In de fototijdreis van deze week duiken we in de rijke geschiedenis van zagerij De Breeuwer.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De oude foto is afkomstig van de beeldbank van De Zaansche Molen. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: Zagerij De Breeuwer.

Zagerij De Breeuwer

Voor de fototijdreis van deze week nemen we je mee naar zagerij De Breeuwer, die op de noordoostelijke hoek van de Mallegatsloot en de Watering stond maar daar niet zijn oorsprong had.

Net als zoveel zagerijen die in het Westzijderveld stonden begint de geschiedenis van De Breeuwer ook in het molentijdperk. Molen De Breeuwer was een paltrok wagenschotzager die aan de zuidkant van de huidige Vincent van Goghweg ongeveer tegenover de Rembrandtstraat stond.

Wanneer de molen is gebouwd is niet bekend maar hij komt voor het eerst voor in de stukken op 3 augustus 1713 toen Dirk Cornelisz. Breeuwer, gezien de naam van de molen vermoedelijk de bouwheer, zijn molen plus een stuk voor Fl. 4.450,- verkocht aan Dirk Volger.

Dirk Volger bleef tot 1749 eigenaar van De Breeuwer toen zijn schoonschoon Gerrit Visser de molen overnam. Gerrit liet de paltrok in 1754 slopen en liet op het erf de zeskante bovenkruier De Jonge Vischkorf plaatsen, die al sinds 1751 gedemonteerd op een erf lag.

Deze molen was door de Amsterdamse kooplieden Paulus en Abraham Pelt aangekocht met het idee deze in Riga (Letland) te herbouwen maar De Staten van Hollande en West-Friesland staken hier een stokje voor door geen vergunning te verlenen om de molen te exporteren.

Gerrit Visser richtte de molen, die ook weer de naam De Breeuwer kreeg, in als balkenzager. De molen verwisselde nog een paar keer van eigenaar tot Gerrit Endt de Breeuwer omstreeks 1865 in zijn bezit kreeg. Gerrit bleef tot 1876 met de molen zagen en liet deze toen afbreken om op zijn plaats een stoomzagerij te bouwen.

Deze houten zagerij kreeg in 1900 een nieuwe ketel en een stoommachine van 30 pk. Op 15 juli 1928 brandde de zagerij af, maar molenmaker Boerendans zette binnen een half jaar voor Fl 13.889,- een nieuwe zagerij neer. Deze zagerij bleef tot 1942 in bedrijf en moest toen plaats maken voor de aanleg van de Vincent van Goghweg die de verbinding moest vormen tussen de pas geopende Prins Bernhardbrug en de Provinciale Weg maar het zou tot eind jaren ’50 duren dat die weg was aangelegd.

De gemeente Zaandam had in 1940 voor Fl. 170.000,- het terrein van Endt gekocht. Endt kocht op zijn beurt, ook in1940, een groot stuk grond van de houthandel weduwe H.C. van Vliet aan de Mallegatsloot. Weer was het Boerendans die de nieuwe zagerij mocht bouwen en de werkzaamheden begonnen op 22 november 1941. Mede door twee strenge winters was de bouw pas in de zomer van 1942 gereed en ook deze nieuwe zagerij kreeg weer de naam De Breeuwer.

De zagerij bleef tot omstreeks 1970 in bedrijf en moest toen wijken voor de plannen om het Houtveld te bebouwen met woningen. Houthandel Endt fuseerde vervolgens met houthandel Van de Stadt en kreeg in de Achtersluispolder een nieuwe locatie. De oude, leegstaande zagerij bleef nog tot eind jaren `70 staan en werd toen gesloopt. Het terrein is echter nooit volgebouwd, de woningbouw rukte op tot de sloot ten zuiden van de zagerij. Dit zijn de huidige woningen aan de Bovenveen.

Op het terrein zelf kwam de scouting Koog-Zaandijk, het Mallegatpad, dat is een voetpad tussen Zuiderzoom in Westerkoog en Bovenveen in Westerwatering en ten westen van dit pad zijn bossages met aan het water steigers van de scouting. De voormalige balkenhaven van De Breeuwer was nog tientallen jaren zichtbaar. Omstreeks 2015 werden de houten palen die deze haven markeerden verwijderd.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Zaanwiki, Molendatabase, Beeldbank Zaansche Molen.