De fototijdreis van deze week brengt je weer naar een locatie die totaal onherkenbaar is, de Paltrokstraat met de kruising met de Oostzijde in Zaandam.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De oude foto is afkomstig van de beeldbank van De Zaansche Molen. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: Paltrokstraat, Zaandam.

Paltrokstraat

Hoewel de oude foto ongeveer 65 jaar oud is staat alleen het rijtje woningen links op de foto er nog. Het rijtje van drie woningen, Oostzijde 350 t/m 352, is gebouwd in 1933. De Paltrokstraat is eind jaren ’50 aangelegd en maakt deel uit van het bedrijventerrein dat ten noorden van de Hoornse Lijn werd gerealiseerd.

De straat is vernoemd naar de paltrokmolen waarvan er in de Zaanstreek meer dan 240 hebben gestaan. De eerste houtzaagmolen in de Zaanstreek, Het Juffertje, stond iets ten noorden van de Hoornse Lijn tussen weg en Zaan, ongeveer tegenover de Cornelis van Uitgeeststraat in Zaandam.

Cornelis van Uitgeest paste als eerste de krukas toe in een windmolen. Met behulp van deze krukas kon van een draaiende beweging een op en neergaande gemaakt worde,n waardoor er mechanisch hout gezaagd kon worden. Voorheen werd hout met de hand gezaagd.

Hij had het molentje in 1592 gebouwd en kreeg op 15 december 1593 voor zijn uitvinding octrooi. In 1596 verkocht Cornelis Cornelisz. van Uitgeest zijn molentje aan Dirck Sijbrands die het naar het erf aan de Oostzijde liet verslepen. Dirk Sijbrands haalde het molentje uit elkaar en herbouwde het op het erf. Hij bracht allerlei verbeteringen aan en zo ontstond uit Het Juffertje de paltrokmolen.

Na 1629 is er van de molen niets meer vernomen zodat aangenomen kan worden dat hij gesloopt is. In januari 1668 stond er op het erf weer een nieuwe paltrok, die De Juffer werd genoemd. Deze Juffer werd in 1878 gesloopt. Op het lege erf kwam de houtwerf De Juffer van de firma F. en G. Gras waarvan de laatste resten in 1995 verdwenen vanwege uitbreiding van cacaofabriek van Jonker.

Ook naar de Juffer, de Jonker (een oliemolen die pal ten noorden van De Juffer stond) en Cornelis van Uitgeest zijn straten op het bedrijventerrein vernoemd. In de jaren `60 kreeg de Paltrokstraat een aansluiting op de Heijermansstraat waardoor er een goede verbinding met de autosnelwegen A7 en A8 kwam.

Het pakhuis links van het midden van de oude foto was Oostzijde 333-339 dat in 1913 is gebouwd voor de fouragehandel van de Breeuwer en Co. In het midden van de jaren ’90 van de 19e eeuw begonnen de broers Klaas en Cornelis Breeuwer een handel in veevoer en aanverwante artikelen.

Voor het malen van de granen kochten zij kort na de oprichting van het bedrijf de voormalige oliemolen De Reinout aan de Mallegatsloot in Zaandam die zij voorzagen van maalstenen. In 1901 bouwden de broers een pakhuis aan de Oostzijde. Molen De Reinout verbrandde op 7 augustus 1905 waarna er naast het pakhuis een nieuwe maalderij werd gebouwd. Deze maalderij verbrandde in de nacht van 8 op 9 november 1912 waarna het op de oude foto afgebeelde pakhuis Maria werd gebouwd.

De firma Breeuwer en Co ging in 1922 failliet waarna de maalderij in bezit kwam van klompenmakerij Zaman uit Zeeuws-Vlaanderen die het pakhuis inrichtte als klompengroothandel. In de jaren `60 werd de groothandel in Zaandam gesloten.

Het pand rechts naast het pakhuis was Oostzijde 341 dat vermoedelijk in de 18e eeuw is gebouwd. Hier vestigde zich in 1922 Cornelis Hooijschuur die er een manufacturenwinkel begon. Het pand uiterst recht op de foto was Oostzijde 364 en hier was een sigarenwinkel gevestigd.

In 1975 werden de genoemde panden in de Oostzijde gesloopt om plaats te maken voor de Prins Willem Alexanderbrug die op 6 september 1976 in gebruik werd genomen en op 8 oktober van dat jaar officieel door Prins Claus werd geopend. De Willem Alexander verving de, een paar honderd meter noordelijker gelegen, Noorderbrug die in 1902 was geopend. De nieuwe brug verbindt sindsdien de Heijermansstraat via de Paltrok- en Leliestraat met de Provincialeweg.

Op het terrein rechts op de oude foto zou later het garagebedrijf van Cor Bakker, dealer van Citroen, komen met een BP-tankstation. Het pand werd in 1972 geopend, maar Cor Bakker sr. had in de jaren ’60 al een garagebedrijf in de Paltrokstraat. Later kwam hier autobedrijf Hooijberg en tegenwoordig zit hier kringloopwinkel Dorcas en is het tankstation van Supertank dat 27 tankstations in Nederland heeft.

Andere bedrijven in de Paltrokstraat waren onder andere machinefabriek Holleman, Apco, schoonmaakbedrijf Bram Broerse en kapper Piet Vilten die ooit wereldrecordhouder op de hometrainer was.

Sinds 2023 wordt er opnieuw veel veranderd aan de noordkant van de Paltrokstraat, de bedrijven ten noorden van de Cornelis van Uitgeeststraat zijn gesloopt en hiervoor in de plaats worden er appartementen gebouwd.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Zaanwiki, Molendatabase, Beeldbank Zaansche Molen, GAZ, De Orkaan.