Zondag 15 juni 2025, exact een week geleden, markeerde een bijzonder moment in de geschiedenis van de brandweer in Zaandam. Na 146 jaar werd officieel afscheid genomen van de brandweerpost aan de Botenmakersstraat.

Wat ooit begon als een initiatief van een groep vastberaden jongemannen, groeide uit tot een vertrouwde en onmisbare plek in de Zaanse gemeenschap. En in het hart van vele vrijwilligers.

Tijdens een drukbezochte reünie en receptie kwamen oud-leden, collega’s, genodigden en vertegenwoordigers uit de veiligheidsregio bijeen om stil te staan bij dit bijzondere afscheid. Ook burgemeester Jan Hamming, directeur van de Veiligheidsregio mevrouw Van den Broek, en regionaal commandant Frank Kuntz waren aanwezig om hun waardering uit te spreken.

De toespraken van Herman Meijer, oud-lid, vrijwilliger en historicus, Frank Kuntz, afdelingshoofd brandweerzorg, en burgemeester Jan Hamming brachten het rijke verleden, de actuele veranderingen en de toekomstvisie van de brandweerpost Botenmakersstraat treffend samen. Hun woorden vormen een waardige afsluiting van een hoofdstuk, maar tegelijkertijd ook een aanmoediging om het brandweer-DNA opnieuw te omarmen en voort te zetten.

Hier delen wij graag de volledige toespraken, als eerbetoon aan het verleden en als inspiratie voor de toekomst van brandweerzorg in Zaanstad.

---

Herman Meijer

Herman is oud-lid, vrijwilliger, historicus en medeopsteller van het toekomstplan voor de brandweer.

Geachte aanwezigen,

Namens het bestuur van de Vereniging Vrijwillige Brandweer Zaandam Botenmakersstraat heet ik u van harte welkom op deze bijzondere middag: een receptie en reünie ter gelegenheid van het beëindigen van deze post als uitruklocatie binnen Brandweer Zaanstad en de Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland.

We zijn blij dat u in groten getale bent gekomen, ondanks de Vaderdagverplichtingen.

15 juni 2025.
Een bijzondere datum.
Vandaag is het precies 146 jaar geleden dat een groep werd opgericht, die – na talloze veranderingen en ontwikkelingen – bekend werd als post Botenmakersstraat.

Ik citeer uit het boekje De geschiedenis van de brandweer in Zaandam:

Op 22 augustus 1876 verbrandde de – in aanbouw zijnde – molen van P. Vet in het Westzijderveld. De spuit no. 4 deed geen dienst, daar de burgemeester niet meer dan één spuit op het terrein wilde hebben. Dat was spuit no. 1, ‘de Noordender’, van hoofdcommandant Snelleman. De spuiten no. 3 en no. 2 trachtten te verhinderen dat no. 4 hen passeerde, wat tot lichte verwondingen leidde bij de heren P. de Lange van no. 2 en Ronnerman van no. 3.
Aangezien de toestand rond 1897 verre van goed was, vanwege onderlinge meningsverschillen en een tekort aan spuiten, besloten enkele Zaandamse jongelui op 15 juni 1879 tot de oprichting van een nieuw brandweerkorps: de VB. Door middel van inzameling en eigen bijdragen werd geld bijeengebracht voor de aanschaf van een handspuit, geleverd op 29 augustus door Belder & Co uit Amsterdam voor f 600.
De club kreeg al snel de bijnaam ‘jongeherenspuitje’ en wist zich door inzet en enthousiasme te ontwikkelen tot een gewaardeerde aanvulling op de gemeentebrandweer. Om rivaliteit te vermijden, deed de VB afstand van premies voor de eerste aankomende spuit. J.C. van Wessem was de eerste commandant. Tot 1950 werkte de VB met eigen blusmateriaal, waarna zij als Kring 4 werd opgenomen in de gemeentebrandweer.

Hoewel dit citaat een beeld geeft van de situatie van 146 jaar geleden, zou ik het – zelfs zonder AI – kunnen herschrijven met actuele voorbeelden. Alleen heten ze nu: burgergerichte brandweerzorg, KVT, care drive.
De burgemeester is nog steeds een belangrijke figuur, maar voert geen operationeel bevel meer.
Samenwerking is tegenwoordig de norm – al is er gelukkig nog altijd een gezonde rivaliteit.
En de prijs van een tankautospuit? Die is met 2000% gestegen.

Een sprong naar 1914.
Toen werd – na een gemeentelijke verordening van 19 december 1913 – een reorganisatie doorgevoerd. Onder meer werd een aparte waterleidingploeg opgericht: de zogeheten brandkraanbedieners. Op 1 januari 1914 ging deze ploeg officieel van start, met als thuisbasis een ruimte aan het Dampad. De voorloper van Kring 10, de ladder- en materiaalwagengroep.

146 jaar geschiedenis in een enkele speech vatten?
Dat zou een meerdaags programma vergen.
Daarom beperk ik mij vandaag tot enkele bijzondere feiten en wetenswaardigheden.

Gelukkig zijn er tal van boeken geschreven over de geschiedenis van niet alleen de VB, maar de gehele Zaanse brandweer. Denk aan de boeken van H.L.M. van Heynsbergen: Brand, Brandalarm, Kroniek. Ze zijn bij brandweerliefhebbers goed bekend.

Van Heynsbergen werd op 15 oktober 1949 geëerd vanwege zijn 50-jarig brandweerjubileum. In datzelfde jaar werd de garage aan de Botenmakersstraat in gebruik genomen – niet deze locatie, maar naast waar we nu staan. Een voormalige stalhouderij van Jan Hooft (de foto boven dit artikel werd die dag genomen. red.)

Van Heynsbergen bracht zijn mensen bij dat brand blussen méér is dan water spuiten tot de rook verdwijnt. Hij was een voorloper van wat we nu ‘de basisprincipes’ noemen.
Bij de opening van deze kazerne op 18 december 1976 werd hij terecht naamgever van de H.L.M. van Heynsbergen-remise.

Beneden in de garage staat de Protector. Als u die nog niet heeft gezien: zeker even doen straks. Deze eerste autospuit boven het Noordzeekanaal kwam in 1921 in dienst. Daarnaast staat een replica van de eerste bagagewagen.

Elke kazerne is bijzonder, al zou ik niet willen zeggen dat deze locatie méér bijzonder is dan andere. Wat deze plek bijzonder maakt, zijn de mensen. Brandweermensen die vanuit deze locatie bijzondere dingen hebben gedaan en meegemaakt.

Veel daarvan is gedocumenteerd: in de Brandkroniek, de eerder genoemde boeken van Van Heynsbergen, jubileumboeken zoals Van bagagewagen tot ladderwagen (65 jaar Kring 10), het boekje 75 jaar VB, 80 jaar VB en De Claxon – een periodiek van de Zaandamse Vrijwillige Brandweer.

En als je in al die documenten bladert, zie je hoe veel dingen hetzelfde zijn gebleven. Alleen dan wel in een modern jasje.

Wat is dan modern?
Ook dat is aan verandering onderhevig.
Twee voorbeelden van vernieuwing vanuit deze post:

In 1954 experimenteerde Kring 4 als eerste in Nederland met hoge druk mistblussing: water onder 40 atmosfeer werd tot nevel verneveld, waardoor veel minder water nodig was. Tot voor kort bepaalde deze techniek de inzet in heel Nederland.

En in 1979 kregen wij een bijzondere straalpijp: ‘De Amerikaan’. Geïnspireerd door Amsterdam hadden wij op de tankautospuit twee zigzaggend opgevouwen duimers en een vaste straalpijp. Daarmee pakten we eerst van buiten de brand aan en gingen daarna naar binnen.
Anno 2025 heet dat een snelle inzetstraal of TA. De techniek is moderner – het principe hetzelfde.

Over ‘De Amerikaan’ gesproken: in 1979 kregen wij er eentje cadeau van onze partners, met het opschrift: ‘Spuit voorzichtig, denk aan mij.’ Een prachtig gebaar van de mensen thuis, zonder wie onze inzet nooit mogelijk was geweest. Menige maaltijd, feestdag of vakantie moest eraan geloven.

Tegenwoordig zie je via de app wie er opkomt en ruk je efficiënt uit met 4 of 6 mensen.
Vroeger? Soms stonden er 20 collega’s, en soms moest je met zijn tweeën op pad.
Van muntje als opkomstbewijs naar een digitale registratie.
En waar we nu bij een woningbrand uitrukken met twee tankautospuiten, een redvoertuig en een OvD – maximaal 15 mensen – was dat in 1908 heel anders:

Een brand op 26 februari 1908 bij Muus ter Meer aan de Vinkenstraat werd geblust met 11 stralen en in totaal 292 manschappen.

Te veel branden om op te noemen, maar een paar licht ik eruit:

• 21 mei 1943: het arbeidsbureau aan de Oostzijde werd door het verzet in brand gestoken. Volgens de boeken: ‘de enige keer dat de VB bewust treuzelde.’ De slangen werden verkeerd gekoppeld – en men liet branden wat kon branden.
• 4 maart 1945: bijstand aan Den Haag na een bombardement. Zeer bijzonder in oorlogstijd.
• 15 oktober 1954: brand bij Zaans Veem – zes weken eerste blussing.
• 1986: brand bij Berg en Berg op de Dam. Een collega werd bedolven onder instortend muurwerk.
• 1993: de legendarische brand bij Wastora.
• 1994: brand bij Eurofill met doden en gewonden.
• En natuurlijk vele cacaobranden…

En soms zijn het de kleine incidenten die de meeste indruk maken.
Herinneringen, verhalen – vandaag halen we ze weer op.

Wedstrijden?
Niet echt ons ding.
De VB was van actie, geen spelletjes.
Al wonnen we wél prijzen – en werden zelfs landskampioen.

In 1976 werd dit gebouw geopend. In de gevel prijkt een kunstwerk, mogelijk gemaakt via de BKR-regeling, dat Prometheus verbeeldt:

Prometheus stal vuur van de goden en bracht het naar de mensen.
Wij mogen hem dankbaar zijn.

Het pand was feestlocatie, dinerzaal, commandocentrum, theater voor het cabaret van de Vuurlady’s, en decor voor uitvaarten.
Hier werkten meerdere ploegen. Het was kantoor, magazijn, ademluchtwerkplaats. De jeugdbrandweer keerde in 2008 terug, en ook de reddingsbrigade en Wensambulance vonden hier onderdak.

De uitruk was het hart van de post.
Vanaf 1994 vormden Kring 4 en 10 samen de groep Botenmakersstraat. Een samenwerking die groeide en nu 32 jaar heeft standgehouden.

Door de jaren heen kwamen er nieuwe mensen, namen we afscheid van anderen.
Er waren vele postcoördinatoren. Twaalf collega’s stroomden door naar OvD, H-OvD of Opl. Negen zijn nog steeds actief.

Vandaag voegen we een nieuw hoofdstuk toe aan de geschiedenis – én aan de toekomst.

De uitrukfunctie van deze locatie stopt.
Dat doet pijn.
Maar de brandweerzorg blijft gewaarborgd – met een 24-uursorganisatie en inzet van vele vrijwilligers.

Ik hoop dat ik u – zonder al te veel sentiment – heb meegenomen in de rijke geschiedenis van deze post.

De VB stond voor: Voor Blijven.
Dat wensen wij ook de Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland toe:
Blijf Voor. Blijf ontwikkelen. En blijf samen geschiedenis schrijven.

Ik dank u voor uw aandacht.

---

Frank Kuntz

Frank is afdelingshoofd brandweerzorg en plaatsvervangend Commandant Brandweer in de Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland

Een grote uitslaande brand op de 164e verdieping van de pas geopende Saentower in de gemeente Zaanstreek is vanmiddag bestreden door de brandweereenheid Noord-Holland van de Nationale Brandweer.

Dankzij de inzet van de meest geavanceerde blustechnieken – waaronder autonome blusrobots en drones – kon de schade beperkt blijven en werden alle bewoners veilig geëvacueerd.

Het 900 meter hoge gebouw is een icoon van de Zaanstreek en de brand zorgde voor grote bezorgdheid onder de bewoners in de directe omgeving.

‘Door de inzet van onze state-of-the-art blusrobots, uitgerust met sensoren en een krachtig blussysteem, konden we snel en efficiënt optreden,’ aldus commandant van de eenheid Noord-Holland, Lianne Meijer. ‘Onze drones verzamelden cruciale informatie over de situatie ter plekke, wat ons in staat stelde de robots gericht in te zetten,’ vult hoofdofficier van dienst Jochem Valk aan. ‘Dit is voor ons het bewijs dat technologie ons niet alleen sneller, maar ook veiliger laat reageren.’

Burgemeester Jan Hamming, de langstzittende burgemeester van Nederland, maakte in zijn dertigjarige loopbaan niet eerder een dergelijk incident mee. Hij was onder de indruk van de inzet van de brandweermensen en was ter plaatse om de bewoners een hart onder de riem te steken.

Einde van dit persbericht – 15 juni 2045.

Dames en heren,

Ik sta hier vandaag namens de directie en korpsleiding van de Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland met gemengde gevoelens. Het sluiten van deze brandweerpost is een besluit dat met het verstand is genomen – een rationeel besluit, geen besluit met het hart.

Vandaag staan we hier met veel collega’s en oud-collega’s die aan deze plek herinneringen hebben liggen. Herinneringen vol verhalen. Die heb ik uiteraard zelf ook. Geboren tegenover deze kazerne, als kind struinde ik door de afvalcontainer van de technische dienst op zoek naar afgeschreven uitrustingsstukken. Vanaf 1991 was ik hier actief als brandweervrijwilliger. De sluiting van de post voelt in dat opzicht als een steen op de maag.

Het persbericht dat ik zojuist voorlas is grotendeels opgesteld door ChatGPT. En de vraag is natuurlijk: wat is hiervan werkelijkheid over twintig jaar?
– Is de brandpreventie dan zó goed dat er überhaupt nog brandweer nodig is?
– Is de brandweer in Nederland tegen die tijd onder nationaal gezag gebracht?
– Staat er dan echt een gebouw van 900 meter hoogte in Zaandam?
– En misschien wel de meest prangende vraag: is burgemeester Hamming dan nog steeds burgemeester?

De post aan de Botenmakersstraat sluit vandaag na 146 jaar haar deuren. De maatschappij is in die tijd enorm veranderd, en het brandweerwerk evenzeer. Van deze post durf ik te zeggen dat ze altijd met haar tijd is meegegaan. Niet voor niets staat de afkorting VB hier niet voor ‘Vrijwillige Brandweer’, maar voor ‘Voor Blijven’.

Dat gedachtegoed is volgens mij altijd doorgegeven, van generatie op generatie. Denk aan oud-commandant Van Doesburg en naamgever van deze kazerne, H.L.M. van Heijnsbergen. Een mooi voorbeeld is de ‘O-bundel’, die hier vijf jaar geleden als innovatie werd geïntroduceerd. In min of meer dezelfde vorm was deze al aanwezig op de Protector uit 1921 en op daaropvolgende tankautospuiten. We noemden het toen de ‘zigzag’.

De Botenmakersstraat liep voorop – met een eigen alarmeringssysteem, een meldkamer aan huis bij de commandant, de oprichting van een duikteam, inzet bij incidentbestrijding gevaarlijke stoffen en ook in de organisatiestructuur. Denk aan het kazernemanagementteam of het gebruik van morele dienstroosters. De veranderbereidheid en het voortdurend aanpassen aan wat nodig is, zit in het DNA van deze post – en daarmee ook in haar vrijwilligers.

Het is dan ook geen toeval dat zoveel oud-collega’s én huidige collega’s zijn doorgegroeid binnen de brandweer of in andere maatschappelijke carrières.

En daarmee kom ik terug op het persbericht, waarin ik twee namen noemde van huidige vrijwilligers van de Botenmakersstraat. Dat sluit aan op mijn wens: dat het DNA van deze post wordt doorgegeven aan volgende generaties.

Natuurlijk, vandaag met een knipoog naar Lianne en Jochem – maar wat mij betreft bedoeld voor de hele groep vrijwilligers van de Botenmakersstraat, die nu hun carrière elders voortzet. Neem het DNA van ‘Voor Blijven’ mee en geef het door.

Ik wil vandaag nog twee collega’s in het bijzonder bedanken.

Om te beginnen: Gerrit Wildschut, de huidige postcoördinator van de Botenmakersstraat. Gerrit, ik geef het je te doen: horen dat jouw post wordt gesloten. Ik heb veel respect en waardering voor hoe jij daarmee bent omgegaan. Samen met je bevelvoerders en collega’s is het jou gelukt om de groep gemotiveerd te houden – tot de laatste oefenavond en tot de laatste uitruk. Wij danken je daar enorm voor.

De andere collega die ik graag wil bedanken is Herman Meijer. Herman, je hebt ons net toegesproken namens het bestuur van de vereniging. Tegelijkertijd heb jij de afgelopen drie jaar als kwartiermaker leiding gegeven aan een grote veranderingsopgave. Je hebt enerzijds meegebouwd aan de opzet van een 24-uursdienst en anderzijds deze pijnlijke maatregel – de sluiting van deze post – moeten uitvoeren. Ik weet dat dat regelmatig tot gemengde gevoelens leidde, en gelukkig konden we daarover open praten.

Toch ben je erin geslaagd om dit zorgvuldig vorm te geven. Vandaag kunnen we vaststellen dat de overdracht van taken goed is geregeld en we deze met een gerust hart kunnen overdragen aan de 24-uursdienst en de andere posten. Natuurlijk komen we bij jouw aanstaande pensionering nog uitgebreid terug op jouw bijdrage, maar ook vandaag willen we je hier alvast hartelijk voor bedanken.

Tot slot een woord aan alle vrijwilligers van deze post:

Namens de korpsleiding wil ik jullie bedanken voor jullie loyaliteit en professionaliteit de afgelopen drie jaar. Dat is van enorme waarde geweest, en het is ook waar jullie kracht zit.

Wij wensen jullie veel succes bij het voortzetten van jullie brandweerloopbaan op een andere post – en zijn blij dat jullie blijven. Voor degenen die stoppen: ook jullie enorm bedankt voor jullie inzet. Er is begrip en respect voor jullie keuze. En: mocht je in de komende maanden of jaren tot een nieuw inzicht komen, en het gaat weer kriebelen – voel je welkom om je opnieuw aan te melden.

Ik rond hiermee af en geef graag het woord aan burgemeester Jan Hamming. Dank voor uw aandacht.

---

Jan Hamming

Jan is burgemeester van Zaanstad, daar heeft hij onder meer de portefeuille Openbare Orde en Veiligheid en hij is ook Voorzitter Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland.

[Woord vooraf: burgemeester Hamming deed vorige week zondag zijn speech uit zijn hoofd, hij zou zich niet helemaal aan onderstaande tekst hebben gehouden maar ‘sprak uit zijn hart’.]

Beste mensen, vrijwilligers en oud-vrijwilligers van brandweerpost de Botenmakersstraat,

‘Het bijzondere aan de brandweer is: dag en nacht, je bent altijd brandweerman.’
Een quote uit de brandweerfilm Backdraft uit 1991.
De historie van brandweerpost Botenmakersstraat en haar brandweermensen gaat nog veel verder terug.

Al 146 jaar zetten brandweermensen van deze post zich in voor Zaandam, Zaanstad en omgeving.
Dag en nacht helpen jullie Zaankanters ‘uit de brand’.
Meestal is dat een figuurlijke uitspraak.
In jullie geval is dat ook letterlijk wat jullie doen.

Zo hebben vrijwilligers van deze post letterlijk voor hete vuren gestaan,
bijvoorbeeld bij grote branden van Wastora in 1993
of Zaans Veem in 1954.
Jullie trokken eropuit, soms met gevaar voor eigen leven.
Het gezin thuis, jullie naar de kazerne.
Dag of nacht: jullie stonden klaar voor onze Zaanse medemens.

Want brandweerwerk is mensenwerk.
En bij deze post werkten jullie met passie.
Vrijwilligers zijn tot op de dag van vandaag paraat geweest
en hebben er samen voor gezorgd dat er bijna altijd werd uitgerukt.
Dat is een diepe buiging waard.

Tegelijkertijd ontkomen we er niet aan dat de tijden veranderen.
Bij een groeiende gemeente groeien ook de veiligheidsrisico’s.
De infrastructuur wordt complexer.
Er is meer verkeer, meer hoogbouw.
Senioren wonen langer zelfstandig thuis.
Dat alles maakt dat de veiligheidsrisico’s groter worden.
Daarnaast is het steeds moeilijker om vrijwilligers te vinden en te binden.

Door de komst van een 24-uurskazerne aan het Prins Bernardplein
zijn we blijvend verzekerd van goede brandweerzorg in onze gemeente.
Maar dat neemt natuurlijk niet weg dat het sluiten van deze post pijn doet.
Er liggen hier veel herinneringen van zóveel collega’s.
Hier op de kazerne, maar ook bij het thuisfront,
is lief en leed gedeeld.
Van jullie allemaal die hier vanmiddag op deze reünie zijn samengekomen.

Als burgemeester sta ik hier daarom met gemengde gevoelens.
Het is voor mij een feest om zoveel betrokken Zaankanters bij elkaar te zien.
Tegelijkertijd nemen we afscheid van deze post, na precies 146 jaar.
Vanmiddag om 14.00 uur is brandweerpost Zaandam-Botenmakersstraat
buiten dienst gemeld bij de meldkamer.
Dat is een historisch moment.
En dat markeren we vandaag.

Als aandenken aan deze bijzondere brandweerpost
wil ik graag een foto uit ons gemeentearchief overhandigen.
Deze krijgt ongetwijfeld een mooie plek
op de vernieuwde hoofdvestiging van de Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland aan het Prins Bernardplein.

Beste mensen, het is een eer om hier vandaag te staan.
Ik hoop dat vandaag voor u allen een waardevolle dag is.
Een dag waar ruimte is voor sentiment bij het sluiten van de post,
maar zeker ook ruimte om te vieren:
146 jaar Zaanse brandweergeschiedenis.

Namens alle inwoners van Zaanstad:
Dank u wel voor uw inzet.
Dank u wel voor uw toewijding.
Dank u wel dat u onze stad veilig houdt.

---

Door: Merel Kan (inleiding) met dankbaarheid voor het feit dat we de speeches van zowel de burgemeester als Herman Meijer als Frank Kuntz mochten plaatsen. De foto’s van afgelopen zondag werden gemaakt door Meneer de Fotograaf/ Jur Bakker en de foto boven toont de Zaanse brandweer die op 12 maart 1949 op weg is naar de gloednieuwe post aan de Botenmakersstraat. De foto komt uit het onvolprezen gemeentearchief.