Voor de fototijdreis van vandaag zijn we weer naar Zaandijk afgereisd. Naar de plek waar ooit molen De Witte Veer stond.
De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…
Bert Versteeg maakte de eigentijdse versie van de ansichtkaart en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: De Witte Veer, Zaandijk.
De Witte Veer
Waar tegenwoordig de woningen van de Bomenbuurt in Zaandijk staan, was dit gebied 100 jaar geleden nog allemaal weiland, stonden er molens en liepen er koeien. De Witte Veer stond ten oosten van de Provincialeweg, pal ten noorden van de huidige Lindenlaan, ten westen van Lijsterbeslaan 5.
De Witte Veer is in 1689 gebouwd waarbij men gebruik maakte van een tweedehands achtkant afkomstig van een zaagmolen uit Westzaandam. Het is niet bekend welke zaagmolen dit was. De molen was met een vlucht van ongeveer 19 meter niet al te groot en de romp was, in tegenstelling tot de meeste molens die met riet waren gedekt, bedekt met een getrapte weeg. Dit zijn overnaadse planken en wordt ook wel potdekselen genoemd.
De molen heeft diverse functies gehad en begon zijn ‘loopbaan’ als verenzager. Veren zijn dunne latjes die werden gebruikt om naden in vloeren te dichten. Verenzagers werden daarom ook wel lattenpikkers genoemd.
Lang is er met de molen niet gezaagd want toen de molen op 19 september 1689 werd verkocht was deze ingericht als mosterdmolen. De nieuwe eigenaar, Jacob Maertsz, heeft niet lang plezier van zijn molen gehad want hij overleed en op 26 april 1690 verkocht zijn weduwe de molen alweer.
Nog geen vijf jaar later, op 6 januari 1695, werd De Witte Veer alweer verkocht aan Claes Cornelisz. Schencke uit Zaandijk die de molen liet verbouwen naar snuifmolen en tabakstamper. Met de molen werd tabak fijngehakt dat werd gebruikt om te roken in kleipijpen. Sigaretten en sigaren bestonden toen nog niet, die kwamen pas in de 19e eeuw.
Snuif is een tot zeer fijn poeder gemalen tabak dat verreikt werd met allerlei kruiden en, de naam zegt het al, werd gesnoven en het werd meestal bewaard in een snuifdoos. Het snuiven van tabak was in de 17e en 18e eeuw populair.
Doordat de molen een nieuwe functie kreeg, steeg ook de waarde, in 1689 werd de molen voor Fl. 175,- verkocht, in 1690 voor Fl. 100,- en in 1695 voor Fl. 150.- maar op 9 januari 1712 werd De Witte Veer voor Fl. 1.000,- verzekerd. Tien jaar later, op 11 juni 1722, werd de molen verkocht voor Fl. 1.375,- en in 1728 voor Fl. 1.400,- aan Matteus de Ligt.
Het ging deze man niet voor de wind want vanwege schulden moest de molen bij executie op 27 maart 1749 worden geveild. De broers Adriaan en Jan Couwenhoven werden voor Fl. 950,- eigenaar en zij lieten de molen tot verfmolen verbouwen. De familie Couwenhoven bleef tot 1843 in bezit van De Witte Veer toen Willem Couwenhoven de molen verkocht aan zijn schoonvader Cornelis Buys uit Westzaan, maar Willem bleef wel met de molen werken, hij huurde deze van zijn schoonvader.
Op 17 augustus 1869 werd De Witte Veer weer verkocht, ditmaal aan papierfabrikant Gerbrand de Jong die Fl. 3.000,- betaalde. Gerbrand de Jong was ook eigenaar van de papiermolens De Kaarsenmaker in Koog aan de Zaan, De Vergulde Bijkorf in Zaandijk en De Schoolmeester in Westzaan.
In tegenstelling tot wat men zou verwachten bleef de molen een verfmolen, maar in 1899 besloten zijn zoons, Gerbrand was in 1871 overleden, de molen toch als papiermolen in te richten. Er zou echter geen papier worden gemaakt maar er werd oud papier tot pulp vermalen. Dat diende als vulstof bij de fabricage van het zogenaamde Zaansch Bord dat in De Schoolmeester nog steeds wordt gemaakt.
Op 17 juni 1917 kwam er een einde aan het bestaan van De Witte Veer, rond 14.00 uur terwijl hij in vol bedrijf was, brak er brand uit in de kap waarna de molen tot op de palen afbrandde. Alleen de schuur bleef behouden maar werd een maand later alsnog gesloopt.
Het land waarop de molen stond zou omstreeks 1942 worden bebouwd met de nog steeds bestaande woningen. In Zaandijk is een straat naar de molen vernoemd maar die ligt niet in de buurt waar de molen heeft gestaan. De Witte Veerstraat ligt in het noorden van het dorp vlak bij de grens met Wormerveer.




Bekijk hier alle fototijdreizen.
Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Molendatabase, Wikipedia en Zaanwiki.
jaren op de WitteVeerstraat gewoont. begrijp nu Dat daar niet de molen heeft gestaan. maar leuk bericht.
Bedankt voor deze fototijdreis. Als oud bewoner van de bomenbuurt (Lindenlaan 10) en Orkaanliefhebber zeer interessant