gymleraren Ebbelaar en Breeuwer. Een paar honderd meter hardlopen tussen een voetgangersbruggetje en het viaduct. Iedereen die de finish haalde had de tong tussen de knieën. De finish was precies op de plaats waar nu de Zaanse Biomassacentrale staat, waar zo veel om te doen is.

De grote vraag is, leidt deze centrale ook tot ademnood of is dit onderdeel van de oplossing van het energievraagstuk, na het sluiten van de kolencentrales? En waarom waarschuwen Milieudefensie, Greenpeace en het Europese Wetenschapsinstituut EASAC dan voor centrales als deze? Ook Marjan Minnesma maakt zich zorgen, zo lezen we in De Volkskrant eerder dit jaar:

“Zodra de vraag naar biomassa stijgt, stelt Marjan Minnesma van Urgenda, organisatie voor duurzaamheid, zal ook de druk stijgen om biomassa op niet-duurzame wijze te produceren. ‘We zien nu zelfs in Nederland al dat er meer gekapt wordt dan ooit, omdat hout een verdienmodel is.”

Biomassacentrales in Zaanstad

Wie denkt dat er alleen tussen de Middelbare School en het Zaans Medisch Centrum een centrale komt heeft het mis. Het bedrijf Olam wil midden in Koog aan de Zaan een centrale bouwen en Loders Crocklaan in Wormerveer wil er ook eentje.

Op de kaart, die de Landelijke Federatie tegen Biomassacentrales heeft laten opstellen, lezen we dat er ook eentje gepland staat naast het verzorgingstehuis Het Pennemes (geen grappen over crematies alstublieft). Wie de Coentunnel naar Amsterdam uitrijdt en naar rechts kijkt ziet nog een centrale in aanbouw, waarvan de uitstoot in Zaanstad terecht komt. Dat zijn vijf biomassacentrales.

Centrales in Nederland

Biomassacentrales vormen ongeveer tweederde van de duurzame energiebronnen in Nederland. Een substantieel aandeel dus. In Duitsland, het land dat ongeveer 20x meer bos heeft en dus veel meer snoeiafval produceert dan Nederland, staan slechts 14 biomassacentrales. Nagenoeg allemaal in het Ruhrgebied. In België is ongeveer net zoveel bos als in Nederland. Daar staan er 21.

Wie nu op het kaartje van Nederland kijkt, schrikt zich een hoedje. In ons land staan liefst 525 biomassacentrales en dat aantal loopt op tot 628. 375 van deze centrales hebben hout als grondstof.

biomassa kaart 2
De biomassacentrales in Duitsland en België.
biomassa kaart
De biomassacentrales in Nederland.

Waar komt dat hout vandaan?

De centrale aan de Pascalweg in Zaandam bezweert dat het alleen op gecertificeerd Nederlands snoeiafval draait en zegt dat te kunnen aantonen. Dat is dus prima. Hoewel? De vraag naar snoeiafval is intussen zo groot, dat er opvallend veel bossen ‘gesnoeid’ worden. Staatsbosbeheer verwoordt het op zijn eigen site als volgt:

“Bomen worden weggehaald om de andere bomen de ruimte te geven voor hun groei of om het bos te verjongen. Het bos blijft bos. Door dit regelmatig te doen zorgen we ervoor dat ook toekomstige generaties van het bos kunnen blijven genieten en dat we hout van goede kwaliteit uit het bos kunnen blijven oogsten.”

Er is dus meer hout nodig om de biomassacentrales te voeden met brandstof. Het aantal programma’s om ‘bossen gezond te houden’ is in aantal toegenomen, want tsja, toekomstige generaties moeten ook van het bos genieten. Hoe hebben die bossen de  afgelopen duizenden jaren kunnen overleven zonder ‘bijsnoeien’ van de mens? Miraculeus. Er worden ook ineens plannen gemaakt om het ‘unieke zandlandschap’ in Schoorl in ere te herstellen. En wat is het dan fijn dat de bomen van het Baaknolbos een goede bestemming krijgen.

Rutte: de Bolsonaro der Lage Landen

Iedereen die de kaart van de Nederlandse Biomassacentrales bestudeert, voelt op zijn of haar klompen aan dat we het niet redden als we alle Nederlandse bossen ‘snoeien’. Veel hout wordt als geperste korrels aangeleverd uit het buitenland. Het zijn zogeheten pellets. Om de vier grootste centrales te voorzien van hout, is jaarlijks een bos nodig ter grootte van anderhalf keer de oppervlakte van Estland.

Dat land noem ik niet voor niets. Daar staat de grootste Europese pelletfabriek. In Estland staat ook een oerbos, dat volgens de satellietfoto’s in rap tempo aan het verdwijnen is. Een onnatuurlijk grote vraag naar houtpellets is één van de oorzaken. En let wel, een bos ter grootte van anderhalf keer Estland geldt alleen voor de grootste vier centrales. En we hebben er 375, die hout nodig hebben.

De vraag naar pellets zal de komende jaren stijgen van 200.000 ton naar 4.000.000 ton per jaar.  Premier Rutte van Nederland is hiermee net zo verantwoordelijk voor mondiale ontbossing als president Bolsonaro van Brazilië.

Zembla maakte deze zomer een uitzending over de grootste pelletleverancier ter wereld. Die staat in Canada. 82% van de pellets wordt gemaakt van hele Canadese bomen, 18% van snoeiafval. Hoe groter de vraag, hoe kleiner het aandeel snoeiafval. In Zaandam zullen ze dat op termijn ook gaan merken.

Hoe groen is Biomassa?

Bioforte, de eigenaar van de biomassacentrale in Zaandam, zegt dat niet goed gesnoeide bossen, net als koeien, methaan (CH4) produceren en dat snoeiafval in de fik mag omdat dat CO2 neutraal is, sterker nog, als je het niet doet is dat slecht voor het milieu:

“Hoogwaardig verbranden betekent een CO2-neutrale energiewinning. Wat er aan CO2 door verbranding weer in de biosfeer terecht komt, wordt in principe weer in hout (gras, riet enz.) vastgelegd. Blijft het liggen in de natuur, dan komt dat deels de biodiversiteit van bijvoorbeeld bossen vanwege schimmels en insecten en daarmee andere flora en fauna ten goede, maar er wordt ook methaangas gevormd dat als broeikasgas vijfentwintig keer belastender is dan CO2.

Daarom is een en/en benadering belangrijk. Wat door landschapsonderhoud aan heggen en wallen en door houtdunning vrijkomt, kan dus zonder probleem grotendeels worden gebruikt voor het duurzaam verwarmen van onze leefomgeving.”

Het is de omgekeerde wereld, zegt Amsterdams hoogleraar Ecohydrologie Han Dolman. In de Volkskrant van 28 juni 2019 zegt hij dat het door Bioforte geschetste probleem marginaal is. De veestapel en het verbranden van hout zorgen juist voor Methaanschade. Zei hij nou Verbranden?:

“Vuur waarbij de zuurstoftoevoer niet optimaal is. Het gevolg is dat koolstofatomen worden afgescheept met waterstof- in plaats van zuurstofatomen, zoals bij een goede fik eigenlijk hoort. Krijg je CH4, in plaats van CO2. Ongeveer een kwart van al het aardse methaan ontstaat op die manier”.

Het gaat dus om slechte verbranding en Bioforte spreekt over hoogwaardige verbranding. Dus als de mensen in Zaandam hun werk goed doen is er niets aan de hand. Het discutabele “methaanprobleem” wordt ingezet om extra te kunnen snoeien in de Nederlandse bossen.

En daar maakt Marjan Minnesma zich dan weer zorgen om. Meer en meer milieuorganisaties keren zich tegen biomassacentrales. Greenpeace, Milieudefensie en Urgenda zetten grote vraagtekens bij de omschakeling naar biomassa en in het bijzonder hout. Hoe kan het dat de één zegt dat een biomassacentrale CO2 neutraal is en de ander zegt dat ze extreem milieubelastend zijn?

Het heeft alles te maken met de norm die in 2009 in de EU gesteld is, waarbij gesteld wordt dat een boom in 30 jaar net zo veel CO2 opneemt als uitstoot. Het product van een boom is hout en dus mag ie in de fik. Deze norm is in de loop der jaren aangescherpt, maar Nederland houdt zich nog aan de norm die in 2009 is gesteld, omdat ons kleine land anders de klimaatdoelstellingen niet kan halen. Het is dus een boekhoudkundige truc, waar de producenten van biomassacentrales nu gebruik van maken. En het jammere is dat de Staat de Nederlanden sinds twee weken verplicht is die klimaatdoelstellingen uit te voeren. De kans dat Rutte de Bolsonaro der Lage Landen blijft, is dus groot.

Biomassacentrale als CO2 bom

De Europese koepel van wetenschappers stelde dit najaar dat biomassa niet duurzaam is. Doordat nieuwe bomen tijd nodig hebben om te groeien voor ze genoeg CO2 opnemen en de vraag naar biomassa momenteel gigantisch is, komt komende jaren een ‘koolstofbom’ vrij, waarschuwde wetenschapskoepel EASAC.

Emeritus hoogleraar Katan (briljante naam) doet er nog een schepje bovenop. Hij berekende dat in werkelijkheid biomassacentrales 21% meer CO2 uitstoten dan kolencentrales en zelfs 100% meer dan gascentrales. Als we de berekeningen van de EASAC en Katan volgen, gaan we die klimaatdoelstellingen dus helemaal niet halen met biomassacentrales. Sterker nog, Nederland komt in ademnood, door 628 gesubsidieerde centrales.

Intussen heeft de intussen heeft de Eerste Kamer, na aandringen van Niko Koffeman, bedongen dat er geen subsidies meer verstrekt mogen worden voor nieuwe biomassacentrales, maar de geplande centrales mogen draaien. Kosten 11.600.000.000 euro.  De pelletbedrijven in Canada en Estland liggen krom van het lachen, net als de eigenaren van de biomassacentrales. Onze kinderen liggen volgens de experts ook krom. Van ademnood.

Olam en Loders CrockLaan

Niet alleen Energiereuzen als RWE en Vattenfall en Startups als BioForte, ook bedrijven in Zaanstad willen eten uit de subsidieruif die er vastkleeft aan biomassa. Loders Crocklaan in Wormerveer en Olam in Koog aan de Zaan hebben een aanvraag gedaan. Oud Wethouder Sanna Munnikendam stond vorig jaar nog vol trots op de foto met Olam directeur Eric Nederhand. Ze noemden dit “verantwoord en circulair ondernemen”. (verhaal gaat onder afbeelding door)

munnikendam olam

Bewoners in de omgeving noemen dit het “permanent vergiftigen van oud-Zaandijk”, hierbij doelend op de 57.000 kilo ammoniak, die de fabriek nog steeds uitstoot. “Ze hebben beloofd om het te reduceren en tegelijkertijd komen ze met zo’n centrale. Lekker betrouwbaar”, aldus een bewoner van de Lagedijk, die niet met naam en toenaam in deze publicatie wil.

Verzet groeit

In andere plaatsen in Nederland is intussen veel protest ontstaan. Bewoners verenigen zich in stichtingen met bijzondere namen, zoals The FAB, Federatie Anti Biomassacentrales, die een prachtig overzicht heeft gemaakt van alle geplande biomassacentrales in Nederland, of biomassmurder.org. Een rabiate naam voor een club brave huisvaders uit Arnhem.

In het Groningse Winschoten en Finsterwolde zijn de biomassacentrales gesloten, nadat bleek dat er zwarte rook uit de schoorstenen kwam. Een telefoontje naar Hart van Nederland was voldoende. Sinds dit jaar hebben de tegenstanders van biomassacentrales een belangrijke bondgenoot. Johan Vollenbroek, de man die in Nederland het Stikstofprobleem op de kaart zette en daarmee duizenden boeren tot wanhoop dreef, strijdt nu tegen biomassacentrales. Op de site van Een Vandaag wordt hij geïnterviewd:

“We hebben op dit moment zes zaken lopen. Nijmegen en Zutphen zijn al gesloten, dus dat was een succes.” Zijn uiteindelijke doel is duidelijk: zoveel mogelijk biomassacentrales sluiten. “Je moet geen bomen gaan verbranden, je moet bomen planten.”

Wie heeft er gelijk? Moet ik voor de komst van biomassacentrales zijn of juist tegen? De centrale in Zaandam claimt dat met moderne technieken de emissie van schadelijke stoffen klein is en dat al het hout snoeiafval is. Minieme uitstoot. Fijn. Is de uitstoot van al die vrachtwagens houtsnippers die dagelijks naar de centrale rijden ook meegerekend? En de productie en afvoer van die houtsnippers? U merkt. Ik ben sceptisch.

In ieder geval is duidelijk dat het draagvlak voor dergelijke centrales in bewoonde gebieden buitengewoon laag is. Ook is er groeiend verzet van maatschappelijke organisaties als Milieudefensie en Greenpeace en de MOB van Johan Vollenbroek. Die doen dat toch niet voor niets? 12 GGD’s in Nederland en het RIVM hebben aangedrongen op meer onderzoek naar het effect van deze centrales. Ook die doen dat toch niet voor niets?

Is die ene centrale in Zaandam de uitzondering op de regel? Het is en blijft een lastig te beantwoorden vraag. Eén ding is voor mij zeker: Het aantal biomassacentrales is hoog als je het vergelijkt met ons omliggende landen. En vijf Zaanse centrales? Laten we eerst maar eens kijken hoe die ene het doet, voordat we praten over nieuwe.

Op 1 december van dit jaar kwamen het KNMI en het RIVM met iets nieuws: een stookalarm. Op windstille dagen met hogedruk, moet je oppassen met stoken, want “rook van verbrand hout is slecht voor de gezondheid”, wordt er gesteld. Een stookalarm. Interessant. Ik ben benieuwd of dat ook voor de biomassacentrales geldt. Of wat dacht je van andere Zaanse fabrieken, die andere rommel uitstoten. Ook niet fris op een dag dat de rook niet weg wil. Raar eigenlijk, dat de burger geen fikkie mag stoken en de biomassacentrales wel.

Robert van Tellingen

(Foto Urgenda/Klimaatzaak van Chantal-Bekker)