Een ‘hek’ om de Zaanse Schans. De enige oplossing om de drukte te beheersen en het erfgoed te beschermen of een aantasting van het gebied en een nekslag voor ondernemers? Dat de plannen om entree te heffen en het ‘erfgoedpark’ aan de openbaarheid te onttrekken de gemoederen bezig houdt, is een understatement.
Door Piet Bakker
Deze week moet de gemeenteraad van Zaanstad een oordeel over die plannen geven. De behandeling gaat met stoom en kokend water. Iets meer dan een maand geleden werden de plannen openbaar gemaakt, en pas na het reces, op 8 mei, werd er voor het eerst (ultrakort) over vergaderd. Vorige week werden in twee avonden 30 insprekers op de raad losgelaten en deze week moet de raad er in twee avonden een klap op geven: dinsdag Zaanstad Beraad (8 minuten spreektijd per fractie) en donderdag Raad (10 minuten spreektijd per fractie).
Een record voor wat waarschijnlijk het belangrijkste dossier van de komende jaren zal gaan worden: grote financiële consequenties, mogelijk lange juridische procedures, hoog oplopende emoties en een totaal verziekte sfeer op het ‘park’ zelf waar erfgoedpartijen en ondernemers recht tegenover elkaar staan.
Referendum
Dinsdag wordt ook de uitslag van de referendumaanvraag bekend. Als daar 500 of meer geldige steunbetuigingen zijn moet de gemeenteraad beslissen of het referendum er komt. Als dat het geval is wordt donderdag niet gestemd over het raadsvoorstel zelf maar wel over alle amendementen. Als tijdens het Zaans Beraad van dinsdag geconcludeerd wordt dat het voorstel niet rijp is voor besluitvorming kan het ook niet in de raad van donderdag worden behandeld.
De stemming lijkt richting ‘Ja’ te gaan. Alleen bij LZ, DZ, PVV en DENK is een duidelijke nee-stemming (niet afsluiten, geen toegangskaartjes) waarneembaar. Voorstanders vinden vooral dat er wat moet gebeuren aan de drukte, de overlast en de financiële problemen en dat afsluiting met kaartverkoop de logische oplossing is.
Principebesluit
Helemaal van harte gaat dat niet. Het is ‘niet ideaal’ volgens Natascha Stroo (GL) ‘maar niet onhaalbaar’. Hanneke Veurink (CU) vond het ‘onwenselijk maar onvermijdelijk’. Sommige partijen hebben moeite met de druk van de snelle besluitvorming, vooral omdat er veel stukken bij het voorstel zitten, zo’n 30 vergaderstukken, meer dan 100 technische vragen, 30 inspreekteksten en een hele serie brieven van diverse instanties en personen. En daar komen dan moties en amendementen bij (maar die zijn pas een dag voor de vergadering beschikbaar). De lokale democratie neemt een sprintje.
Bovendien zou het slechts een ‘principebesluit’ (Stella Pieterson, PvdD) zijn, volgens Hans Kuyper (ROSA) ging het om ‘een soort startnotitie’ (maar wel een heel uitgebreide).
Het ‘principebesluit’ is om het scenario ‘Duurzaam exploitatiemodel Ontwikkelstrategie’ uit te gaan voeren. Maar het principe heeft verstrekkende inhoudelijke gevolgen: verplichte kaartverkoop, het voorbereiden van een onttrekkingsbesluit om openbare paden en wegen in 2026 te onttrekken aan de openbaarheid, een ontheffingsregeling voor inwoners van Zaanstad ‘en andere categorieën van personen’ en het ‘voorbereiden van het traject voor het verleggen van de regionale doorfietsroute Kalverringdijk’.
Geen weg terug
Wie ‘ja’ zegt tegen het principebesluit, zegt ook ‘ja’ tegen verplichte kaartverkoop, onttrekking van het gebied aan de openbaarheid en het verleggen van het fietspad. ‘In for a penny, in for a pound‘ zeggen ze in Engeland. En dat geldt ook hier: eerst akkoord met de aanloop- en transitiekosten van € 1,9 miljoen (elders staat € 5 miljoen) en vervolgens met een lening van € 30 miljoen. En dan maar hopen dat dat niet oploopt en de inkomsten dat goed zal maken. Na het principebesluit is er geen weg terug.
Het omleggen van het fietspad heeft prioriteit, het is niet alleen een ‘belangrijke voorwaarde’ maar ook alleen ‘haalbaar mits wij niet in zware juridische procedure over het fietspad en omgevingsvergunning terechtkomen’. Alles wijst erop dat die juridische procedures (ook over de onttrekking aan de openbaarheid) wel gevoerd gaan worden. Bovendien moet minstens een deel van het budget voor de verlegging nog worden geregeld. Een ‘principe’ dus met financiële en juridische consequenties.
Een ‘ja’ tegen het principe betekent ook dat de gespannen verhoudingen op de Zaanse Schans tussen de verschillende groeperingen in beton worden gegoten. Beschuldigingen van intimidatie, bedreigingen, anonieme handhavingsverzoeken en slepende rechtszaken doorspekten de inspreekbijdragen en de discussies daarna. De kans om dat terug te draaien en op een compromis aan te sturen lijkt daarmee definitief van de baan.
Plan B?
Is er een compromis mogelijk? Of een ‘Plan B’? Volgens Zaanstad eigenlijk niet, het erfgoedpark/ticket-model is het enige scenario. In brieven aan de gemeenteraad, alternatieve plannen en inspreekbijdragen worden echter wel degelijk een hele reeks alternatieven genoemd. Die vormen samen overigens geen ‘geïntegreerde oplossing’* maar zijn stuk voor stuk de moeite waard om ze te onderzoeken (maar dat lukt nooit in de tijd die daarvoor ter beschikking staat).
Waar haal je geld vandaan?
- VMR (de ‘vermakelijkhedenbelasing’ die nu al op de Schans geldt – alleen opgebracht door bedrijven en instanties die kaartjes verkopen).
- BIZ (Bedrijven Investeringszone), alleen door bedrijven te betalen als opslag op de OZB.
- Stichting de Zaanse Schans heeft ruime inkomsten uit de parkeergelden.
- Als van het ticketsysteem wordt afgezien zijn er geen nieuwe entree-gebouwen nodig.
- Als ticketsysteem niet doorgaat de bestaande Card doorontwikkelen: goedkoper en uitbreiden met aanbiedingen ondernemers.
- Kan de Zaansche Molen het onderhoud voor Schans-molens en Molenmuseum niet uit eigen opbrengsten betalen. Dat was toch de afspraak bij de overdracht (‘om niet’) van het oude Molenmuseum?
Fietsers, voetgangers, veiligheid
- Het gaat eigenlijk over twee fietspaden (één nieuwe langs Catharinahoeve en een verlegging van het huidige pad naar de overkant van de sloot. Maak duidelijk in de stukken wat de kosten en problemen van beide opties zijn (wie heeft daar grondbezit?), op welke termijn kunnen ze aangelegd worden. Zaanstad schermt met subsidies voor deze oplossingen, dus de ticketverkoop is hier niet nodig. Veiliger wordt het wel.
- Als alternatief het bestaande fietspad verbreden en er een ‘shared space’ (met voetgangers) van maken.
- Paden en bruggen op de Zaanse Schans zelf verbreden.
- Verbod op scooters en brommers op de Schans.
- Auto’s actief weren, die rijden nu af en aan in het voetgangersgebied en over de fietspaden.
Zaans Museum
- Subsidie is gewoon een gemeentelijke taak en hoeft niet door bezoekers van molens te worden opgehoest. Door verbouwing / renovatie geldt dat ook.
- Verhuizing naar Hembrugterrein is misschien toch een goed idee, verhuizing was een paar jaar geleden ook hun eigen idee. Een onderzoek naar locaties ligt er al. Er ontstaan dan ruimte voor meer parkeerplekken.
Parkeren
- Snel betaald parkeren (of gereguleerd met bewonersparkeren) invoeren in oud-Koog, oud-Zaandijk en langs de Diederik Sonoyweg in Zaandam. Meteen draagvlakonderzoek starten.
- Kan het extra parkeerterrein achter Zaans Museum niet met verdiepingen met dus meer plekken?
- Waarom geen extra parkeerplek (of garage) bij Zaanse Zakkenhandel, dat was enkele jaren geleden ook al zo.
- Snel een deal met Van Egdom maken.
- Strenger handhaven op bussen, dat zijn de serie-overtreders die gevoelig zijn voor boetes.
- Zouden flexibele parkeertarieven niet tot meer spreiding over de dag, door de week en door het jaar kunnen leiden?
Drukte
- Stoppen met marketing. Uit bijdragen en stukken blijkt dat vrijwel alle partijen op de Zaanse Schans (en daarbuiten) zeer actief zijn met het werven van bezoekers: kortingen (tot 25 procent op kaartjes – ook voor 2026), afspraken met touroperators, uitnodigingen van infucencers, beursbezoeken etc. Dat maakt een nogal vreemde indruk als de bedoeling is het bezoek te laten afnemen.
Vergaderingen: dinsdag 20 mei Zaanstad Beraad, donderdag 22 mei: Raadsvergadering.
* Het enige voordeel van een geïntegreerde oplossing is dat het goed klinkt, in de praktijk is zoiets een onding: als er één onderdeel mislukt dondert de hele zaak in elkaar.
Door Piet Bakker. Foto: oude ansichtkaart van rustige Schans.
Misschien is het een idee om de toeristenstroom te verminderen door de aanwezigheid in de media te stoppen, want de grote aantallen zijn problematisch, en je vervolgens te realiseren dat De Zaanse Schans het erfgoed is van de Zaankanters. Als die hun erfgoed willen behouden dan kost dat nu eenmaal geld. Heb je dat er niet voor over, dan verdwijnt het en daarmee gelijk al die toeristen.
Verkoop de woningen aan de huurders en laat de bewoners en uitbaters hun eigen broek ophouden. De infrastructuur is voor de gemeente, zoals het elders ook is. Stichtingen e.d. zijn er vooral voor zichzelf.
Wil je een molen behouden? Dan heb je ook het onderhoud. Entree en vrijwilligers kunnen daarbij helpen. Lukt dat niet? Dan lukt het misschien iemand anders. En anders is het: tabee molen. Het leven kan simpel zijn.
Dat veiligheidsargument is zo'n lulkoek.
De afgelopen weken ben ik meerdere keren op de Schans geweest, ook tijdens het weekend. Het is er absoluut níet gevaarlijk! Door de drukte kan je niet harder fietsen dan hooguit 10km/uur. Met die slakkegang kan je zelfs op tijd stoppen zonder je remmen te gebruiken. Het schiet gewoon niet op maar dat is niet onveilig.
En die drukte door de Michaelisten is ook nonsens. Smorgens gaan veel van die kids gelijkertijd over de Schans, maar op dat tijdstip zijn er nog geen touristen. Terug naar huis gaan ze gefaseerd. Ze hebben allemaal verschillende roosters dus verschillende tijden. Valt allemaal reuze mee. Spandeer die miljoenen aan echt gevaarlijke verkeerssituaties.
Dus raadsleden, voordat je weer begint te blèren over veiligheid, ga eens een paar keer zelf naar de Schans. Dan weet je waar je het over hebt.
De Zaanse Schans verdient beter – Waarom de stem van ondernemers telt
Als raadslid van Democratisch Zaanstad maak ik me ernstig zorgen over de toekomst van de Zaanse Schans. Dit unieke stukje Nederland, waar geschiedenis en ondernemerschap al eeuwenlang hand in hand gaan, dreigt haar ziel te verliezen door overhaaste besluitvorming. De plannen voor een betaalde entree en een fysieke afsluiting worden doorgedrukt zonder
gedegen onderzoek en zonder de stem van ondernemers serieus te nemen. Ik kan niet anders dan mijn stem verheffen tegen deze gang van zaken.
Een levend erfgoed, geen openluchtmuseum
De Zaanse Schans is geen attractie in handen van een stichting, maar een bruisende woon-werkbuurt waar ambacht en erfgoed samenkomen. Wat mij het meest stoort in de huidige discussie is dat de ondernemers die de Schans dagelijks levend houden, worden weggezet als 'free riders'. Niets is minder waar. Bedrijven als de Klompenmakerij, die al sinds 1974 actief is, de UNESCO-erkende Tinkoepel Tinnegieterij en de Kaasboerderij van Henri Willig zijn de hoeders van ons erfgoed. Zij demonstreren ambachten, onderhouden historische panden en zorgen voor werkgelegenheid. Zonder hen zou de Schans verworden tot een zielloos decor.
Toch worden deze ondernemers nauwelijks gehoord in het huidige proces. Er is geen sprake van echte inspraak, terwijl zij de gevolgen van de voorgestelde maatregelen het sterkst zullen voelen. Een ticketprijs van €17,50 zal niet alleen toeristen afschrikken, maar vooral lokale bezoekers weren. Dit treft horeca en winkels die afhankelijk zijn van spontaan bezoek.
Wat mij bovendien zorgen baart, is de angstcultuur die ik waarneem. Huurders van de Stichting Zaanse Schans durven niet openlijk kritiek te leveren uit vrees voor repercussies. Dit hoort niet thuis in een democratisch proces.
Een rammelend plan zonder juridische basis
Als raadslid heb ik de plicht om kritisch te kijken naar de plannen die voorliggen. Wat ik zie, stemt mij niet hoopvol. Het plan rekent op 1,8 miljoen betalende bezoekers, terwijl een proef slechts 125.000 tickets opleverde. Dit is geen solide basis voor zo'n ingrijpende verandering.
Wat mij nog meer verontrust, is het gebrek aan juridische onderbouwing. We staan op het punt een besluit te nemen zonder dat er een gedegen juridisch advies ligt bij het raadsvoorstel. De ondernemers hebben via advocatenkantoor Stibbe een rapport laten opstellen dat serieuze juridische bezwaren opwerpt tegen het afsluiten van een woon-werkgebied - iets wat uniek zou zijn in Nederland. De erfgoedpartijen hebben hierop gereageerd met een rapport van Kennedy en Van der Laan, maar de raad heeft geen onafhankelijk juridisch advies ontvangen dat deze tegenstrijdige rapporten beoordeelt. We tasten in het duister over de juridische houdbaarheid van de plannen.
Daarnaast ontbreekt een degelijke financiële onderbouwing. De Stichting Zaanse Schans en Vereniging De Zaansche Molen hebben samen €15 miljoen in kas – in theorie genoeg voor onderhoud, maar het geld verdwijnt in overhead en projecten. Neem het Zaans Museum: gesubsidieerd met €2 miljoen per jaar, maar slechts 93.000 bezoekers. Toch eist het nu €10,6 miljoen voor een verbouwing. Is dit verantwoord beheer? Als raadslid kan ik deze vraag niet beantwoorden zonder een transparante financiële analyse, die tot op heden ontbreekt.
Haastige spoed is zelden goed – zeker niet voor democratie
Wat mij het meest tegen de borst stuit, is de onverantwoorde haast waarmee dit besluit wordt doorgedrukt. De gemeenteraad wil binnen twee dagen een besluit nemen over een kwestie die de toekomst van ons cultureel erfgoed voor decennia zal bepalen. Er liggen 29 stukken, 30 inspraakreacties en talloze alternatieve voorstellen. Als raadslid krijg ik nauwelijks tijd om deze te bestuderen, laat staan om ze grondig te analyseren.
Deze haast heeft niets meer met democratie te maken. Blijkbaar vindt een meerderheid het prima om in een kort tijdsbestek een belangrijk besluit door te drukken. Ik vraag me af of deze haast wordt ingegeven door de angst voor een referendum. Als 500 Zaankanters steun betuigen, kan de besluitvorming worden gepauzeerd. In plaats van burgers te omarmen, lijkt de raad hen voor te willen zijn.
Een beter alternatief: samenwerken, niet uitsluiten
De ondernemers hebben een realistisch alternatief plan gepresenteerd dat meer aandacht verdient. Hun voorstel omvat regulering zonder hek, met betere parkeerfaciliteiten, crowd control en vrijwillige bijdragen. Ze willen best meebetalen aan erfgoedbehoud, maar eisen wel inspraak. Bovendien willen ze de toegankelijkheid behouden voor scholen, lokale bezoekers en ambachtelijke diensten.
Waarom wordt dit plan genegeerd? Waarom krijgen we als raad niet de tijd om dit alternatief serieus te overwegen? Het lijkt erop dat er belangen spelen die belangrijker worden geacht dan een zorgvuldig democratisch proces.
De Schans is van iedereen – houd haar open
Als raadslid van Democratisch Zaanstad pleit ik voor een pas op de plaats. De Zaanse Schans is geen pretpark, maar een levend erfgoed. Haar kracht ligt in de combinatie van historie, ondernemerschap en gastvrijheid. Een hek verandert haar in een museumstuk – en dat zou een verraad zijn aan haar geschiedenis.
Ik roep mijn collega-raadsleden op om:
1. Meer tijd te nemen voor een zorgvuldig debat.
2. Te zorgen voor een onafhankelijk juridisch advies dat de tegenstrijdige rapporten beoordeelt.
3. Een transparante financiële analyse te eisen.
4 Te luisteren naar ondernemers, in plaats van hun expertise te negeren.
5. Te kiezen voor samenwerking, niet voor uitsluiting.
Laten we de Zaanse Schans niet doodregelen, maar laten bruisen zoals ze altijd heeft gedaan: open, vrij en vol leven. Als volksvertegenwoordiger is het mijn plicht om op te komen voor een zorgvuldig proces waarin alle stemmen worden gehoord. De huidige gang van zaken doet daar geen recht aan. Wij zullen als fractie daarom tegen het huidige voorstel
stemmen en pleiten voor een heroverweging waarbij we de tijd nemen die dit belangrijke onderwerp verdient.
Jos Kerkhoven Raadslid Democratisch Zaanstad
Wat een onzin betaald Dz het onderhoud voortaan ?
Ik ben het helemaal met je eens Jos, maar ik ben bang dat je een roepende in de woestijn bent. De meeste van je collega raadsleden zijn meelopers, die zich veilig voelen bij de groep die denkt de beste kaarten in huis te hebben. Zorgvuldigheid en weloverwogen beslissingen nemen is van de huidige raad nauwelijks te verwachten.
Dit hele verhaal eindigt bij de Hoge Raad en dat betekent dat er de eerste 5 jaar niets veranderd. Gemeente Waanstad in het kwadraat. Onvoorbereid een plan op tafel gooien met allemaal grote vraagtekens en maren.
de drukte is gewoon onhoudbaar
op de molendijk en voor de spar zie je circus tafrelen .gemeente maak beleid ! dit gaat naar de 3 miljoen bezoekers.( en boeren en vissers hebben altijd wel wat te klagen )
Persoonlijk zeg ik laat de Zaanse Schans zoals het nu is, maar ik begrijp ook dat de gemeente Zaanstad meer geld nodig heeft voor eventueel onderhoud en dergelijke.
Een hek erom zetten en entree vragen hadden ze vanaf het begin moeten doen en niet nu opeens.
Zou net zo gek zijn als er nu een hek rond Giethoorn komt en er entree wordt gevraagd.
Zorg voor meer en iets duurdere parkeerplekken en dan komt er ook extra geld binnen.
En richt je reclame op toeristen die met het OV komen en ga eventueel heffingen instellen voor de touroperators die bussen vol toeristen aanvoeren die de indruk wekken dat ze alleen komen om foto's te nemen zodat ze thuis kunnen zien wat ze hier hadden hadden kunnen zien. En het belangrijkste: doe wat aan het parkeerprobleem parkeerprobleem.
Beetje laat, maar misschien had de gemeente i.p.v. naar de Efteling te kijken, een bezoek moeten brengen aan museumdorp Orvelte. Daar wonen de mensen, zijn winkeltjes, eetgelegenheden, er lopen fietspaden door en er staan geen hekken omheen.
Orvelte is niet één van de tien meest populaire attracties in Nederland zoals de Zaanse Schans.
1,9 miljoen en daarna een lening van 30 miljoen ?
Is een stevig hek en een paar wachttorens zo duur ?
Wat denk van het fietspad verleggen.
De "om niet" afspraak bij de overdracht van het deel van het oude Molenmuseum dat eigendom was van de gemeente betrof eenmalige investering in het nieuwe Molenmuseum op de Schans en heeft niets te maken met de jaarlijks terugkerende kosten van het onderhoud van de molens.