Het is niet de eerste keer en vast ook niet de laatste keer dat we ‘fototijdreizen’ naar de Westzijde in Zaandam. Deze keer het begin van de Westzijde.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit een verzameling van Richard de Boer. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: het begin van de Westzijde in Zaandam.

Westzijde

De fototijdreis van deze week brengt je terug naar het begin van de Westzijde in Zaandam. Het gebouw rechts vooraan is de huidige Westzijde 22 en staat schuin tegenover de Vinkenstraat, naast de ingang van het parkeerterrein. Deze ingang was lange tijd een tuin die bij de woning hoorde.

Het pand is in 1883 gebouwd naar een ontwerp van de architecten Johan en Diderich Eilmann voor Cornelis Kamphuijs, één van de grootste rijstpellers van de Zaanstreek. Van dit architectenbureau dat in 1938 werd verkocht aan Dirk van der Lingen zijn nog een aantal beeldbepalende panden aanwezig in de Zaanstreek. Onder andere Dam 24 (Het Wapen van Friesland), het pand van Bischoff op de hoek Westzijde /Stationsstraat, de vrijmetselaarsloge in de Stationsstraat, de essencefabriek van Polack & Schwartz, Molenaars Kindermeel (Westzaan), drukkerij Out en het voormalige kantoor van Koning & Boeke (beiden Zaandijk) kwamen van de hand van dit architectenbureau.

Cornelis Kamphuijs (ook wel als Kamphuys geschreven) begon zijn pellerij in 1865 toen hij pelmolen De Jonge Kuiper in Koog aan de Zaan kocht. De pelmolen stond pal ten noorden van het A8 viaduct ter hoogte van de Gamma. Vier jaar later, in 1869, kocht hij ook de Zaandammer pelmolen De Walvisch, die aan de Watering tussen het Blauwe Pad en het Blauwe Arendspad stond.

De Jonge Kuiper verbrandde op 27 januari 1874 waarna Cornelis Kamphuijs besloot de molen niet te herbouwen maar in de Oostzijde in Zaandam een nieuwe stoomrijstpellerij te bouwen die ook weer de naam Jonge Kuiper kreeg. Kamphuijs had niet lang plezier van zijn nieuwe fabriek want op 11 mei 1879 vloog het houten pand in brand en ging totaal verloren.

Er werd een nieuwe, stenen fabriek gebouwd die de naam Phenix kreeg, dat uit de as herrezen betekend, gebouwd. Toen de fabriek naar tevredenheid draaide werd de Walvisch in 1882 voor Fl. 5.100 verkocht. In 1881 trad H.A. Odijk, een neef van Cornelis Kamphuijs, toe tot de directie en werd ook mede-eigenaar en zou het bedrijf in de loop der jaren enorm uitbreiden.

Deze fabriek werd uitgebreid met diverse pakhuizen waaronder Czaar Peter en Nederland. Deze pakhuizen, toen eigendom van H. de Boer Jbz./Zaans Veem en vol met cacao lagen, zijn op 24 oktober 1954 verbrand en staat bekend als de grootste brand die ooit in de Zaanstreek heeft gewoed.

In 1918 nam Kamphuijs meelfabriek De Vrede in de Achtersluispolder in gebruik. Cornelis Kamphuijs overleed in zijn huis op 9 maart 1892 terwijl zijn vrouw Maria Theodora Odijk tot haar dood op 6 september 1907 in het huis zou blijven wonen. Van 1916 tot 1927 werd het huis verhuurd aan houthandelaar J. van de Stad en daarna tot 1930 aan de weduwe P. Schoen.

H.A. Odijk woonde van 1930 tot 1935 in de woning waarna het werd verhuurd aan L. Reitsma die er een hotel-restaurant in vestigde. In de Tweede Wereldoorlog heeft NSB-burgemeester Cornelis van Ravenswaay er enige tijd gewoond. In 1946 draagt Johanna Petronella Wouters, de weduwe van de in 1944 overleden H. van Odijk, het huis over aan Albert Heijn waarna het nog 3 jaar hotel-restaurant zou blijven.

In 1949 werd het kantoor van Albert Heijn en later werden ook naast gelegen panden aangekocht voor uitbreiding van het kantoor en een supermarkt. Achter de panden werd een parkeerplaats aangelegd en ook werd het kantoor uitgebreid met een 5 lagen tellend pand. Albert Heijn bleef maar groeien en in 1971 nam het een nieuwe kantoortoren, de huidige Saentower, aan het Ankersmidplein in gebruik waar het tot 1996 zou blijven.

Na het vertrek van Albert Heijn hebben er diverse bedrijven en instellingen in het pand gezeten zoals de Dienst Sociale Zaken van de gemeente Zaanstad, verzekeringskantoor Borkulo, modehuis Kelly en tegenwoordig Ariez International B.V. In 2002 is het pand gerestaureerd maar omstreeks 1985 had ontwikkelaar AMRO plannen het te slopen.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Molendatabase, De Orkaan, Zaanwiki.