De Noordervaartdijk in Krommenie tijdens de watersnood van 1916 en 107 jaar later…

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit de privé-verzameling van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag de Noordervaartdijk in Krommnie.

Noordervaartdijk, Krommenie

Toen de Schermer tussen 1633 en 1635 werd drooggelegd bleek dat er onvoldoende afwateringsmogelijkheden waren. De Zaan kon, mede door de sluizen in de Hoge Dam, al dat water niet aan en daarom werd besloten tot de aanleg van de Nauernasche Vaart. Deze vaart, gegraven in 1633, ligt tussen de Tocht- of Tapsloot en het buurtschap Nauerna, en heeft een lengte van 8,5 kilometer. 

Voor de aanleg maakte men gebruik van een reeds bestaand, doodlopend water, Twisch of Twiske, dat werd verbreed en naar het noorden verder werd uigegraven. Naast de uit 16e eeuw daterende Schermersluis bij Nauerna werd een spuisluis aangelegd. Hoewel de primaire taak van de Nauernasche Vaart het afvoeren van het overtollige water van de Schermerboezem was, werd deze ook belangrijk voor het afvoeren van overtollig water uit de Zaanse polders, de scheepvaart en de industrie.

Vanaf ca. 1650 verschenen de eerste molens langs de vaart, dit waren voornamelijk poldermolens, de industriemolens kwamen enkele decennia later. In het laatste kwart van de 19e eeuw kwamen de grote fabrieken zoals de linoleumfabriek, Verblifa en Molenaar`s Kindermeel.

Tijdens en na de aanleg van de vaart werden er diverse sluisjes gebouwd in de Nauernasche Vaartdijken waarvan de Woudaapsluis en de Noordersluis (beiden in Krommenie), de Weel- of Westzanersluis in Westzaan en de Vrouwenverdrietsluis (Assendelft) nog steeds bestaan. Naast deze vier sluizen waren er ook nog de Noordse Balk in Wormerveer en de Arendsluis in Krommenie. De Noordse Balk was een belangrijke sluis die de Nauernasche Vaart via de Noordersluissloot en de Wormerveerse Noordersluis (gesloopt in 1960) verbond met de Zaan. De sluis werd in 1633 gebouwd en deed dienst tot 1970 waarna deze werd gesloopt.

Het in 1968 geopende en verpleeghuis De Noordse Balk is naar deze sluis vernoemd en dit verpleeghuis sloot op 1 juni 2014 haar deuren, is daarna gesloopt waarna er woningen op het terrein zijn gebouwd en de straten de namen De Bonte Ruiter en De Zevenster kregen.

De oude foto is genomen in 1916 ten tijde van de Watersnoodramp en toont de Noordervaartdijk ter hoogte van de voormalige blikfabriek Verblifa tussen de Padlaan en de spoorlijn.

In de nacht van 13 op 14 januari bezweken tijdens een hevige storm de dijken van de Zuiderzee in o.a. Durgerdam, UItdam en Katwoude waarna grote delen van Waterland, Oostzaan en het Oostzijderveld onder water kwamen te staan waarna er op de westelijke Zaanoevers en langs de dijken van de Nauernasche Vaart kistdammen werden aangelegd. Nadat de gaten in de dijken waren gedicht begon op 18 maart 2016 het water langzaam weer te zakken waarna in het voorjaar van 1916 deze kistdammen weer zijn verwijderd.

Het schip op de oude foto is een botter van een Urker familie. Tijdens de Eerste Wereldoorlog trokken veel Urkers naar de Zaanstreek om werk te vinden.

Aan de andere kant van de dijk stond de eerdergenoemde blikfabriek Verblifa, wat stond voor Verenigde Blikfabrieken. Verblifa is in 1912 ontstaan na een fusie tussen Wout & Schaap, opgericht in 1888 in Zaandijk en in 1889 verhuisd naar de Padlaan in Krommenie, en Verwer Blikfabriek dat in 1885 was gestart. In 1964 werd de fabriek door Thomassen & Drijver uit Deventer werd overgenomen waarna de fabriek in 1970 werd gesloten. Een deel van het terrein werd in 1970 verkocht aan Zaanlandia Blik BV.

Op de achtergrond zien we de oude spoorbrug, waarschijnlijk gebouwd in 1865 en vernieuwd in 1964. Van de Provinciale Weg is nog geen sprake, deze werd aangelegd tussen 1932 en 1934.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Beeldbank Zaanse Molen.