In de Fototijdreis van deze week nemen we je mee naar het Otterspad in Zaandam. Het is de oudste foto die we tot dusver hebben gehad en toont het Otterspad gezien naar het westen, met centraal paltrok De Otter.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De oude foto is afkomstig uit het Gemeentearchief Zaanstad. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: het Otterspad in Zaandam.

Otterspad

De oude foto is rond 1870 gemaakt en is daarmee de oudste foto tot dusver in deze serie. Centraal zie we paltrokhoutzaagmolen De Otter, de naamgever van het pad, die aan en ten noorden de Otterspadsloot stond. Vaag op de foto zien we links van De Otter bovenkruier houtzaagmolen De Veldlust met rechts daarvan (links van de Otter) paltrok De Pet, terwijl we rechts nog net de kap en het wiekenkruis van paltrok De Dekker zien.

De Otter was in 1708 gebouwd voor Claes Jansz. Noomen die op 11 oktober van dat jaar de windbrief ontving. In januari 1711 liet hij onder de naam Claes Jansz. Otter de molen tegen brand verzekeren. Het gebeurde in die tijd wel vaker dat men twee verschillende achternamen had.

Bijna 100 jaar bleef de familie Noomen met de molen werken en op 3 januari 1804 werd De Otter voor Fl. 1.000 verkocht aan Cornelis de Vries. Later werd de molen verkocht aan Jan Jacobus Avis die De Otter op 11 maat 1885 verkocht aan houthandelaar Isaac Akkerman. Hij liet de molen op 21 december 1889 veilen.

Voor Fl. 310 werd Cornelis Zemel, die molensloper was, eigenaar van De Otter waarna deze in januari 1890 werd gesloopt. Op het lege molenerf werden vervolgens woningen gebouwd, waardoor het Otterspad werd verlengd tot aan de Vaart.

Wanneer bovenkruier De Veldlust is gebouwd is onbekend, maar het moet tussen 1819 en 1832 zijn geweest. De molen stond aan en ten westen van de Vaart, achter het Otterspad. Dit weten we omdat de molen op de kaart van Monsieur uit 1819 ontbreekt terwijl deze wel op de kadasterkaart van P. van den Bosch uit 1832 staat.

De molen werd op 4 januari 1837 gekocht door Dirk Dekker uit Oostzaandam, die ook eigenaar was van de naast de Veldkust gelegen paltrok De Dekker was en tevens was hij de laatste burgemeester van Oostzaandam. Kort na de aankoop van De Veldlust overleed Dirk Dekker waarna zijn weduwe Catharina Ebmeijer beide molens liet veilen. Dit gebeurde op 22 maart 1845 en Cornelis Corver Mats werd voor Fl. 4.600 eigenaar van beide molens.

Cornelis Corver Mats, die al eigenaar was van de Westzaanse zaagmolens De Groene Jager en Het Witte Schaap kocht na de aankoop van De Veldlust en De Dekker nog enkele Westzaandamse zaagmolens en verkocht vervolgens zijn Westzaanse molens. In 1874 werd de Veldlust gesloopt en liet Mats op het lege molenerf een stoomzagerij bouwen. Deze zagerij bleek een succes want de molens werden overbodig waarna Mats ze één voor één afstootte.

Na het overlijden van Cornelis Mats namen zijn drie zoons het bedrijf over, maar in 1884 traden twee broers zich terug waarna Cornelis Mats jr. het bedrijf alleen voortzette. Cornelis Mats jr. overleed in 1896 waarna zijn weduwe, Anna van de Stadt, de Veldlust op 1 mei 1897 verkocht aan de firma Dekker uit Westzaan.

In de loop der jaren werden er stukken land en molens in de omgeving aangekocht en de Firma J.Dekker Jz. groeide uit tot één van de toonaangevende houtbedrijven in de Zaanstreek. Het bedrijf werd in 1921 omgedoopt tot N.V. Dekkers Houthandel. Éen jaar na de viering van het 100-jarig bestaan in 1956 werd het bedrijf geliquideerd en werden de terreinen voor Fl. 575.000 door de gemeente Zaandam gekocht en werden volgebouwd met woningen.

Paltrok De Dekker stond ten noorden van de Veldlust aan en ten westen de Vaart, achter de huidige Parkstraat. Op 7 april 1683 ontving Claes Symonsz. Decker de windbrief voor de molen die aan het Bakkerspad stond. Het Bakkerspad lag zuidelijk van het Otterspad. Molen De Dekker heeft dus niets te maken met de latere houthandel.

Nu zult u denken dat ik een fout heb gemaakt omdat ik schreef dat de Dekker ten noorden van De Veldlust stond, dus ten noorden van Het Otterspad. Maar het volgende is gebeurd: De Dekker is in 1732 gesloopt waarna er een nieuwe molen werd gebouwd op het erf achter de Parkstraat. Deze tweede Dekker bleef tot 1888 houtzagen en is in dat jaar waarschijnlijk gesloopt.

De vierde molen op de oude foto is paltrok De Pet en is gebouwd in 1725. Deze molen stond ten westen en vlakbij de spoorlijn in het verlengde van de huidige Marga Klompéstraat en is in 1938 gesloopt. Het Otterspad en het Bakkerspad werden in 1960 samengevoegd tot Klokbaai, dit was een baai op het eiland Spitsbergen.

Ook de overige straatnamen in het buurtje waar Dekkers Houthandel was gevestigd hebben te maken met de noordelijke vaart. Zo is de Statenhoek de zuidelijke punt van het eiland Groenland, ook wel Kaap Farewell genoemd en is Nova Zembla een Russisch eilandengroep waar Willem Barentsz, die een noordelijke route naar Indië zocht, in 1596 overwinterde.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Zaanwiki, Molendatabase, GAZ, De Orkaan.