Groete uit Assendelft staat er op de ansichtkaart. Een primeur… Bert Versteeg: ‘Na bijna 140 afleveringen van de Fototijdreis te hebben gemaakt kwam ik er achter dat ik nog nooit in Assendelft ben geweest. Vandaag komt dan eindelijk dit dorp aan de beurt en we zien op de oude foto een typisch dorps beeld met een kerk, een molen, een boerderij en een weg met een sloot ernaast. We zijn op Communicatieweg-Oost en zien onder andere de Sint Odulphuskerk, korenmolen De Blijdschap.’

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit het Gemeentearchief. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Communicatieweg-Oost in Assendelft.

Communicatieweg-Oost in Assendelft

Tot halverwege de 19e eeuw waren er nog nauwelijks wegen die de Zaanstreek verbond met de buitengebieden. Verreweg het meeste vervoer ging over het water. Daar kwam verandering in toen de broers Cornelis en Jacob Avis, die eigenaar van de blauwselfabriek in Westzaan waren, zich inspanden om een weg aan te leggen tussen Westzaan via Assendelft en Heemskerk naar Beverwijk.

Zij kregen steun van de in 1843 opgerichte Kamer van Koophandel Zaanland en middels een obligatielening kon de Fl. 125.000 kon de weg worden aangelegd. Op 9 december 1849 werd de Zaanlandsche Communicatieweg feestelijk geopend.

Aan de huidige Dorpsstraat 572 staat sinds 1888 de Sint Odulphuskerk. Deze kerk heeft een lange geschiedenis want al in 1410 hadden de katholieken in Assendelft een St. Odulpuskerk, maar die ging tijdens de Reformatie in 1583 over naar de protestanten.

Odulphus, ook wel Odulfus, Odulf of Odulp was een Rooms Katholieke Frankische geestelijke uit de 9e eeuw die als missionaris werkzaam was in Friesland met als standplaats Stavoren. Als apostel der Friezen werd hij heilig verklaard omdat hij een aantal voorspellingen had gedaan die uitkwamen.

De katholieken maakten bijna 300 jaar gebruik van schuilkerken omdat deze religie aanvankelijk werd verboden maar later werd gedoogd. Een schuilkerk is een niet als kerk herkenbaar gebouw, meestal een huis of een pakhuis.

Na de Franse tijd (1794-1814) werden alle godsdiensten voor de wet gelijkgesteld wat betekende dat ook deze weer officieel werden toegestaan, alleen mochten er nog geen kerken worden gebouwd. Pas na een grondwetswijziging in 1848 kwam er een Scheiding van Kerk en Staat wat erop neer kwam dat ieder hun eigen zaken gingen regelen en zich niet met elkaar bemoeien of elkaar de regels voorschrijven.

Na deze Scheiding van Kerk en Staat gingen de Rooms-Katholieken weer kerkgebouwen bouwen en kreeg Assendelft in 1853 weer een RK kerkgebouw die weer Sint Odulphuskerk werd genoemd. Na enkele decennia was deze kerk te klein geworden en in 1883 werd besloten om een nieuwe kerk te bouwen.

Architect Adrianus Bleijs, die ook de Sint Nicolaaskerk in Amsterdam heeft ontworpen, ontwierp de driebeukige, in neo romaanse stijl gebouwde kerk. Deze werd in 1887/1888 gebouwd en in laatstgenoemd jaar geopend. Het orgel is gebouwd in 1863 door Johannes Vollebrecht en werd geplaatst in een uit 1836 daterende orgelkast. In 1887 werd dit orgel door de gebroeders Franssen in de nieuwe kerk geplaatst. Ook de bijbehorende pastorie, Dorpsstraat 570, is van de hand van deze architect en is ook in 1887/1888 gebouwd.

De molen die we zien is een korenmolen, door Zaankanters hardnekkig meelmolen genoemd, De Blijdschap, die twee voorgangers heeft gehad. Al in 1441 stond er op deze plek een, vermoedelijk, standaardmolen. In dat jaar werd door heer Barthout aan de Assendelvers een privilege verleend voor ‘het recht van de wind’. De molen was een dwang- of banmolen wat inhield dat de onderdanen van de heer verplicht waren hun graan door deze molen te laten malen. De molen is omstreeks 1574, in de Spaanse tijd, verbrand.

Omstreeks 1578 is er een nieuwe molen, waarschijnlijk een wipmolen, gebouwd die voor 1664 is verdwenen want op 17 augustus van dat jaar werd de waarde van de derde Blijdschap op Fl. 6.000 geschat. De molen wordt ook wel de molen van Terra, naar Willem Terra die De Blijdschap op 6 juni 1815 voor Fl. 6.500 kocht.

De familie Terra bleef tot 1907 in bezit van de molen toen de laatste eigenaar, Pieter Terra liet afbreken nadat eind 1906 een roede afbrak. Het molenaarshuis bleef echter staan en werd in 2008 gered door Frans Wytema en Bart Nieuwenhuis. Voor het huis was al een sloopvergunning afgegeven en zou op zeer korte termijn gesloopt worden. Het molenaarshuis werd gedemonteerd en in 2015 aan de Smitslaan in Zaandijk herbouwd.

De stolpboerderij die we op beide foto’s zien is gebouwd in 1871 en heeft als adres Dorpsstraat 601.
In de gevel van deze stolp is een gevelsteen ingemetseld met daarop de tekst:

DEN 21 APRIL 1871
HEEFT NEELTJE
GSD KROON
AAN DIT GEBOUW DEN
EERSTEN STEEN GELEGD

Tegenwoordig is de voormalige boerderij een 2-onder-1-kapwoning

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, De Orkaan, Zaanwiki, Wikipedia.