De oude oude oude Zaanbrug rond 1900… tegenwoordig ligt er al de vierde Zaanbrug.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit een serie oude foto’s die Orkaan-lezer Richard De Boer ons stuurde. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Zaanbrug tussen Wormerveer en Wormer.

Zaanbrug

Voor de fototijdreis van deze week gaan we terug naar Wormerveer en Wormer waar sinds 1889 de Zaanbrug deze twee plaatsen verbindt. De Hoge Dam in Zaandam was eeuwenlang de enige vaste oeververbinding over de Zaan en de enige andere manier om dit water over te steken was met de vele pontjes. Hier kwam in 1882 verandering in toen de Hoopbrug in Zaandam als eerste brug over de Zaan werd geopend.

De Zaanbrug, die de tweede brug over de Zaan zou worden, kwam tot stand op initiatief van de Wormerveerder ondernemers die hun fabrieken in Wormer hadden staan. De bouwkosten voor de brug bedroegen F. 32.000. Meer dan de helft van dit geld werd bijeengebracht door deze ondernemers terwijl de rest kwam de gemeenten Wormerveer, Jisp en Purmerend.

De gemeente Wormer betaalde niet mee aan de brug omdat ze er geen belang bij hadden, hun inkomsten kwamen uit het Zuiderveer dat ongeveer tussen de Bartelsluis en de latere zeepziederij De Adelaar voer. In dezelfde periode werd de Nieuweweg voor F. 6000 aangelegd door J. de Vries uit Purmerend, deze weg zou tot 1936 Wormerveers bezit blijven.

De brug zou 99 meter lang en 3,80 meter breed worden. Het beweegbare deel bestond uit een dubbele basculebrug met een doorvaartbreedte van 10,50 meter. Om de brug te mogen passeren moest men tol betalen, dit zou pas in 1942 worden opgeheven.

In maart 1889 werd de bouw van de brug gegund aan B. Vermolen uit Weesp waarna de brug op 30 november 1889 officieel werd geopend. Na de openstelling van de brug werd het Zuiderveer uit de vaart genomen. Het belangrijkste veer was nu het Noorderveer dat ongeveer in het verlengde van de Zandweg lag. Dit was een oud veer en was lang een belangrijke schakel in de route van Haarlem naar Purmerend, dit veer bestond al in 1487.

Vanaf de 2e helft van de 19e eeuw konden er ook rijtuigen en brandspuiten worden overgezet. Na de opening van de Zaanbrug bleef dit veer nog tot 1957 in de vaart.

De brug voldeed overigens al snel niet meer, er werden plannen gemaakt deze te vervangen. De eerste plannen dateerden van 1915 maar de nieuwe brug werd pas op 22 oktober 1925 gegund aan de Gebroeders Klinkenberg uit Wormerveer voor de prijs van ruim F. 80.000. De brugpijlers en het bedieningshuisje werden aan de firma De Herder & Geertsema uit Zwolle gegund.

Op 26 november 1926 was de nieuwe brug klaar, deze had een breedte van 5,50 meter een de doorvaart was verbreed naar 12 meter. Deze tweede Zaanbrug hield het uit tot 1965 en werd toen vervangen. De derde Zaanbrug werd weer door de Gebroeders Klinkenberg gebouwd maar was in 2011 in dusdanige slechte staat dat ze weer vervangen moest worden.

Het zou tot 2022 duren dat hiermee begonnen werd. Op 22 juni 2022 werd de oude brug gesloten waarna het verkeer over een iets zuidelijker gebouwde noodbrug moest. De vierde Zaanbrug die 28,5 miljoen euro heeft gekost werd op 13 april 2024 geopend.

De gebouwen op de achtergrond zijn de voormalige rijstpellerij Hollandia en de pakhuizen Java, Bassein, Saigon en Batavia die heden ten dage een monumentale fabriekswand vormen. De pellerij was eigendom van de firma Bloemendaal en Laan, die ook in het bezit was van oliefabriek De Toekomst in Wormerveer dat later Croklaan werd. Rijstpellerij Hollandia werd in 1877 gebouwd en werd in de jaren daarna uitgebreid. In 1965 werd de rijstproductie stilgelegd waarna de panden in 1972 werden verkocht.

De panden werden later ingericht als bedrijfsverzamelgebouwen en tegenwoordig bestaan de gebouwen uit appartementen en horeca.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Beeldbank Zaanse Molen, Zaanwiki.