Vandaag in de Fototijdreis zijn we weer naar Koog aan de Zaan afgereisd, naar de plek waar de fotograaf van de oude foto op het bruggetje stond dat over de wegsloot toegang gaf tot het Pinkepad.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De oude foto is afkomstig uit de beeldbank van de Zaansche Molen. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: Lagendijk – Koog aan de Zaan.

Lagendijk

De Lagendijk is er in de 120 jaar die tussen de oude en nieuwe foto ligt niet mooier op geworden! Het Pinkepad is al lang verdwenen en de wegsloot is vanaf 1918 in fasen gedempt. De fotograaf keek naar het noorden en op de foto, die omstreeks 1904 is genomen, zien we links Lagendijk 25.

Hier woonde Jan Klut, die fabriekschef was bij stoomolieslagerij De Wachter van de firma Crok. Deze olieslagerij stond ten zuiden van oliemolen De Ooievaar aan de Diederik Sonoyweg, op het terrein waar tegenwoordig de fabriek van Duyvis staat.

Naast Lagendijk 25 zien we de dubbele woning Lagendijk 27 en 27A. Oorspronkelijk was dit een dubbel houten woonhuis. In 1896 kwamen in de zuidelijke woning (nr. 27) Jan Stuurman (1870-1951) en zijn vrouw te wonen. In 1903 liet hij de zuidelijke woning afbreken en werd de stenen woning gebouwd die we op de foto zien.

De noordelijke woning zou later ook het eigendom van Stuurman worden. In 1918 werd deze woning verbouwd en bij de andere woning betrokken. In 1936 verkocht Jan Stuurman de woning aan de N.V. Stijfselfabriek “De Bijenkorf”, waarna het een montessorischool werd.

Tot 1950 bleef het een school. Daarna werden het weer woningen met als adressen Lagendijk 27 en 29. Halverwege de jaren ’80 werden de woningen gesloopt en werd het een parkeerterrein van zetmeelfabriek De Bijenkorf, het huidige Tate & Lyle.

Jan Stuurman werkte als boekhouder bij N.V. Stijfselfabriek “De Bijenkorf” en later ging hij grondstoffen verhandelen. In 1908 begon hij cacaofabriek Aurora. In 1913 kocht hij molen De Grauwe Gans, die op de Kalverringdijk stond waar tegenwoordig restaurant De Swarte Walvis staat. Daarmee ging hij uit cacaoafval en -doppen cacaoboter persen.

De zaken gingen blijkbaar goed, want twee jaar later kocht hij de oliemolens De Os (die nog steeds aan de Kalverringdijk staat) en Het Jonge Big, die ten oosten van de Oud Heinstraat ongeveer in het verlengde van de Bazuinhof stond.

In 1939 verwoestte een grote brand Aurora, maar de fabriek werd herbouwd. In 1955 werd Stuurman Cacao voor de tweede maal getroffen door brand, ditmaal in pakhuis Accra.
Stuurman nam in 1957 buurman Z.O.R. (Zaanse Olie Raffinaderij, opgericht in 1930) over vanwege de unieke installatie ter verfijning van cacaoboter door raffinage en filtratie.

Jan Stuurman, de oprichter van het bedrijf, werd later opgevolgd door vermoedelijk zijn neef, die ook Jan heette. Hij overleed in 1971, waarmee het bedrijf zijn drijvende kracht verloor en het snel bergafwaarts ging. De fabriek werd in 1979 overgenomen door Gerkens Cacao, dat op haar beurt in 1987 werd overgenomen door Cargill.

Lagendijk 31 was het huis van Jan Zemel, die meesterknecht was bij stijfselfabriek De Bijenkorf. Dit huis was in 1909 gebouwd en is net als Lagendijk 27 en 29 halverwege de jaren ’80 gesloopt.

Het volgende huis is het nog bestaande pand Lagendijk 33, gebouwd in 1882 voor Meindert Honig, directeur van stijfselfabriek De Bijenkorf, dat later bekend werd als ONS HUIS.

Rechts op de oude foto zien we een houten pand dat bewoond werd door loodgieter Jan van ’t Kaar, die het in 1905 liet slopen. Daarna werd een stenen woon-/winkelpand gebouwd dat later bekend zou worden als Lagendijk 16.

Het volgende pand (nr. 18) was de woning en winkel van meubelmaker Jacob van der Meer. Lagendijk 16 en 18 zijn in 1984 gesloopt ten gunste van de uitbreiding van de zetmeelfabriek.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Tekst en foto 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Beeldbank Zaansche Molen, Zaanwiki, 1100 Zaanse Molens en eerdere artikelen van De Orkaan.