In 2019 en 2020 zullen de namen van de Zaanse Joden die de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog niet overleefd hebben, gebeiteld staan in stenen die geplaatst worden in de stoep voor het huis waarin zij als laatste in vrijheid hebben geleefd.
De Struikelstenen, of Stolpersteine, zijn bedacht door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig (aan het werk op de foto boven).
Het idee is dat je bij het zien van de stenen, even ‘struikelt’ in je hoofd en in je hart over de geschiedenis van de mensen achter de namen op het steentje.
Een werkgroep met daarin onder meer mensen van Stichting Joods monument Zaanstreek, het 4 en 5 mei comité Zaanstad en het gemeentearchief werkt er al jaren aan om de stenen geplaatst te krijgen. Het grootste struikelblok daarbij was de agenda van kunstenaar Gunter Demnig. Sinds hij in 1994 startte met zijn missie, legde hij over Europa al tienduizenden Stolpersteine, maar verdeeld over 2019 en 2020 staat Zaanstad nu dus gepland.
Historicus Peter Heere stelde de lijst van namen en adressen samen. Het gaat om 171 mensen uit Zaandam, Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer en Krommenie (in Assendelft en Westzaan zijn geen adressen bekend die voor de stenen in aanmerking komen) en het zou in totaal om 62 adressen gaan. Aan de Westzijde 262 liggen al wel twee stenen voor Marcus en Geertruida Polak. Marcus was een populaire leraar op het Zaanlands Lyceum.
Er is nog wel een en ander te onderzoeken. Sommige huizen zijn afgebroken en de nieuwbouw kan anders genummerd zijn, andere nummers (en huizen) bestaan helemaal niet meer, zoals het huis van de familie Drilsma aan de Gedempte Gracht 95 (naast de WE). Daar zit nu de Rozensteeg naar de Rozengracht.
Financiële steun en adoptie
De komende maanden zullen fondsen, bedrijven en subsidieverstrekkers benaderd worden een bijdrage te leveren. Ook zal de mogelijkheid worden geopend om één of meer struikelstenen te adopteren. Het maken en leggen van een struikelsteen kost €150,-, maar een lagere donatie is natuurlijk ook van harte welkom. Informatie hierover volgt later.
Over de namen in het gedenkboek maakte Monumenten Spreken een minidocumentaire:
De tape is aangebracht tot het moment van de onthulling, op 16 en 17 april. De Werkgroep Struikelstenen Zaanstad draagt zorg voor het project. Mocht u nog andere vragen hebben over het Stolpersteine-project: info@schaapschrijft.nl
Wie is verantwoordelijk voor de Stolpersteine in Zaanstad. Ik heb een vraag over het plakken van tape over de Stolpersteine. Mag dat ? Waarom doet iemand dat? Andere opties.
Heb inmiddels €150,- overgemaakt op rekening van Joods Monument Zaanstreek, NL08 RABO 0135 2746 56. Nu wil ik graag weten waar en hoe laat zaterdag de struikelstenen in Wormerveer worden geplaatst. Weet iemand dat?
Geweldig initiatief, en ik adopteer ook graag een struikelsteen. In Olomouc - 4e grootste stad in het oosten van Tsjechië - zag ik dit jaar voor het eerst in heel veel straten struikelstenen liggen.
De zingeving is belangrijker dan de naam die zo’n steen draagt. Struikelstenen is een goede naam. Als we maar de betekenis erkennen. Aangezien onze huidige Zaanse bevolking geen Zaans spreekt kan een alternatief in die zin ongewenst zijn. Stolperstein of struikelsteen: een verdrietig gevoel krijg ik toch wel.
Geweldig initiatief. Zou mooi zijn als de stenen optisch niet te veel afwijken van wat in Duitsland en volgens mij ook in Amsterdam is toegepast.
Op 6 minuten en 40 seconden kom ik mijn overgrootouders tegen.... vanzelfsprekend sponsor ik met liefde deze steen.
Hierbij laat ik weten dat ik je adres gekregen heb via de Orkaan met het adres van je grootouders. Ik heb namelijk zelf in de oorlog gewoond aan de Oostzijde 151. Ook heb ik al een jaar geleden meegedeeld dat ik de struikelstenen voor mijn rekening wil nemen. Misschien wil je contact met mij opnemen via de e-mail. Groet, Afra
Mozes en Martha! Bestaat hun huis nog? (Oostzijde 151?)
Volgens mij niet meer, Schoolmeesterstraat 68 nog wel voor zover ik weet.. Maar je maakt mij nieuwsgierig, hoe weet jij dit zo goed?
Ik deed de research voor de de film over het gedenkboek: zocht quotes bij elke naam. Ze raakten me door de lieve foto, en omdat ze zo oud waren (over de 80), en door het drama dat Mozes door moest naar Sobibor nadat Martha in Westerbork was overleden. Denk trouwens (via streetview) niet dat 151 nog bestaat.
Wat vindt de redactie zelf van die vreemde vertaling uit het Duits?
De vertaling is correct, ‘stolpern’ is struikelen. Wilt u liever het Duits gehandhaafd zien? Of kiest u voor ‘stroffelstiene’?
Ik kwam de desbetreffende "stenen" voor het eerst tegen in Apolda bij Weimar.Ik struikelde er niet over.En stenen waren het evenmin.Ze waren van een koperkleurig metaal."Stolpersteine" met gevoel voor germanisme alhier vervolgens struikelstenen genaamd.Was een andere Nederlandse benaming niet denkbaar geweest?Laat dat "stroffelstiene" overigens maar achterwege.
Maar de kunstenaar zelf heeft het project deze naam gegeven. Hij is er al sinds 1992 mee bezig, dus misschien is het niet aan ons om zijn levenswerk van een ‘betere’ naam te voorzien. Volgens Wikipedia verwijst de term ‘struikelsteen’ naar de voor-oorlogse Duitse uitdrukking ‘Daar ligt een jood onder begraven’, wat gezegd werd over gladde of uitstekende keitjes in het trottoir. Niet helemaal fris als gezegde, maar nu helaas dubbel toepasselijk. Daarnaast verwijst de naam nog naar de bijbelse ‘steen des aanstoots’. Ik zou het maar zo houden. Hoewel voor het Zaanse ‘stroffelstiene’ ook wel iets te zeggen valt.