De Nederlands Hervormde kerk staat er nog steeds, het ‘Heerenlogement’ heet tegenwoordig (al een hele tijd overigens) Atlantic.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit de privé-verzameling van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: Het Heerenlogement aan de Zuiderhoofdsstraat in Krommenie.

Heerenlogement, Krommenie

Op de oude foto zien we naast de Nederlands Hervormde kerk het Heerenlogement. Kerk en horecagelegenheid zaten aan de Zuiderhoofdstraat in Krommenie. Het Heerenlogement kennen we tegenwoordig als Atlantic en de geschiedenis gaat terug tot 1588 toen er op deze plek herberg De Pynas stond.

Een pinas is een type zeilschip dat in de 16e en 17e eeuw wed gebruikt als oorlogsschip maar ook als vrachtvaarder. Het was een tweemaster en was vrij licht in gewicht waardoor het snel kon varen. Het scheepstype werd gebruikt tijdens de Eerste Schipvaart, de eerste expeditie naar Indië. Op 2 april 1595 vertrokken er vier pinasschepen naar Bantam op Java met als hoofddoel het inkopen van specerijen. De reis duurde ruim twee jaar en in augustus 1597 keerden er drie schepen terug. Ook de Spanjaarden maakten gebruik van pinasschepen, 34 van dit soort schepen maakten deel uit van de Spaanse Armada in 1588.

In 1716 werd de naam van het etablissement veranderd in Het Veerschuytje dat in 1795 De Veerschuyt werd en toen een stalhouderij (uitspanning) was. Na de Franse tijd is de naam veranderd in Het Heerenlogement en het was zeer lang het centrum van het verenigingsleven in Krommenie.

Op 19 april 1910 werd Het Heerenlogement, toen eigendom van Waagmeester, door brand verwoest. Ook het houten woonhuis van Jb. Schots ging in vlammen op. Dankzij de inspanningen van de Krommenieër brandweer bleven de kerk en andere monumentale panden in de omgeving behouden. Na de brand werd het Heerenlogement herbouwd maar wanneer de naam werd veranderd in Atlantic heb ik niet kunnen achterhalen.

Vanaf de tijd dat hier herberg De Pynas stond was er een kolfbaan aanwezig, deze kolfbaan is in 2012 gesloten. Tegenwoordig is er nog maar één kolfbaan in de Zaanstreek, deze bevindt zich in het Moriaanshoofd in Wormer.

Op 14 en 19 januari 2023 heeft de Orkaan twee leuke artikelen met onder andere uitleg over het spel, gemaakt over kolfclub T.O.G.I.D.O. (Tot Ons Genoegen Is Dit Opgericht)

De kerk dateert uit de 14e eeuw en werd tussen 1395 en 1400 als katholieke kerk gebouwd op de plek waar in 1360 al een kapel stond. Op 25 oktober 1399 schreef paus Bonifatius IX een brief aan de abt van het klooster van Egmond dat de kapel van St. Nicolaas in het dorp Crommenije afgescheiden diende te worden van de parochie van Uitgeest en dat de kerk van Krommenie voortaan als zelfstandige parochie diende te fungeren.

Waarschijnlijk omdat een deel van de toenmalige Krommenieër bevolking met de zeevaart en visserij was betrokken werd de kerk naar de patroonheilige van de varensgezellen vernoemd. Deze patroonheilige was de vroegchristelijke bisschop van Myra uit Klein Azië die we tegenwoordig beter kennen als de kindervriend Sint-Nicolaas oftewel Sinterklaas. De eerste priester, Andreas Petrusz., kwam pas tegen het eind van 1403. De windwijzer op het dak van de kerk stelt een zeemeermin voor en verwijst naar het verleden van het dorp.

Op 19 februari 1574 ging het halve dorp Krommenie inclusief de kerk in vlammen op door een Spaanse aanval. In de jaren 1657/1658 werd de kerk ingrijpend hersteld en uitgebreid en werd het een Nederlands Hervormde kerk. Het kerkgebouw was eigendom geweest van de kerkelijke gemeente maar de toren is sinds 1803 eigendom van de gemeente. Verreweg de meeste oude kerktorens werden in de Franse tijd onteigend om als uitkijkpost voor de militairen te dienen.

In de kerk hangt een zeer oude luidklok met een diameter van 102 cm, deze is in 1396 gemaakt door Rudolf van Montigny. Op 30 april 1943 werd de klok door de Duitse bezetter uit de kerk gehaald om in Duitsland te worden omgesmolten voor oorlogsmateriaal. De klok haalde Duitsland echter niet want tijdens de tocht over het IJsselmeer liep het schip met de klok uit Krommenie en nog 226 andere klokken bij Urk op een zandbank. Het lukte niet het schip te bergen, waarschijnlijk door een vorm van sabotage van de berger, de firma Hoekman uit Urk.

Op 9 maart 1946 was de klok weer terug in Krommenie en de toenmalige predikant, ds. Cannegieter, maakte een gedichtje dat in de klok werd gegraveerd. Het gedichtje luidde:

Ik werd geroofd op Duitsch bevel,
‘k zou meedoen aan de oorlogshe
Ik zonk bij Urk in ’t IJsselmeer
Men vond mij; nu luid ik weer’.

De kerk werd tussen 1964 en 1969 gerestaureerd waarbij de entree werd verplaatst van de Zuiderhoofdstraat naar het Kerkplein.

In mei 2006 fuseerden de Hervormde gemeente in Krommenie en Krommeniedijk met de Gereformeerde Kerk van Krommenie tot de Protestantse Kerk van Krommenie en in 2008 kreeg de kerk weer zijn oorspronkelijke naam Nicolaaskerk.

Naast de kerk staat sinds 1706 het Rechthuis van de banne Krommenie, later het gemeentehuis van Krommenie, gebouwd door meestertimmerman Claas Gerritsz. Onderwater uit Koog aan de Zaan. Na de vorming van Zaanstad op 1 januari 1974 deed het gebouw dienst als hulpsecretarie, politiepost en als vergaderruimte voor de wijkraad.

In 1996 werd het pand gekocht door accountantskantoor Van Luit en in 1999 kwam het in bezit van Graphit (voorheen Knijnenberg Systemen). In juni 2021 stond het voormalige raadhuis te koop voor € 775.000.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Wikipedia, Historisch Genootschap Krommenie, Protestantse Gemeente Krommenie.