Dinsdagavond 13 mei stond de Zaanse Schans in het middelpunt van de aandacht. In het Zaanstad Beraad zouden niet minder dan 29(!) insprekers aan het woord komen over de toekomst van dit erfgoedgebied. De teller bleef steken op achttien insprekers.

De plannen om het gebied vanaf april 2026 af te sluiten en entree te heffen voor toeristen, zorgen voor flinke verdeeldheid. De Orkaan deed live verslag van de avond. Hier kun je het Zaanstad Beraad terugkijken. Hieronder ons verslag.

Voor aanvang van het Zaans Beraad was er een demonstratie bij het stadhuis.

Per inspreker zijn er vijf minuten beschikbaar. De raad kan vragen stellen. Dat gebeurt via de voorzitter, Mevrouw Visser. Raadsleden mogen verhelderende vragen stellen, maar geen politieke statements maken. Visser is van plan dat goed in de gaten te houden. Donderdag is de politiek volgens haar aan zet. Applaus of andere geluiden vanaf de publieke tribune zijn uit den boze.

De heer Frans Hoving van Stichting Voetveer Zaandijk bijt het spits af. Zij varen tussen Zaandijk en de Zaanse Schans. Hij krijgt, net als alle andere insprekers vanavond, vijf minuten de tijd om zijn visie op de toekomst van de Zaanse Schans te delen. Hoving is ‘niet tegen het afsluiten van de Zaanse Schans’, maar roept de raad op om Voetveer Zaandijk onderdeel te houden van de Zaanse Schans in de toekomst. Dat hoopt hij omdat ‘het Voetveer Zaandijk waarde toevoegt voor geïnteresseerden in erfgoed’. En dat is volgens Hoving precies het soort mensen die men bij de Zaanse Schans graag ziet. ‘De Schans zijn we met zijn allen’, zegt Simon Spanjaard van restaurant De Kraai. ‘Zie de schans als een eiland waar je zoveel mogelijk met elkaar moet werken. Maar het ontbreekt nu aan leiderschap en we beginnen niet bij de fundering.’

De beurt is aan Mevrouw Bakker van De Hollandse Molen. Het behoud van de molens is volgens Bakker belangrijk. Het molenaarsambacht is geen spelletje. Een evenwichtiger exploitatieplan is belangrijk voor de Zaanse Schans. Erfgoed moet leidend zijn voor het aantal mensen op de Zaanse Schans. Over verfmolen De Kat zegt ze dat het gaat om het uitoefenen van het ambacht. Ze gaat ervan uit dat dit goed geregeld wordt.

Intussen heeft de voorzitter diverse malen gevraagd geen namen van betrokkenen te noemen. Het gaat dan om de familie van De Kat.

De derde inspreker is de heer Pielkenrood, namens de Zaansche Molen. Hij had eigenlijk gehoopt dat zijn vriend Jan Goedhart van de Zaansche Molen het woord kon doen, maar hij is in het buitenland. En dus las Pielkenrood een brief voor van Goedhart. Daarin wordt het nieuwe plan voor de Zaanse Schans ‘van harte aanbevolen aan de gemeenteraad’. De veiligheid staat in de huidige situatie volgens de Zaansche Molen namelijk onder druk en met het nieuwe plan zou die druk minder worden. Met doorvoering van het plan ziet hij kans om de kwaliteit van molenerfgoed in de Zaanse Schans te verbeteren. Hij roept op hiervoor gezamenlijke verantwoordelijkheid te nemen.

De beurt is nu aan Mevrouw Verweij. Zij spreekt namens de vier erfgoedpartijen van de Zaanse Schans: Zaans Museum, Museum Zaanse Tijd, Stichting Zaanse Schans en de Zaansche Molen. Volgens Verweij is er te veel toerisme. De Zaanse Schans loopt vast. Het water staat ons tot aan de lippen, volgens Verweij. 2026 is echt belangrijk. Vraagt politiek voor het plan te stemmen. De Boer (LZ) vraagt of het niet beter is meer tijd te nemen. Verweij zegt dat er al te veel tijd is genomen. De enorme toestroom van toeristen baart zorgen. Er moet aan de omwonenden worden gedacht. Het Zaans Museum verdient ongeveer € 80.000 aan toiletbezoek. Maar is ook veel kosten kwijt vanwege verstopte riolering en andere technische mankementen. Molen De kat blijft open, maar er moet wel een nieuwe molenaar worden gezocht. Verweij betreurt de gang van zaken, maar zegt dat het normaal is dat er een verloop is. DENK vraagt of de toegangsprijzen niet opgebouwd kunnen worden. Verweij vindt dekking van de kosten heel belangrijk. Meteen met een prijs van € 17,50 te beginnen, schrikt mogelijk af. Verweij antwoordt dat toeristen meestens ‘first time visitors’ zijn. Als mensen nu twee molens bezoeken zijn ze ook al € 15 kwijt.

De heer Tange, voorzitter van Zaans Erfgoed, is de volgende die aan het woord komt. Tange begon zijn inspreekbeurt met een geschiedenislesje. Hij memoreerde aan hoe Zaanstad, anders dan bijvoorbeeld Amsterdam, in het pre-industriële tijdperk veel houtbouw had. Architect Jaap Schipper zag die houtbouw op een gegeven moment ook in Zaanstad onder druk staan en zorgde ervoor dat de houtbouw behouden zou worden in de Zaanse Schans. Nu gaat de kwaliteit van het erfgoed in de Zaanse Schans waar Schipper zich destijds hard voor maakte hard achteruit, meent Tange. ‘Er is veel geld nodig om het erfgoed in de Zaanse Schans te herstellen en daarmee te behouden’, zegt Tange. ‘Iedereen die naar de Zaanse Schans komt zal daarvoor moeten betalen.’ Tange vindt dat de nadruk te erg ligt op de druktebeheersing. Er zou volgens hem in het debat over de toekomst van de Zaanse Schans meer aandacht besteed moeten worden aan het behouden van de kwaliteit van het monumentale erfgoed. ‘Het is nu de hoogste tijd’, waarschuwt Tange.

De heer Sman is de volgende inspreker. Sman schetst een beeld van de Zaanse Schans waar een ‘vrije-jongens-geest’ heerst. Hij waarschuwde al in de jaren 90 voor het verval van het gebied. Ook kaart hij gevoelens aan van Zaankanters die zeggen dat de Zaanse Schans niet meer voor de bewoners is maar voor de toeristen. Na een uur hebben zes insprekers hun zegje kunnen doen. Voorzitter Visser merkt fijntjes op dat er nog 23 sprekers komen en roept de raadsleden op om goed te bedenken of hun vraag echt noodzakelijk is. Ook Sman uit zijn zorgen over de verkeersdruk. Mensen moeten halsbrekende toeren uithalen om toeristen op de weg en het fietspad te ontwijken. Regulering van het bezoekersaantal is hard nodig. Tot slot vraagt Sman zich hardop af wie er achter de groep zit die de Schans vrij toegankelijk wil houden. Op vragen van de PvdA zegt Sman dat hij niet weet wie er achter de groep zit. Het gaat om deze groep.

Na Hofmeijer is het de beurt aan Peter Ulle. Hij schetst een ontluisterend beeld van de Zaanse Schans. Hij benoemt de verkeersproblemen en de rommel die toeristen achterlaten. Pleit voor lidmaatschap van De Zaane Molen. Ons Erfgoed moet voorop staan. Dat moet betaald worden door de toeristen en niet door de Zaankanters. De gemeente moet de regie pakken. Ulle is voor een ticketsysteem met tijdslots.

Na de heer Ulle is het de beurt aan de heer De Vries. Hij spreekt op persoonlijke titel. De Zaanse Schans was ooit een succes, totdat de gemeente zich ermee begon te bemoeien en er een ‘monster’ werd geboren’, zegt de Vries. Hij adviseert de gemeenteraad onder andere om baatbelasting op te leggen aan grootverdieners in de Zaanse Schans. Daarnaast zouden we een bord moeten neerzetten dat aandacht besteed aan de geschiedenis van de droogmakerij. Ook schetst De Vries een beeld van hoe het er volgens hem aan toe gaat bij de Zaanse Schans in 2030 als het plan dat nu op tafel ligt, wordt doorgevoerd: ‘Je rijdt met een toeristenbus naar de Zaanse Schans en de buschauffeur zegt tegen zijn passagiers: ‘Jullie moeten flink betalen en krijgen weinig te zien’.’ Als laatste roept De Vries de gemeenteraad op om breder te kijken dan alleen de Zaanse Schans. De gemeenteraad zou meer naar plekken als het Kraaienterrein bij het maken van het toekomstplan voor de Zaanse Schans.

Na de pauze is Philip Hofmeijer aan het woord. Hij spreekt namens actiecomité Red de Zaanse molen. Hij staat er dan ook niet voor zijn lol, maar omdat hij bang is voor de toekomst van de Zaanse molens.
Hofmeijer is erg sceptisch over het plan dat nu op tafel ligt. ‘Er is geen uitgewerkt plan, laten we gewoon beginnen bij de basis.’ Daarnaast vindt Hofmeijer het zeer onwaarschijnlijk dat het plan in 2026 kan ingaan. Het nieuwe plan is luchtfietserij, stelt Hofmeijer. Het is een blamage. Hij is zelfs ook een beetje emotioneel, geeft Hofmeijer toe. Hij is teleurgesteld in de andere erfgoedpartijen en stelt dat hij de enige is die zijn nek durft uit te steken. Waar Hofmeijer sceptisch is over het plan, zijn meerdere raadsleden wat sceptisch over de inspreekbeurt van Hofmeijer. ‘Wat wilt u nu precies bereiken met uw bijdragen?’, vraagt Perry van der Velden (POV) zich af.

De heer Kraakman, bewoner Zaanse Schans/ Beheerder Kaasmakerij Catharina Hoeve is de volgende. Kraakman vraagt zich af of mensen zich wel realiseren wat er gebeurt als een woon-werkgebied zo maar wordt afgesloten. Verder geeft Kraakman een prachtig beeld van het verkeer op de Schans, met fatbikes en scheldende ouwe mannetjes… Wat gebeurt er met allerlei evenementen bij de Schans? Mag er geschaatst worden, als er ooit ijs ligt… Kraakman vindt het een genot om op de Schans te wonen. ‘Niemand wil er weg’, laat hij nog weten. Paden en bruggen moeten wel wat breder, dat zorgt voor een betere routing. Kraakman doet ook (een beetje) uit de doeken wie er achter de groep Hou de Zaanse Schans Open zit. Dat is hijzelf, met nog wat anderen. Die namen wil hij best noemen… Maar dat mag niet. Wel zit zijn vrouw erbij. ‘Maar dat is geen naam.’

De volgende inspreker is de heer Van Grinsven. Hij is voormalig voorzitter van Ondernemersvereniging Zaanse Schans. Wrijvend in zijn handen begint Van Grinsven aan zijn betoog om zijn gram te halen. ‘Ik sta hier om een aantal zaken recht te zetten.’ Van Grinsven stelt dat ondernemers als paria’s worden behandeld door de gemeente en maakt zich daar erg boos over. In de allerhoogste versnelling vertelt hij dat dit debat eigenlijk niet gevoerd had hoeven worden als vroeger de gemeente meer had meegewerkt met de ondernemers. Van Grinsven wil zo veel vertellen dat hij ruim over de tijd gaat. Voorzitter Marieke Visser moet drie keer, telkens strenger van toon, Van Grinsven gebieden af te ronden. Ook haalt Van Grinsven hard uit naar het Zaans Museum. Het museum heeft geen enkele toegevoegde waarde voor de Zaanse Schans, stelt Van Grinsven. Ook zegt hij dat het Zaans Museum een goede verkeersoplossing in de weg staat.

Mevrouw Suidema krijgt nu het woord, maar zij is te emotioneel om in te spreken. Ingrid Kraakman leest haar bijdrage voor. Suidema is ondernemer Zaanse Schans (Orse Ket aan ’t Glop/ Bakkerijmuseum ‘In de Gecroonde Duyvekater’) Spreekt over uitverkoop van erfgoed. Zaanse Schans wordt een exclusief park. Zaanse Schans is van ons allemaal en bestaat dankzij de ambachtsmensen. We zijn geen museum. ‘We worden gehoord zoals je een brandalarm hoort: irritant.’

Willem Kooijman, ondernemer Zaanse Schans (Klompenmakerij ‘de Zaanse Schans’) neemt nu het woord: Kooiman roept op tot samenwerking op basis van vertrouwen. ‘Dat gebeurt nu nog veel te weinig omdat er onderling veel wantrouwen is, maar wanneer we meer gaan samenwerken, zal men versteld staan wat we met z’n allen kunnen bereiken.’ Ook zegt hij dat er een verkeerd beeld heerst over ondernemers in de Zaanse Schans. ‘Ondernemers worden zo neergezet dat het lijkt alsof ze alleen maar dwarsliggen, maar we dragen juist heel veel bij. In sociaal, cultureel en historisch opzicht.’ Hij roept de gemeenteraad op het nieuwe plan voor de Zaanse Schans te verwerpen. Bij doorvoering van het huidige plan zullen ambachten verdwijnen, waarschuwt Kooiman.

De heer Smit, adviseur ondernemersverenigingen Zaanse Schans, krijgt nu het woord. Het is de laatste spreker voor voorzitter Visser. Volgens Smit is de financiële positie van de Zaanse Schans niet zo slecht. Cijfermatig noemt Smit de begroting ’triest’. Zou bij een bank onderop de stapel komen te liggen. Het is een financial Sinkhole die de hele Zaanse Schans mee kan trekken. Op vraag Kuiper (ROSA): Terugschalen kan, maar kun je dat als ondernemer wel opbrengen? Het is volgens Smit helemaal niet zo dat ondernemers miljoenen verdienen. Dat is volgens hem niet zo. Het verdienmodel is niet onderbouwd, zegt Smit. ‘Als ik zo’n stuk als accountant zou krijgen, zeg ik: doe je huiswerk effe over. Reken het effe door.’ Als Smit in de raad zou zitten, zou hij zich diep beledigd voelen door de plannen. De enige oplossing is dat er een expert komt die alles met alle partijen goed doorneemt.

Sabine Poutsma, ondernemer Zaanse Schans (‘Blik op Cacao’) krijgt het woord en wil dat ondernemers niet gezien worden als last, maar als partners. Ook voelt ze zich als ondernemer niet gelijkwaardig behandeld in het proces. ‘We willen meewerken aan het plan, maar dan moet er ook echt naar ons geluisterd worden en dat gebeurt nu nog niet’, stelt Poutsma. ‘Met dit plan sluit de gemeente ondernemers en bezoekers buiten.’ Net als Kooiman vindt Poutsma dat er gezamenlijke verantwoordelijkheid moet worden genomen voor het behoud van het erfgoed. ‘De Zaanse Schans is een collectieve prestatie die ook collectieve verantwoordelijkheid vereist.’ Ook zegt Poutsma het een goed idee te vinden om een aantal musea van de Zaanse Schans naar het Hembrugterrein te verplaatsen om zo de druk op Zaanstad te verspreiden. Vanuit de raad wordt aan Poutsma gevraagd hoe zij het vertrouwen tussen haar en de raad kunnen herstellen. Maar het antwoord van Poutsma is weinig hoopvol: ‘Het vertrouwen herstellen is moeilijk.

De heer Kruijt, ondernemer Zaanse Schans (Distilleerderij en proeflokaal ‘De Tweekoppige Phoenix’) Krijgt nu het woord: Volgens Kruijt betekent een hek om het park het einde van zijn familiebedrijf. Geen spontaniteit meer, geen verrassingen meer. Verder steekt het hem dat ondernemers weg worden gezet als graaiers, terwijl mensen bij de stichtingen veel geld verdienen. Bij 60 procent minder inkomsten komt het bedrijf van Kruijt in de problemen. Maar kan hij niet naar het Hembrugterrein, vraagt Van der Velde (POV). ‘Ik zou het toch wel heel vreemd vinden als ik mijn bedrijf moet verplaatsen omwille van andere bedrijven terwijl er geen overleg is’, zegt Kruijt.

De heer Spanjer, ondernemer Zaanse Schans van bijvoorbeeld Restaurant ‘de Kraai’ is nu aan de beurt als laatste inspreker van vanavond. Ook zei Spanjer dat sommigen niet als inspreker in de raadszaal durven te staan uit angst voor ‘repercussies’. Toen Spanjer de vraag kreeg over welke repercussies hij het dan precies heeft, viel hij even stil. ‘Misschien dat ze toch bang zijn dat ze tegen worden gehouden met andere belangen’, wist Spanjer uit te brengen. Vanzelfsprekend is Spanjer fel tegen het nieuwe plan voor de Zaanse Schans. ‘Ik heb laatst met een econoom van ABN-Amro gepraat en die zei dat dit plan de doodsteek zou zijn voor mijn onderneming.’

Van de 29 insprekers kregen er dinsdag achttien het woord. De anderen komen donderdagavond aan de beurt.

Door: Di-Lan Sun en Jelmer de Vries.