Het lag al een tijdje op m’n lippen, maar na een fietstochtje van de week en de bijbehorende geweldige ontdekking ga ik los.

De komende weken, ik hoop niet dat je een winterslaap gelast, zal het gaan over de fascinerende soortenrijkdom van de mossen, en de korstmossen.

door David Sluis

Als je nog een hobby zoekt dan kan ik je dit zeker aanraden. Ik ben absoluut geen expert, maar telkens weer verbaas ik me over de prachtige kleuren en vormen die een ieder kan aanschouwen, ook in de winter. En ja, met een beetje doorzetten leer je al snel de meest algemeen voorkomende soorten (her)kennen.

Berm N203 Rendiermos

Ik realiseer me dat dit onderwerp niet voor iedereen is, maar als je de moeite neemt om je er een klein beetje in te verdiepen, en vooral te gaan kijken, dan gaat er een wereld voor je open. En je hebt er eigenlijk bijna niks voor nodig, want het ligt op straat, vaak letterlijk, je moet alleen goed kijken.

Heb jij een mobiel/smartphone die foto’s kan nemen? Dat dacht ik al… Nou dan ben jij in staat om (korst)mossen te bestuderen en te leren, tenminste een groot aantal daarvan. Laten we starten met wat droge theorie:

Berm N203 Rendiermos ingezoomd

Korstmossen en mossen zijn twee totaal verschillende levende wezens. Mossen, je weet wel, die tussen de tegels vandaan moeten, zijn (lagere) planten. Ze zijn ingedeeld bij de lagere planten omdat ze zich voortplanten d.m.v. van sporen (net als varens bv), dit i.t.t. hogere planten die zich voortplanten met zaden (bv madeliefjes en paardenbloemen). Op zich is dit al zo fascinerend dat ik daar een keer uitgebreid op in ga. Maar er zijn meer verschillen. Mossen hebben geen echte wortels, en voedingsstoffen en vocht nemen ze veelal op via hun bladeren. Denk bij mossen aan groene miniplantjes die in staat zijn tot het plegen van fotosynthese (d.m.v. zonlicht). Tot zover de mossen.

Berm N203 Rendiermos ingezoomd 2x

Korstmossen zijn eigenlijk 2 of 3 soorten organismen in één lichaam verenigt. Deze organismen zijn goeddeels afhankelijk van elkaar. Wat altijd aanwezig is, is de schimmelcomponent. Schimmels kunnen heel goed mineralen en water absorberen. Maar schimmels hebben geen bladgroen en kunnen dus geen suikers aanmaken d.m.v. fotosynthese (zonlicht). En suikers hebben ze wel nodig. Daar komt het partner-organisme in beeld. Veel schimmels hebben een innige relatie met een alg (eencellige hele kleine ‘plantjes’), en deze is wel instaat om fotosynthese te plegen. Het geheel noemen we een korstmos. Er zijn variaties op dit thema, maar is voor dit artikel niet relevant. Ik hoop dat je nu inziet wat het (theoretische) verschil is tussen een mos en een korstmos.

Nu we dit weten, kunnen we op jacht naar beide typen organismen. En geloof mij, binnen 10 meter van jouw voordeur kun je al uren kwijt zijn aan ontdekken. Om je een klein beetje te helpen, heb ik foto’s gemaakt van situaties op straat en in het park. Eerst een overzichtsfoto, dan wat details, allemaal gemaakt met de mobiel, dus dan kun jij dat ook! Eerlijk is eerlijk, ik heb voor sommige foto’s een klein opzet-loepje gebruikt op de mobiel. Dit is een geweldig hulpstuk en kost een paar euro, maar je kunt nog beter inzoomen.

Berm N203 Gevorkt heidestaartje detail

Laten we beginnen met de vondst van de week, ik ben er trots op. Ik zeg er bij dat de determinatie (het op naam brengen van de soort), me de nodige uurtjes heeft gekost, omdat er een aantal gelijkende soorten zijn. Zover hoef jij niet te gaan, ga gewoon kijken naar al dat moois.

Ik reed dus op de fiets langs de N203, ik had een straffe tegenwind en lag kromgebogen over het stuur. Door de lage snelheid had ik genoeg gelegenheid om, om me heen te kijken. Dit is sowieso een tip. Als je wat wilt zien dan moet je rustig bewegen. Al fietsende speurde mijn ogen de omgeving af, zo ook de berm. Ter hoogte van de Nauernasche vaart veranderde ineens de kleur en de structuur van de bermvegetatie en dat valt gelijk op. Ik parkeerde mijn fiets en verbaasde me over wat ik aantrof. Het leek sterk op rendiermos, je weet wel, waar de rendieren op overleven in barre Scandinavische winters. Maar rendiermos in het Zaanse? Nu weet ik dat je heel wat gelijkende soorten hebt, dus ik heb een plukje mee naar huis genomen ter determinatie. Maar dit was weer zo een gave vondst, daar wordt ik helemaal vrolijk van. En gewoon door goed te kijken; het ligt letterlijk op straat.

Berm N203 Gevorkt heidestaartje close-up

Ik heb het zelf niet verzonnen, maar rendiermos, is geen mos (zie boven), maar een struikvormig korstmos, pfffff… Je zou het misschien al een beetje vermoeden als je er naar kijkt. Het lijkt niet echt op een groen miniplantje, vind je niet? De precieze naam voor dit rendiermos is: Gevorkt Heidestaartje. Je ziet dan ook de ‘vorkjes’ overal zitten. Het is een algemeen voorkomend korstmos, maar niet bij ons. Hij groeit meer op zandige heiden e.d. Het talud van de N203 is aangelegd met zand, dus in die zin lijkt het er wel iets op. Ik denk dat er nog geen officiële Zaanse waarneming is, dus dat is leuk. Tot zover deel 1 van deze serie. Volgende week gaan we vrolijk verder.

Groentjes!

PS: iemand een hongerig rendier?