De sociale woningbouw uit de eerste helft van de vorige eeuw leverde karakteristieke woonwijken op met huizen die nu zo’n 100 jaar oud zijn. Wat daarmee te doen? Sloop, renovatie of gewoon zo laten?
Zaanstad liet onderzoek naar de cultuurhistorische waarde van de wijken doen. Uit dat onderzoek put De Orkaan deze zomermaanden.
Vandaag: Belgischestraat en omstreken (1913-1918)
Eén van de zijstraten van Oostzijde, vlakbij de kerk de Doofpot, vroeger een doopsgezinde Vermaning, tegenwoordig in gebruikt van het Apostolisch Genootschap. De blokken zijn van Goed Wonen (socialistisch) en Leo XIII (katholiek). In de buurt wordt fors verbouwd.
Boven de Belgischestraat in 1916 tijdens de watersnoodramp. Ook de onderste foto is door het Gemeentearchief op 1916 gedateerd. Daaronder dezelfde plek in 2019.
Uit de beschrijving van Zaanstad:
“De bouwblokken van Leo XIII zijn ontworpen door het bekende architectenbureau S.B. van Sante. Deze architect was tevens actief als kerkmeester van de Bonifatiuskerk en directeur van de Gemeentelijke Teekenschool en van de Nijverheidsschool te Zaandam.”
“Goed Wonen nam voor de nieuwbouw in deze buurt de architect C. Kater in de arm. Op 9 juni 1914 werd de eerste steen gelegd. Ook hier doet de architectuur traditionalistisch aan met de puntgevels met houten beschot, de dakkapellen onder een zadeldakje eveneens bekleed met hout en de roedenverdeelde ramen. Het expressionistische metselwerk boven de vensters verwijst juist weer naar de Amsterdamse School.”
(Orkaan-lezersvraagje: Waarom heet de Belgischestraat eigenlijk Belgischestraat? De andere straten verwijzen naar molens en beroemde katholieken.)
In het begin van de twintigste eeuw werden woonwijken ontwikkeld voor arbeiders die werden gebouwd met moderne technieken en waarvoor architecten van naam werden aangetrokken. Hier meer Sociale Woningbouwwijken. De serie is gebaseerd op onderzoek dat Cynthia van den Berg van de gemeente Zaanstad deed naar de cultuurhistorische waarde van de wijken (pdf).
In de eerste maanden van WOI (na 4.8.1914) vluchtten ruim 1 miljoen Belgen naar het neutrale Nederland; de grootste vluchtelingenstroom uit de Nederlandse geschiedenis. De bevolking in Nederland nam daardoor toe met ongeveer 15%: van 6.2 miljoen tot ongeveer 7.2 miljoen. Vooral de gemeenten in de aan België grenzende provincies kregen het hier zwaar te verduren door overbevolking. Zij moesten deze vluchtelingen huisvesten en voeden. De regering verklaarde de vluchtelingen met open armen te ontvangen, maar de feitelijke opvang vond op lokaal niveau plaats en de kosten werden niet vergoed. Het beleid was erop gericht om de vluchtelingen over het gehele land te spreiden. Ook Zaandam heeft een contigent vluchtelingen geherbergd. Waar en hoelang is niet bekend. Naar alle waarschijnlijkheid bij goedwillende particulieren want de hulpverlening werd in feite geregeld door plaatselijke hulpcomités (particulier initiatief). Er was veel compassie onder de burgerij, vanwege het grote lijden, door bombardementen, roof en vernieling door het Duitse leger. De naamgeving Belgischestraat en Luiksestraat is hiervan het gevolg. Er zijn geen aanwijzingen dat er ook in beide straten daadwerkelijk Belgische vluchtelingen zijn ondergebracht. Bovenstaande is overgenomen uit de tekst bij een wandeling over Sociale woningbouw die ik samen met andere architectuurgidsen voor Stichting Babel van 2014-2017 heb georganiseerd.
Waarom heet de Belgischestraat eigenlijk Belgischestraat? Heeft dat niet te maken met het grote aantal Belgische vluchtelingen in de jaren 1914-1918 (ook Luiksestraat, Brusselsestraat)