Ondanks de 500 benodigde steunverklaringen en een positief advies van de referendumcommissie van Zaanstad probeert GroenLinks-fractieleider Natascha Stroo met behulp van andere partijen het referendum in de kiem te smoren. Stroo is aan het ‘nadenken’ en overleggen over een amendement om het verzoek om een referendum ‘niet in te willigen’ vanwege ‘zwaarwegende redenen’.

UPDATE: Het amendement staat inmiddels online. Het is ondertekend door de volledige coalitie: Eylem Köseoglu (PvdA – ook initiatiefnemer van het amendement), Natascha Stroo (GL), Jaap Keijser (POV), Hans Kuyper (ROSA) en Julie van t Veer (CDA), Fidel Lopes (VVD) en twee oppositiepartijen: Melchior Mattens (PvdD) en Anna de Groot (SP). De overweging zijn dat de indieners van het referendum eigenlijk geen belang hebben (gratis toegang voor Zaankanters is immers gegarandeerd), ze ook het publiek misleidende informatie hebben verstrekt om steun te krijgen, dat het ‘vertraging in de besluitvorming’ kan veroorzaken, negatieve financiële consequenties heeft, het ravijnjaar verergert en dat een onttrekkingsbesluit sowieso niet referendabel zou zijn.

Initiatiefnemer Stroo wil verder nog niets zeggen over wie er mede in gaan dienen en waarom voor deze onzekere juridische strategie wordt gekozen: ‘dat gaan we vanavond in de raad wel zien’. Tegenover andere partijen heeft Stroo al gezegd het wel ‘aan te durven’.

De Orkaan weet op basis van meerdere bronnen dat bijvoorbeeld ook D66 [update: die gaan het niet steunen overigens], CDA, POV en PvdA zijn benaderd. In totaal zouden zelfs ’tien partijen’ het samen willen indienen. Ook het college zelf zou voor afwijzing van het referendum zijn (waarmee ook ROSA en VVD binnenboord zouden zijn). Het amendement staat overigen nog niet op het Raadsinformatiesysteem. ‘Het kan nog de hele middag worden ingediend’ aldus Stroo.

Zwaarwegende redenen

De referendumverordening van Zaanstad bevat elf mogelijke redenen om een referendum niet door te laten gaan. Die zijn vrijwel allemaal niet van toepassing. Zo mag er bijvoorbeeld geen referendum gehouden worden over benoemingen, arbeidsvoorwaarden, tarieven, beroepsprocedures en begrotingen.

De Referendumcommissie – bestaande uit drs. Marion Veerbeek, dr. Philip van Praag en prof. dr. Joop van Holsteijn – schrijft in haar advies dat er eigenlijk maar twee opties zijn om het inleidende verzoek voor een referendum tegen te houden. Dat kan als het besluit een gevolg is van een al eerder genomen besluit waarover toen ook een referendum gehouden had kunnen worden (als aanvragers dus al een kans gehad hebben) en als er ‘andere zwaarwegende redenen’ zijn.

‘Geen belemmering’

Ten aanzien van de eerste optie (uitzonderingsgrond i) schrijft de Referendumcommissie:

‘Uit de tijdlijn blijkt weliswaar dat de raad geregeld is geïnformeerd en dat zij mogelijk zienswijzen heeft gegeven, maar dat zij geen integrale besluiten heeft genomen over de toekomst van de Zaanse Schans. Het advies van de referendumcommissie luidt dan ook dat er ten aanzien van “uitzonderingsgrond i” geen belemmering is om een referendum te kunnen houden over voorliggend voorstel.’

Dit is dus de eerste keer dat over dit besluit een referendum kan worden gehouden: ‘geen probleem’; aldus de referendumcommissie. Blijft over de uitzondering van ‘andere zwaarwegende redenen’. Dat kan wel aldus de commissie, maar dat moet supergoed gemotiveerd zijn en als de aanvrager naar de rechter stapt na afwijzing gaat de raad dat waarschijnlijk verliezen. Niet doen dus:

‘Wij willen in dit verband echter wel opmerken dat deze “zwaarwegende redenen” niet alleen daadwerkelijk en aantoonbaar zwaarwegend dienen te zijn, maar tevens bijzonder goed gemotiveerd dienen te worden. Een dergelijke uitzonderingsgrond is in eerdere gevallen door gemeenteraden elders gebruikt om een inleidend referendumverzoek af te wijzen. Tegen dit raadsbesluit bestaat bezwaar en beroep open, en de rechter heeft bij herhaling een gemeenteraad op dit punt in het ongelijk gesteld, in essentie vanwege het te lichtvaardig en/of onvoldoende gemotiveerd inroepen van deze uitsluitingsgrond’.

‘Algemeen belang’

Toch is dit precies wat met het amendement geprobeerd wordt. De aanvragers van het referendum zouden op het standpunt staan dat Zaankanters geen toegang tot de Zaanse Schans zouden krijgen maar dat zou niet in het raadsvoorstel staan. Bovendien zou het verzoek het ‘algemeen belang’ niet dienen, zouden de financiele gevolgen van uitstel groot zijn en zou het plan voor afsluiting wel eens niet door kunnen gaan (‘bestuurlijke onzekerheid business case’). Dat laatste is opmerkelijk: dat is namelijk precies het doel van het referendum.

De indieners zouden juridisch advies hebben ingewonnen over deze strategie. De eventuele betrokkenheid van ROSA (grote supporter van het Cultuurcluster-referendum) en referendum-partij D66 is uiteraard pikant.

UPDATE donderdag 22 mei 14.25: fractievoorzitter Merel Kingma van D66 gaat weten dat zij het amendement niet zullen steunen. Ze zijn wel benaderd om dat te doen maar kiezen er inderdaad als ‘referendum-partiij’ voor om het niet af te wijzen.

Cultuurcluster

De raad kan trouwens ook nog het definitieve referendumverzoek afwijzen. Bovendien is een referendum niet bindend, ook de uitslag kan genegeerd worden.

Zaanstad heeft slechte ervaringen met met afwijzen van een referendumverzoek. In 2017 heeft de gemeenteraad het verzoek voor een referendum over het Cultuurcluster afgewezen, ondanks een positief advies van een externe commissie van deskundigen. De rechter draaide die beslissing later terug.

Door Merel Kan en Piet Bakker. Bronnen: referendumverordening Zaanstad, Proces-verbaal ondersteuningsverklaring referendum Toekomstbestendige Zaanse schans 2025, Advies Referendumcommissie, Raadsvoorstel en besluitnota Inleidend verzoek tot het houden van een adviserend referendum, Natascha Stroo, en eerder nieuws op De Orkaan. Foto: Michel Schermer.