Zes jaar geleden gingen we met De Orkaan basisscholen in. We leerden kinderen nepnieuws maken. Niet om ze te misleiden, maar om ze weerbaar te maken. Het idee was optimistisch: wie begrijpt hoe nepnieuws wordt opgebouwd, leert het herkennen. Een beeld erbij. Een ‘officiële’ bron. Een directeur, een burgemeester, een dokter. Wat je ziet met eigen ogen, geloof je sneller. Wat gezag uitstraalt, krijgt vertrouwen.

Het was leerzaam, leuk en is inmiddels achterhaald.

De wereld is veranderd. Niet geleidelijk, maar fundamenteel. De technieken waarmee werkelijkheid wordt vervormd of volledig wordt verzonnen, zijn zo verfijnd en zo toegankelijk geworden dat het idee dat we mensen – laat staan kinderen – kunnen leren nepnieuws te onderscheiden, een illusie is geworden. Vandaag lukt het volwassenen amper nog om echt van onecht te onderscheiden. Beeld is geen bewijs meer. Autoriteit geen garantie. Context verdwijnt sneller dan zij kan worden uitgelegd.

Dat inzicht was ongemakkelijk. Want als je niet meer kunt vertrouwen op herkenning, wat blijft er dan over? Alles loslaten? Je overleveren aan systemen die sneller leren dan wij? Kinderen opvoeden met structureel wantrouwen tegen alles wat ze zien en lezen?

Wij hebben een andere keuze gemaakt. We zijn gestopt met doen alsof nepnieuws te ontmaskeren is. In plaats daarvan hebben we ons werk opnieuw tegen het licht gehouden. Niet de vraag: hoe leer je mensen wantrouwen, maar: hoe verdien je vertrouwen?

Vertrouwen is geen marketingstrategie. Het is ook geen bijvangst van bereik of snelheid. Vertrouwen ontstaat wanneer journalistiek controleerbaar, transparant en aanspreekbaar is. Wanneer je kunt zien waar informatie vandaan komt. Wanneer twijfel benoemd wordt. Wanneer fouten niet worden weggepoetst, maar gecorrigeerd. Niet omdat dat netjes staat, maar omdat het noodzakelijk is.

We pretenderen niet foutloos te zijn. Dat kan niet, en wie dat beweert, is per definitie onbetrouwbaar. Wat we wel zijn, is benaderbaar. Aanraakbaar. Te corrigeren. We schrijven naar eer en geweten, en we leggen steeds vaker uit wat dat betekent: waarom iets nieuws is, hoe bronnen zijn gewogen, waar onzekerheid zit. Uitleg is geen zwaktebod. Het is de enige vorm van gezag die nog werkt.

Met De Orkaan in de Klas hebben we die keuze gemaakt. Niet door kinderen te leren wat ze níét moeten geloven, maar door ze kennis te laten maken met hoe nieuws in hun eigen omgeving ontstaat. In hun eigen klas. Over hun eigen straat, hun eigen wijk, hun eigen gemeente. Met vragen, korte opdrachten en ruimte om zelf te denken.

Het is geen groot antwoord op een kleine vraag. Het is een simpele keuze in een tijd van grote verwarring. We kunnen kinderen niet leren wat waar is. We kunnen wel laten zien hoe wij proberen eerlijk te zijn. Hoe journalistiek eruitziet als je haar serieus neemt. Dat is wat we doen met De Orkaan in de Klas. 

Niet om wantrouwen te zaaien, maar om vertrouwen te verdienen. Elke week opnieuw.

Ook meelezen met de Orkaan in de Klas?
Mail: indeklas@deorkaan.nl.
Voor leerkrachten én nieuwsgierige meelezers (gratis! Maar nooit voor niks).