Eentje in de categorie ‘volledig onherkenbaar’. De Bloemgracht in 1910 vergeleken met het huidige ‘aanzicht’.
De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…
De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: het einde van de Bloemgracht gezien naar het oosten.
Bloemgracht
De Bloemgracht is een oud pad in het oostelijk deel van Zaandam. Zaandam bestond heel lang uit twee aparte dorpen , Westzaandam en Oostzaandam – en Oostzaandam en was zelfs korte tijd (1795 – 1813) een zelfstandige gemeente.
Het pad is vernoemd naar de eerste bewoner Jacob Jansz. Bloem die op de hoek met de Oostzijde woonde nadat het aanvankelijk het Cornelis Pietersz. Bleeckersven werd genoemd, naar de eigenaar van het ven waarop het pad was aangelegd.
De Bloemgracht kreeg gelijk na de aanleg op 26 januari 1655 een padreglement. In een padreglement werden de rechten en plichten van de bewoners beschreven maar wat wel en niet aan een pad mocht worden gebouwd. Het pad werd in 1923 overgenomen door de gemeente Zaandam dus de bewoners hoefden het onderhoud niet zelf meer te doen.
Zoals bij alle Zaanse paden was er ook een padsloot die vanaf 1892 in fasen werd gedempt, het tweede deel volgde in 1921 en het laatste stuk in 1928.
De Bloemgracht was een pad van aanzien en er woonden o.a. scheepsbouwers, reders, burgemeesters, artsen, predikanten, houtzagers en andere notabelen. De geschiedenis van de Bloemgracht is uitgebreid beschreven in het boek “Op Historische Gronden” van Zaandammer Henk Roovers. Dit boek is in 2015 uitgegeven na 18 jaar archiefonderzoek.
De oude foto is rond 1910 genomen vanaf het eind van de Bloemgracht ongeveer ter hoogte van de huidige H. Gerhardstraat. Op de foto is links een klein stukje van de Diaconie te zien en op het terrein rechts kwam de gemeentelijke kwekerij.
Aan het eind van de gracht werd een luxe tuinencomplex ingericht met kassen, tuinhuizen en beelden. Er werden bijzondere bomen en planten gekweekt. Veel van de eigenaren waren doopsgezind. Vaak waren de tuinen generaties lang in het bezit van één familie. Later werd dit de gemeentelijke kwekerij die in de jaren ’30 zou verhuizen naar een terrein ten zuiden van de huidige Brusselsestraat. Deze stadskwekerij is inmiddels verdwenen en het terrein is midden jaren ’90 volgebouwd met woningen.
De Diaconie was het wees-, armen- en bejaardenhuis dat al sinds 1677 bestond. In 1889 weren er bij het oude weeshuis bejaardenwoningen gebouwd en in 1900 kwam er een nieuw weeshuis. Deze Diaconie werd in oktober 1963 gesloopt nadat het nieuwe bejaardencentrum Het Pennemes werd geopend.
De naam Pennemes is afkomstig van Jacob Baltusz Pennemes. Bij zijn overlijden op 9 april 1792 in Hamburg liet hij zijn vermogen na aan het Diaconiehuis der Ned. Hervormde Gemeente van Oost-Zaandam.
‘K wil dat: (sprak d’Edele Ziel Grootmoedig bij ’s Mans Sterven) Het Godhuis ’t Oostzaandam, mijn Aardsche Schat zal erven.’
Bekijk hier alle fototijdreizen.
Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Historische Vereniging Zaandam, Beeldbank Zaansche Molen, Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Website van het Pennemes
Wat super leuk om dit te lezen over de Bloemgracht. Ik ben een directe nazaat van Teunis Janz Bloem, geboren c.a. 1665-1670, dat was dus de broer van Jacob Jansz Bloem die in dit stuk vermeld wordt. En wat verder terug in de tijd komt Arend Gerritsz Bloem (burgemeester Zaandam) voor als directe voorouder. Ook komt Claes Arentsz. Bloem, een reder en houtkoper, voor in mijn stamboom als vriend van Peter de Grote (tsjaar van Rusland). Een rijke historie dus. Ergens tussen 1650 en 1750 veranderd de naam in Blom en worden nazaten geboren in en om Rotterdam. Het vermoeden is dat deze welvarende houtkopers de rivieren zijn afgedaald en eenmaal in Rotterdam scheepswerven voorzagen van hout. Ik heb geen idee waarom deze naamsverandering plaatsvond overigens. Ik heb nog enkele andere oude foto's van de Bloemgracht die ik eventueel kan delen.
Ter aanvulling op bovenstaande: De Van Kolstraat is al lang onderdeel van de Peperstraat. Het rijtje huizen naast de bakkerij in oostelijke richting is de overgebleven helft van de Van Kolstraat. Eenzelfde rijtje aan de overkant is begin zestiger jaren van de vorige eeuw gesloopt.
Emma, bedankt voor je leuke reacties. Ik heb over de Van Kolstraat al eerder voor deze rubriek een artikel gemaakt, misschien leuk voor je om ook te lezen.
Prachtig die oude foto uit 1910 met dat vrijstaande huis, dat groen en die sloot...En een erg interessant verhaal. De huidige Bloemgracht naar het westen toe richting katholieke kerk, heeft nog mooie, karakteristieke huizen en is leuk om door te lopen. Ik heb in mijn jeugd in de buurt gewoond (Van Kolstraat) en als we verstoppertje speelden was het vaak: 'straat en bloem'. Niet verder dus.
mooi verhaal!