Dorpsgezicht Jisp staat er op de ansichtkaart. In de fototijdreis van deze week gaan we terug naar de plek waar de Dorpsstraat, het Weiver en het Molenpad in Jisp samenkomen. Een historisch knooppunt vol verhalen over het bruggetje, het walhuisje, de Poelsluis en poldermolen De Handschoen.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit een verzameling van Richard de Boer. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: Dorpsstraat / Weiver Jisp.

Dorpsstraat / Weiver Jisp

De fototijdreis van deze week brengt je terug naar Jisp, naar de hoek Weiver / Dorpsstraat / Molenpad. In de Zaanstreek heb je in Westzaan, Krommenie, Jisp en Oostzaan een Weiver. Een Weiver is buurt aan het eind van een dorp dwars van de hoofdweg en een verbindingsweg vormend naar een naburig dorp. Zo is het Weiver in Jisp de verbindingsweg tussen Wormer en Jisp.

Het bruggetje dat we op de foto`s zien is de Zwetter- of Weivertil. Reeds in 1697 lag over het water al een ophaalbrug die in 1861 voor een bedrag van F. 1.425 werd vervangen door een ijzeren draaibrug. Deze ijzeren draaibrug werd omstreeks 1935 vervangen door een betonnen vaste brug. Links op de oude foto zien we een zogenaamd walhuisje waar te vervoeren goederen werden aangeboden aan of in ontvangst werden genomen door beurtschippers.

Een andere betekenis voor walhuisje is een aan het water gelegen schuurtje van een boerderij. Het walhuisje in Jisp was in de tweede helft van de 18e eeuw gebouwd, maar in de jaren ’80 van de vorige eeuw stond het er verloedert bij. Omdat de eigenaren het geld voor restauratie niet hadden werd in 1985 een verzoek gedaan aan de Stichting Zaans Schoon om het huisje te restaureren maar ook hen ontbrak het aan financiële middelen.

In 1990 moest het walhuisje weg om plaats te maken voor nieuwbouw. Zaans Schoon liet het in inmiddels erbarmelijke staat verkerende huisje afbreken waarna werd opgeslagen. In 1991 bood bouwbedrijf Minnesma aan om ter gelegenheid van hun 60-jarig bestaan het huisje te herbouwen. Sindsdien wordt het gebruikt op de Zaanse Schans als spuithuis voor een brandspuit uit 1840. In 2021 werd het spuithuisje een soort minimuseum van de Zaanse brandweer.

Direct achter de brug begint Het Zwet, dat is een breed water dat via De Poel in verbinding staat met de Zaan. Zwet betekent grens en diverse wateren in Nederland heten zo, zoals bijvoorbeeld Zwette in Leeuwarden, bekend van de Elfstedentocht. Oorspronkelijk was ook dit een veenstroompje dat tijdens diverse stormvloeden in de late Middeleeuwen uitgroeide tot de huidige afmetingen.

Het Zwet en de Poel stonden via een sluis in verbinding met de Zaan. Deze houten sluis, De Poelsluis, was gebouwd in 1630 en vervangen in 1788 door een stenen sluis. De route over Het Zwet en De Poel naar de Zaan was belangrijk voor de aanvoer van grondstoffen en het vervoer van de eindproducten naar de afzetmarkten.

In de 17e eeuw stonden er vier korenmolens in Jisp die het meel maalden voor de vele beschuitbakkerijen in het dorp. In Wormer waren 13 korenmolens en talloze bakkerijen en één van de grootste afnemers van de beschuit was de V.O.C. In de 18e eeuw was het belang van de beschuitbakkerijen drastisch afgenomen waarna er een aantal oliemolens in Jisp gebouwd werden waardoor de Poelsluis nog steeds van belang was.

Het gebied werd sinds 1631 bemalen door poldermolen De Handschoen die aan de noordkant van de sluis stond. In 1878 werd de bemaling overgenomen door het gemaal Ceres waarna de molen werd gesloopt.

Het Zwet en De Poel maken tegenwoordig uit van het natuurgebied Wormer- en Jisperveld. Rechts op de foto`s, in het verlengde van de Dorpsstraat is het Molenpad. Dit was oorspronkelijk ook een molenpad dat naar oliemolen De Walvisch liep. Deze oliemolen was één van de oudste van de Zaanstreek ,gebouwd in 1611. In 1908 is De Walvisch gesloopt maar zijn schuur diende nog tot 1952 als pakhuis.

Het houten pand rechts op de oude foto is Molenpad 2 en is de smederij van Van Praag. Op deze plaats zou in 1970 dorpshuis De Lepelaar worden gebouwd waar diverse verenigingen activiteiten hadden (zie reactie: dat moet eerder zijn geweest). De Lepelaar zou de functie overnemen van het in de nacht van 21 op 22 april 1970 verbrandde café De Bonte Os die we eerder in deze rubriek hebben behandeld.

In 1985 werd De Lepelaar drastisch verbouwd en kreeg het zijn tegenwoordige uiterlijk. Nog steeds is De Lepelaar van groot belang voor het dorp. Naast de functie van buurthuis is het tegenwoordig ook restaurant met een terras waar dorpsbewoners, fietsers en toeristen een drankje komen drinken of wat gaan eten.

Ook als er ijs op de sloten en plassen ligt en de Bannetochten verreden kunnen worden is De Lepelaar de plek om na afloop van een schaatstocht onder het genot van warme chocolademelk, een gluhweintje of een kop erwtensoep weer op temperatuur te komen. De laatste Bannetocht is op 11 februari 2020 verreden.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaans Erfgoed, De Orkaan, Zaanwiki, Wikipedia.