Ulke Brolsma was zo’n twintig jaar voorlichter van de gemeente Zaanstad. In 2004 ging hij met pensioen. Met enige onregelmatigheid zal hij verhalen uit zijn (Zaanse) verleden met ons delen. Vandaag vertelt hij over een film die er had moeten zijn:
Een film over de Den Uylbrug was de grote wens van de gemeente Zaanstad. De brug moest nog aangelegd worden. Maar als je dat doet is het belangrijk om zoiets vast te leggen. De grootste brug van Zaanstad, dat was toch wel een fenomeen. Er moest een film komen over dat product.
Door: Ulke Brolsma
Ik had daarvoor een productiemaatschappij gekozen die een briljante film over de renovatie van het Amsterdamse Concertgebouw had gemaakt. Er was een proeve gemaakt van deze film en beelden van de Zaanstreek. Die werd getoond in een vergaderzaal ten stadhuize voor een twintigtal ambtenaren. Verkeerd!
Wethouder Theun van Dam vond het snert. En sprak aldus….
Hij was degene die de zitting voorzat. Het was duidelijk, of om het beter te zeggen, het was een keiharde boodschap. Dit soort films vond hij niks, zoet gebabbel. Vrolijk sabelde Van Dam de filmbeelden aan de kant. Wat deugde er dan niet aan, was een vraag. Het antwoord: alleen maar lieve, leuke beelden, heel snoezig, maar zo bouw je de industrie in de Zaanstreek niet op. Theun van Dam wenste wat anders: de industrie. Daar moest op gewed worden en niet op die muffe films met molens, Zaanse huisjes, fraaie vergezichten, de Zaanse Schans voorop.
Ondertussen had ik nog een andere weg bewandeld: de filmer Joris Ivens. Wereldberoemd, een man van groot formaat. Met een aantal van zijn films ondersteunde hij de Russische Revolutie. Nou, voor de rode Zaanstreek was dat toch wel een aanbeveling? Had hij ook niet in de twintiger jaren een film gemaakt over een brug in Rotterdam? Een mooie afsluiting de film over de Den Uylbrug. Ik was achter zijn adres in Parijs gekomen en schreef namens het College van B&W een brief aan Ivens. Hij moest die film maken vond het college. Ivens was de man die in de jaren dertig de Spaanse strijd tegen Franco had verfilmd, maar ook over de strijd van Nederlanders om Indonesië bezet te houden verscheen een film. De brief bleef lang onbeantwoord. Misgeschoten dacht ik, en was begonnen met een andere filmproducent: Toonder studio’s.
Toen vond er een klein/groot wonder plaats: er dwarrelde een brief neer op mijn bureau. Wel apart. Een soort perkament, afkomstig uit China vermoedde ik. Ivens was bereid de film te maken. Hij deed het. Ik moest wel even bijkomen. Eerst Theun van Dam met zijn keuze voor de stampende industrie van de Zaanstreek. Een schok. De bijdrage van Ivens, de grote naam van de man, een wonder.
Hij nodigde de gemeente uit voor een bezoek aan Parijs om met hem de plannen door te nemen. Per trein. Ik informeerde belangstellend of de wethouders Pans en Brinkman eerste klas of tweede klas wensten te reizen. Het antwoord liet zich denken. Plus mijn persoon.
De datum werd bepaald, het uur ook. Wij met zijn drieën aanbellen bij de woning in Parijs niet zo ver van de kerk Saint-Germain- des- Prés. Wij hadden iets voor hem mee genomen. Het was niet waar hij op gehoopt had: boeken over de Zaanstreek. Kaas en drank dat had hij liever. Aan die wens heb ik bij terugkeer in Zaandam onmiddellijk gevolg gegeven. Hup, een flinke doos naar het echtpaar Ivens-Loridan.
In zijn woning zag ik de Gouden Beer van het filmfestival in Venetië. Net gewonnen. De leeuw lag zo ongeveer in mijn nek. Er ontspon zich een gesprek. Hij wilde de film maken in samenwerking met een andere regisseur. Daar hadden wij niets op tegen. Een paar uur duurde het gesprek. Daarna een rondleiding door zijn woning. De badkuip gezien. In dat bad daar ligt deze kleine man straks in, dacht ik.
Vrolijk namen we afscheid van hem en zijn vrouw Marcelle Loridan-Ivens. En wij? Direct naar een film. Over kabouters of zoiets vreselijks. Daar wil ik niets meer van weten. Volwassen mensen?
In 1989 vond de vertoning van de laatste film van Joris Ivens in The Movies op de Haarlemmerdijk, Amsterdam: ‘Une histoire de vent’ plaats (de film voegen we in onder dit stuk. red). ’s Morgens voor de pers. Er was veel belangstelling voor. ’s Middags belde hij mij om te vragen wat de reacties waren. Ik deed bericht. Een maand later was hij dood.
______________
De Den Uylbrug werd voor verkeer geopend op 13 juni 1990. In het gemeentearchief vonden wij vooralsnog geen film, maar wel mooie foto’s van Han de Groot:
In 1990 liet de Stichting Ondernemersdag Zaanstreek door Theo Blankestijn een litho van de Den Uylbrug in aanbouw laten maken. Na afloop van de tweede Zaanse Ondernemersdag op 25 april 1990 ontvingen alle bezoekers (waarschijnlijk Theun van Dam ook) een exemplaar van de litho. Ton R. Vermij, destijds voorzitter van het KNOV-district Zaanstreek, stuurde ons een afbeelding van de litho (klik op afbeelding voor een vergroting).
Ze wilden graag Joris Ivens, maar het werd uiteindelijk Toonder Studio's.
Volgens Peter Schaap was Joris niet zo'n heel grote cineast. Waarschijnlijk bezocht Schaap zijn hele leven de Apollobioscoop op de Dam of de Flora op de Vinkenstraat waar voornamelijk B-films werden vertoond. Joris Ivens is tot op de dag van vandaag de belangrijkste documentairemaker uit de Nederlandse filmgeschiedenis en het is echt jammer dat hij de film over de Den Uilbrug nooit heeft kunnen maken. Het zou een prachtige aanvulling zijn op de weergaloze film De Brug uit 1928 én het zou Zaandam wereldwijd op de kaart hebben gezet.
In het Gemeentearchief liggen twee versies van de film over de bouw en opening van de Den Uylbrug. Beide films bevatten dezelfde beelden, het verschil zit in de montage. De films zijn gemaakt door Toonder Studio's in opdracht van Zaanstad. De films zijn recent gedigitaliseerd en ze zijn op de studiezaal van het gemeentearchief te bekijken. Maak wel van tevoren even een afspraak via de website van het gemeentearchief. De filmnummers zijn AVM_064 en AVM_065. We zijn trouwens bezig met het vermelden van al onze filmtitels op onze website, maar dat kost nog een beetje tijd omdat we de website moeten aanpassen.
Nou snap ik het niet meer. Was het nou Toonder of Joris?
Mooi verhaal. Zal wel niet meer om aan te zien zijn die film. Chinezen die Zaankanters spelen? Joris was nou niet zo'n hele grote cineast. Nog ergens te zien?