Raadsvragen verdwijnen vaak voor weken in een ambtelijke molen. De antwoorden komen later terwijl veel van de onderliggende informatie al openbaar is. In de nieuwe rubriek ‘Orkaan-AI beantwoordt raadsvragen’ kijken we wat die beschikbare informatie zegt, nog voordat het college reageert.
In deze rubriek laten we kunstmatige intelligentie, onder redactionele regie, grote hoeveelheden openbare stukken analyseren: raadsinformatie, beleidsregels, onderzoeken, informatiebrieven en eerdere berichtgeving van De Orkaan. Op basis daarvan formuleren we de meest plausibele antwoorden op vragen die door raadsleden zijn gesteld.
De eerste editie gaat over artikel 51-vragen van VVD-raadslid Marius Rietdijk over datacenters. Aanleiding is het TAM-omgevingsplan Datacenters, waarin Zaanstad op basis van provinciaal beleid, de vestiging van grote datacenters uitsluit.
De VVD erkent dat de gemeente juridisch weinig ruimte heeft, maar wil wel weten hoe het college aankijkt tegen het verwelkomen van zulke centra op de langere termijn.
De vragen zijn hieronder te lezen, met daaronder de antwoorden zoals die door Orkaan-AI zijn gegenereerd op basis van de beschikbare bronnen. Zodra de officiële beantwoording van het college binnen is, leggen we die naast deze antwoorden.
Vragen en antwoorden
1. Ziet het college kansen voor Zaanstad om in de toekomst dergelijke datacenters toe te laten?
Op basis van het huidige juridische kader zijn de kansen nagenoeg nihil. De gemeente Zaanstad valt volledig onder het werkingsgebied ‘datacenters uitgesloten’ van de Omgevingsverordening NH2022. Deze instructieregel van de provincie Noord-Holland verbiedt de vestiging van nieuwe datacenters met een bruto vloeroppervlak groter dan 2.000 m² en een elektrisch aansluitvermogen van meer dan 5 MVA. Het college heeft aangegeven dat deze regel de gemeente geen speelruimte biedt voor een eigen afweging.
Toch wijzen bronnen over de digitale economie erop dat datacenters de “fysieke ruggengraat” zijn van de moderne maatschappij. Hoewel ze momenteel worden geweerd om de druk op de energie-infrastructuur en de ruimte te beperken, stelt de sector dat het uitsluiten van deze infrastructuur op de lange termijn de digitale transformatie en innovatie (zoals AI) in een regio kan remmen.
2. Welke argumenten voor- en tegen ziet het college?
Uit de bronnen komt een complex beeld naar voren met scherpe tegenstellingen:
• Argumenten vóór (Kansen):
◦ Economische multiplier: Investeringen in datacenters trekken aanzienlijke Buitenlandse Directe Investeringen (FDI) aan en stimuleren sectoren als de bouw, IT-onderhoud en technische dienstverlening.
◦ Talent en Onderwijs: De sector kan helpen bij het behouden en aantrekken van hooggekwalificeerd personeel, wat een ‘brain drain’ van jongeren uit de regio kan voorkomen.
◦ Efficiëntie: Grote datacenters zijn vele malen efficiënter qua energieverbruik en koeling dan de vele kleine, verspreide serverruimtes die ze vervangen.
◦ Restwarmte: Bij vloeistofkoeling kan de geproduceerde warmte worden ingezet voor warmtenetten, wat bijdraagt aan de lokale energietransitie.
• Argumenten tégen (Risico’s):
◦ Netcongestie: Datacenters leggen een enorme claim op het stroomnet, wat in de Metropoolregio Amsterdam al leidt tot capaciteitsproblemen voor andere gebruikers.
◦ Milieu-impact: Het maandelijks testen van diesel-noodstroomgeneratoren stoot aanzienlijke hoeveelheden stikstofoxiden (NOx) en fijnstof uit, wat de lokale luchtkwaliteit in stedelijke gebieden verslechtert.
◦ Water- en grondstoffengebruik: Koelsystemen kunnen miljoenen liters water verbruiken, terwijl de snelle veroudering van hardware (3-5 jaar) leidt tot een grote berg e-waste en de vraag naar schaarse metalen zoals koper en kobalt aanjaagt.
◦ Sociale ongelijkheid: De enorme stroomvraag kan de energieprijzen voor lokale huishoudens opdrijven.
3. Kan een miljardenimpuls (zoals in Amsterdam) ook een kans zijn voor Zaanstad?
De bronnen bevestigen dat de financiële impact van datacenters enorm kan zijn. In Portugal wordt bijvoorbeeld geschat dat de sector tot 2030 voor € 26,2 miljard aan het BBP kan bijdragen. Voor Zaanstad zou een dergelijke impuls indirecte werkgelegenheid kunnen creëren in de bouw en bij toeleveranciers.
Echter, bronnen waarschuwen ook voor “overshoot”: een situatie waarin economische groei de duurzaamheid en het publieke belang overschaduwt. De werkelijke emissies van tech-reuzen zouden vaak veel hoger zijn (tot 662 procent) dan ze zelf rapporteren door het gebruik van administratieve “groene certificaten” (RECs) in plaats van daadwerkelijke lokale emissiereductie.
4. Weegt een vermindering van stroomvoorziening voor andere doeleinden op tegen de opbrengsten?
Dit is de kern van het politieke dilemma. Aan de ene kant creëert de sector veel banen; in een gunstig scenario ondersteunt de sector in Portugal gemiddeld 48.400 banen per jaar (direct, indirect en geïnduceerd). Tegenover elke directe baan in een datacenter staan vele banen bij leveranciers en in de lokale economie (multiplier-effect).
Aan de andere kant is de druk op het net in de regio Amsterdam nu al onhoudbaar volgens netbeheerders. De bronnen introduceren het concept van ‘sufficiency’ (toereikendheid): de vraag of we wel onbeperkt moeten uitbreiden voor “niet-essentiële” diensten zoals gepersonaliseerde advertenties of entertainment-algoritmen. Er wordt geadviseerd om een taxonomie van IT-diensten te maken, waarbij stroom alleen met prioriteit wordt gegeven aan maatschappelijk cruciale zaken zoals de zorg en het onderwijs.
Waarom doen we dit?
De Orkaan verkent hoe kunstmatige intelligentie kan helpen bij het analyseren van openbare documenten en complexe dossiers. De ontwikkelingen gaan snel en we willen onderzoeken wat deze technologie kan toevoegen aan lokale journalistiek, zonder het menselijke oordeel los te laten.
In deze rubriek gebruiken we AI als hulpmiddel, onder redactionele regie. De selectie van bronnen, de context en de journalistieke duiding blijven mensenwerk.
Disclaimer
De antwoorden in dit artikel zijn gegenereerd op basis van openbare bronnen en vormen geen officiële standpunten van de gemeente Zaanstad, het college of de VVD. Ze zijn bedoeld als journalistieke analyse en verkenning. Zodra de officiële beantwoording van de raadsvragen beschikbaar is, publiceren we die en leggen we beide naast elkaar.
Bronnen
De bronnen die wij invoerden:
Lokale en Nationale Regelgeving (Zaanstad)
• VVD Zaanstad (2025), Artikel 51 vragen VVD m.b.t. TAM-omgevingsplan Datacenters. Schriftelijke vragen van de fractie (Marius Rietdijk) over de kansen en nadelen van datacenters in de gemeente.
• Gemeente Zaanstad (2025), TAM-omgevingsplan Hoofdstuk 22h Datacenters. De officiële motivering en juridische regels waarin de vestiging van grote datacenters in de gehele gemeente wordt uitgesloten op basis van provinciaal beleid.
• Gemeente Zaanstad (2025), TAM-Voorbereidingsbesluit Datacenters. Gepubliceerd in het Gemeenteblad (nr. 279235), gericht op het voorkomen van ongewenste ruimtelijke ontwikkelingen door datacenters groter dan 2.000 m² of 5 MVA.
Technische en Sectorale Impact (Nederland/MRA)
• Stratix (2022), Rapportage Datacenters: Impact en Feiten. Uitgebracht aan de Provincie Flevoland. Dit rapport biedt een uitgebreide analyse van de typologie van datacenters, energie- en waterverbruik, en de specifieke aantrekkingskracht van de Metropoolregio Amsterdam (MRA).
Sociaal-Economische Studies (Internationaal)
• Copenhagen Economics (2025), Assessment of Socio-Economic Benefits of the Data Centre Sector in Portugal. In opdracht van Start Campus. Dit rapport onderzoekt de positieve economische effecten, zoals Buitenlandse Directe Investeringen (FDI), werkgelegenheid en de rol van datacenters als “meststoffen voor innovatie”.
Milieu- en Klimaatstudies
• ECOS & Open Future (2025), From innovation to overshoot: How data centre expansion risks derailing climate goals. Een kritisch rapport over de risico’s van de AI-gedreven uitbreiding van datacenters voor de Europese klimaatdoelen, met aandacht voor energie-overconsumptie en emissie-onderrapportage.
• Ebrahim Eslami / EnviroPilot.ai (2025), Air Quality and Greenhouse Gas Emissions Assessment of Data Centers in Texas: Quantifying Impacts and Environmental Tradeoffs. Onderzoek naar de lokale impact van noodstroomgeneratoren op de luchtkwaliteit (stikstofoxiden en fijnstof).
Energie- en Technologie-onderzoek
• Lawrence Berkeley National Laboratory (2024), 2024 United States Data Center Energy Usage Report. In opdracht van het Amerikaanse Ministerie van Energie. Dit rapport bevat gedetailleerde modellen over het energieverbruik van IT-apparatuur, de impact van AI-chips (GPU’s) en trends in koelingsefficiëntie.
Door: Merel Kan, met gebruikmaking van bovenstaande bronnen, notebooklm en chatgpt. Ook het beeld boven is door AI gegenereerd.
Leuk, ik had op 27 juni 2025 reeds schriftelijke vragen gesteld, maar die waren in overleg omgezet in technische vragen(waarvan ik nog steeds vind dat die ook voor ieder openbaar moeten zijn). Wellicht leuk om die vragen/antwoorden ook te gebruiken in deze test-case? Dan mail ik ze wel. Ben wel benieuwd welke AI jullie gebruiken.
Technische vragen zouden inderdaad - zoals in veel andere gemeenten gebruikelijk is - gewoon in het het Raadsinformatiesysteem moeten staan. Dat is overigens al eens toegezegd, maar het is niet gebeurd. Op soortgelijke technische vragen komen overigens waarschijnlijk overeenkomstige AI-antwoorden.
De Orkaan gebruikt NotebookLM en de professionele versie van ChatGPT. De volgorde is mens-machine-mens. Wij stellen de vragen en geven de opdracht de antwoorden met bronvermelding te leveren. De Orkaan doet ook weer de redactie van het uiteindelijke artikel.
Aangezien de datacenters allemaal Amerikaans zijn, en dus de grote Amerikaanse techbedrijven megawinsten opleveren, zeg ik: nee, niet doen.
De AI-hype is allemaal gebakken lucht.
Niemand heeft AI nodig.
Men doet het voorkomen alsof AI de heilige graal is, in werkelijkheid zorgt het ervoor dat de bevolking nóg dommer wordt dan ze al is.
Het draait immers allemaal om macht en geld, in willekeurige volgorde.
En dat de bouw zoveel werkgelegenheid zal brengen: wie zijn de mensen die het werk gaan doen?
In de bouw, maar ook in diverse andere sectoren, is al sprake van personeelstekort.
Of gaan we massaal arbeidsmigranten hierheen halen, puur voor het financiële gewin van de grote Amerikaanse techbedrijven?
Nederland is klein en overvol. Nederland hoeft geen HUB te zijn voor het internet.
Nederland hoeft geen HUB te zijn voor intercontinentaal vliegverkeer.
Het wordt ons aangepraat door mensen die er een (discutabel) belang bij hebben.
Ondertussen is er geen knappe woning voor een normale prijs meer te krijgen, kunnen schoolverlaters niet lezen, schrijven, rekenen en een verhaal goed vertellen (oftewel: kennisoverdracht), neemt de werkloosheid (vooral onder jongeren; logisch) al weer toe, zitten steeds meer mensen thuis met een burn-out en is de zorg uitgehold.
Dat allemaal vanwege de focus op economische groei en "welvaart". Welvaart voor de aandeelhouders.
Ik vind welzijn (ook) belangrijk, maar dat komt in het vocabulaire van de overheid niet of nauwelijks voor.
Landelijk niet, regionaal ook niet.
AI gaat werkelijk een enorme impact hebben en heeft dat nu al, ook al valt dat misschien nog niet zo op.
Het afdoen als zou het gebakken lucht zijn is echt een grove onderschatting. De komst van het internet heeft de wereld in korte tijd op zijn kop gezet, maar AI zal een nog grotere impact hebben.
Het wordt inmiddels gebruikt in administraties, klantcontacten, wapens, expertsystemen en nog veel meer.
Stemacteurs worden brodeloos gemaakt, net als chauffeurs, bepaalde IT'ers en nog vele anderen. AI zal niet tegen te houden zijn en zal een grotere zorg worden naarmate het volwassener wordt. Inmiddels zijn we al zover dat AI de tests soms om de tuin leidt. Iets om je zorgen over te maken zo met de feestdagen.
De economische impact wordt altijd enorm overschat. Op korte termijn, tijdens de bouw, is er een toename van de werkgelegenheid, maar deze wordt over het algemeen ingevuld door aannemers die hun eigen personeel uit het buitenland meenemen, evenals door lokale werknemers. Zodra de installatie in bedrijf is, daalt het aantal werknemers tot enkele tientallen.