Het langste stuk ooit op De Orkaan: 21.903 woorden. Maar het gaat dan ook ergens om. Achter de pittoreske gevels woedt een strijd om de ziel van De Schans. Niet om het verleden, maar om wie er nog toekomst mag maken.

Verspreid over twee avonden beklommen deze week dertig betrokken Zaankanters – ondernemers, bewoners, erfgoedhoeders – de spreekstoel in de Zaanse raad. Niet met vrijblijvende meningen, maar met vlijmscherpe, doorvoelde en onderbouwde betogen. Stemmen die trilden, bulderden, fluisterden vanuit klomp en maatpak.

De verschillen waren fors. De emoties gierden. Maar onder al die botsende visies klonk één gedeelde waarheid door: de Zaanse Schans doet ertoe. 

Iedereen in die zaal – of ze nu kaasmaker, klompenboer, molenaar of museumdirecteur zijn – voelt het gewicht van het erfgoed. En iedereen lijkt te beseffen: als we het nu verkeerd doen, raken we iets kwijt dat nooit meer terugkomt.

In dit artikel publiceren we de bijdragen van alle 29 insprekers 1-op-1, onbewerkt en ongefilterd. Omdat het nodig is. Omdat hun woorden het verdienen gehoord te worden – niet via notulen of samenvattingen, maar zoals ze zijn uitgesproken.

Dit zijn de mensen die niet zwegen. Die vechten voor een levende Schans – niet dichtgetimmerd met plannen, maar open naar de toekomst. Vanuit diepe verdeeldheid, maar óók vanuit één gedeelde overtuiging: het erfgoed is van ons allemaal. En het moet door.

---

Frans Hoving, Stichting Voetveer Zaandijk

Inspreektekst Voetveer Zaandijk – 13 mei 2025

Goedenavond,

Mijn naam is Frans Hoving. Ik ben voorzitter van de Stichting Voetveer Zaandijk.
Wel een eer om het spits te mogen afbijten. Het wordt volgens mij nog een lange avond voor u.

Waarom sta ik hier?
U moet in de komende periode een besluit nemen over de toekomst van de Zaanse Schans.
Er is in het raadsvoorstel en alle stukken eromheen steeds sprake van drie toegangen tot de Zaanse Schans.
Maar er is nog een vierde toegang – en dat is het Voetveer van Zaandijk. En daar is in alle stukken tot nu toe nog geen aandacht voor geweest.

Waarom zou dat wel moeten?
Even een korte positiebepaling: het voetveer vaart van 1 mei tot 1 oktober op en neer tussen de Zaanse Schans en Oud-Zaandijk. Om precies te zijn: tussen molen De Bonte Hen (vlakbij het molenmuseum) en de Zaandijker sluis.

Een toerist die de hele Schans heeft afgelopen, kan voor € 1,50 naar de overkant (en waar op de Zaanse Schans, dames en heren, kun je überhaupt nog iets met € 1,50?).
Daarna loopt hij of zij met een hand-out met historische informatie (beschikbaar in 14 talen) door het oude centrum van Zaandijk en leert iets over de Zaanse geschiedenis.

Het Voetveer voegt dus waarde toe aan de Zaanse Schans, voor de toerist die geïnteresseerd is in erfgoed.

Afgelopen jaar hebben we ruim 33.000 toeristen overgezet.
En als we naar de cijfers van de eerste twee weken van dit jaar kijken, worden dat er in 2025 beslist meer.

Het voetveer wordt gerund door zo’n 60 à 70 vrijwilligers en de opbrengst gaat – na aftrek van kosten – naar Zaanse goede doelen.
Denkt u aan:

• De Voedselbank
• De Kledingbank
• Het Hospice
• Stichting Kalverpolder
• De Sinterklaasintocht in Zaandijk

In 2024 ging daar ruim € 27.500 naartoe. Dit jaar wordt dat ongetwijfeld weer meer.

Kortom:
We voegen waarde toe aan het bezoek aan de Zaanse Schans voor de toerist die in erfgoed geïnteresseerd is.
En dat is precies de toerist die we zo graag zien in de Zaanstreek en die centraal staat in het voorliggende plan.

Maar het Voetveer draagt ook bij aan de opgaven voor de stad:

• Economie en toerisme: we brengen jaarlijks meer dan 30.000 potentiële klanten naar de ondernemers op de Lagedijk
• Maatschappelijke cohesie: het biedt zingeving aan mensen die op zoek zijn naar vrijwilligerswerk
• En: het Voetveer maakt met haar donaties het werk van andere vrijwilligers mogelijk

Tot slot:
Er wordt nu gesproken over het afsluiten van de Zaanse Schans. Daar zijn wij niet op tegen – ook wij ervaren dat de drukte steeds minder beheersbaar wordt.
Maar wij willen wel graag blijven varen én onderdeel blijven van de Zaanse Schans én van de Zaanse samenleving.

Mijn vraag aan u is:
Om erop toe te zien dat het Zaandijker Voetveer haar plek op de Zaanse Schans behoudt.

En dat bedoelen we heel letterlijk, want de huidige plek is niet alleen:

• De meest logische plek aan het einde van de Zaanse Schans
• Maar ook de meest aantrekkelijke plek vanwege het weidse uitzicht
• En daarmee ook de veiligste plek om over te steken

Ik wens u veel wijsheid toe in uw afwegingen.
Dank u wel voor uw aandacht.

---

Nicole Bakker, De Hollandsche Molen

Geachte raadsleden,

De Hollandsche Molen staat hier voor het belang van de molens en het ambacht. In mijn pleidooi ga ik in op het belang van voldoende financiële middelen voor de molens en het belang van veiligheid op de Schans.

We hebben gezien dat de laatste weken veel onrust is ontstaan over het plan Toekomstbestendige Zaanse Schans. Dat is jammer en leidt af van het behoud van de molens en het ambacht. En deze twee zaken moeten voorop blijven staan.

Vereniging De Zaansche Molen is hiervoor als erfgoedorganisatie de partij om deze belangen te behartigen, immers zij is zonder winstoogmerk. De Hollandsche Molen gaat ervan uit dat voor leden, bestuur en raad van toezicht van De Zaansche Molen het behoud van de molen en het ambacht leidend is.

De Hollandsche Molen is dé belangenorganisatie voor monumentale molens. Al meer dan 100 jaar zetten we ons in voor het behoud van wind- en watermolens in Nederland. Dit doen we door de molen als historisch werktuig te behouden. Molens vertellen het verhaal van ons land, zijn deel van onze identiteit en (zeker hier in Zaanstad) een bijdrage aan het toerisme.

Op de Schans staan draaiende en malende molens waar ook het ambacht van molenaar dagelijks wordt uitgeoefend. Het Nederlandse molenaarsambacht is in 2017 ingeschreven op de Unesco-lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed. De Hollandsche Molen vindt het van groot belang dat hier het ambacht levend blijft en kan worden getoond op de manier zoals dat hoort. Het molenaarsambacht is geen spel dat we voor toeristen opvoeren.

De molens en het verhaal dat ze vertellen kunnen alleen duurzaam behouden worden als deze op een verstandige wijze worden geëxploiteerd. De Zaansche Molen is eigenaar van de meeste molens op de Schans en heeft daarbuiten de verantwoordelijkheid voor nog eens zeven industriemolens. Zij staan voor de uitdagende taak al deze molens in goede staat te houden en molenaars er te laten malen.

Financieel een moeilijke taak, temeer omdat regulier beschikbare subsidies ontoereikend zijn om de Zaanse molencomplexen, met hun schuren en uitgebreide binnenwerk, fatsoenlijk te onderhouden. Denk aan De Schoolmeester.

Een evenwichtiger exploitatiemodel is nodig om de Zaanse industriemolens veilig te stellen voor de toekomst. Het plan is een kans om met inkomsten vanuit toerisme te zorgen voor voldoende geld voor het behoud van de molens op de Schans én daarmee voor de gehele Zaanstreek.

Ook wil ik hier de veiligheid benoemen. Te veel mensen tegelijk op de Schans is niet wenselijk. Regulatie is nodig. Het erfgoed moet óók leidend zijn bij het bepalen van het aantal bezoekers in de molen, niet de financiële motieven.

Het voorstel Toekomstbestendige Zaanse Schans zorgt voor structureel behoud van de Zaanse Schans, waarbij de iconische Zaanse industriemolens voor de toekomst worden behouden. De Hollandsche Molen staat hier om Vereniging De Zaansche Molen te steunen teneinde het behoud van de molens en het ambacht toekomst te geven. Met dit voorstel blijven de molens van De Zaansche Molen op de Schans waardevol iconisch erfgoed, zowel voor Zaankanters als voor bezoekers, nationaal en wereldwijd.

Met vriendelijke groet,
Nicole Bakker
Directeur-bestuurder

---

Jan Goedhart, De Zaansche Molen (Ed Pielkenrood las de inspraak voor)

Geachte leden van de gemeenteraad van Zaanstad,

U staat voor een belangrijk besluit.
Een besluit dat gaat over de toekomst van onze Zaanse Schans. Een plek in de stad waar een flink deel van ons Zaans erfgoed bij elkaar is gebracht en waar wij, goed geïllustreerd, het verhaal vertellen over onze geschiedenis.

Als voorzitter van de Algemene Ledenvergadering van vereniging De Zaanse Molen en voorzitter van de Raad van Toezicht van De Zaansche Molen en de Windmolencompagnie had ik u vanavond het liefst persoonlijk toegesproken en uw eventuele vragen beantwoord. Doordat ik in deze periode een rondreis maak door Indonesië, is dat helaas niet mogelijk.

Daarom lucht ik mijn Zaanse hart over dit onderwerp middels deze brief.

Vanuit natuurlijke passie en liefde voor de geschiedenis van mijn streek besteed ik al decennialang tijd aan de toekomst van het gebouwde Zaanse erfgoed. Jarenlang als lid van de monumentencommissies van zowel Zaanstad als Wormerland, en de laatste jaren als bestuurder en toezichthouder bij De Zaansche Molen. Een vereniging met ruim 3.500 leden en 300 vrijwilligers.

De situatie op de Zaanse Schans gaat mij al jarenlang stevig aan het hart. Zoals u weet is daar het nodige mis.
Door met name het ontbreken van centrale sturing en besluitvorming krijgen problemen rond druktebeheersing, veiligheid en zorg voor al het aanwezige erfgoed met bijhorend landschap onvoldoende passende aandacht. De situatie van dit moment is ernstig te noemen en vraagt om een krachtige en omvangrijke ingreep.

Zo’n vier jaar geleden zijn de erfgoedpartijen op de Zaanse Schans bij elkaar gekomen en hebben samen het initiatief genomen om, in lijn met de door de gemeente vastgestelde ontwikkelstrategie, na te denken over verbetering van de kwaliteit, de veiligheid en het behoud van het erfgoed voor dit gebied.

Voor de Windmolencompagnie, het participerende exploitatiebedrijf van vereniging De Zaansche Molen, zijn een drietal zaken van belang:

1. Samen staan wij sterker
2. Kwaliteit van het erfgoeddorp
3. Veiligheid

Samen staan wij sterker
De Zaansche Molen met zijn 13 industriemolens, het Molenmuseum en een indrukwekkend archief bestaat dit jaar precies 100 jaar. In die 100 jaar hebben wij met passie en liefde, voornamelijk uit eigen middelen en met vrijwillige inzet van leden, gestreden voor het voortbestaan van het Zaanse molenerfgoed.
In de huidige tijd, met name door onze positie op de devaluerende Zaanse Schans, kan dit niet langer de route voor de toekomst zijn. Wij zijn ervan overtuigd dat een samenwerking met alle andere partijen op de Zaanse Schans én met de gemeente de beste kans biedt voor het voortbestaan van ons erfgoed.

De kwaliteit van het erfgoeddorp
Als molenerfgoedvereniging zien wij, in samenwerking met de andere erfgoedpartijen, kans om de kwaliteit van het erfgoeddorp structureel te verbeteren. Met een beter en completer gezamenlijk verhaal en betere faciliteiten op het gebied van informatievoorziening, parkeergelegenheid en sanitair wordt de beleving van de Schans voor onze gasten veel aantrekkelijker, en staat het erfgoed weer centraal.

De veiligheid
Onze molens zijn machines die als gevolg van intensief gebruik met zorg onderhouden moeten worden. Dat weten wij als vereniging als geen ander. Daar is veel geld voor nodig.
Om de veiligheid van onze gasten te kunnen waarborgen, moet er bovendien in de molens voldoende ruimte zijn. Dat betekent dat de bezoekers beter gedoseerd moeten worden. Wij kunnen de veiligheid in de huidige situatie met bovenmatig veel bezoekers niet tot nauwelijks meer bieden.

In de toekomst moet druktebeheersing een gezamenlijke verantwoordelijkheid zijn, waarmee de veiligheid van onze bezoekers op de hele Schans het beste kan worden gegarandeerd.
Misschien is dit punt wel onderbelicht in de hele besluitvorming: de veiligheid van meer dan 2,5 miljoen mensen die jaarlijks naar de Zaanse Schans komen, staat hier echt op het spel als er nu geen ingrijpende maatregelen worden genomen.

Tenslotte wil ik nog de rol van de media in het politieke debat onder uw aandacht brengen. Het zal u wellicht niet zijn ontgaan dat wij de laatste weken veel ophef en emotie binnen de vereniging hebben ervaren, met name na het bekend worden van de afloop van het huurcontract met VOF De Kat aan het einde van dit jaar. Wij hebben helaas onderschat dat de consequentie hiervan – het afscheid van de familie Kempenaar – veel emotie bij onze leden zou losmaken. Als reactie heeft zich nu een groep leden geformeerd die tot een Buitengewone Algemene Ledenvergadering heeft opgeroepen. Deze groep heeft veel aandacht gekregen in de pers.

Door een ongelukkige samenloop van omstandigheden lopen de afloop van de huidige huurovereenkomst met VOF De Kat, die onze verenigingsmolen De Kat uitbaat, en de besluitvorming rond het ‘Toekomstplan Erfgoeddorp Zaanse Schans’ nu in het politieke debat door elkaar.
Wij zijn ons hiervan bewust en nemen ook de emoties met betrekking tot de familie Kempenaar hoogst serieus. Om tot een nieuwe vorm van samenwerking te komen, hebben wij daarom inmiddels een ultieme poging gedaan om het gesprek met de familie Kempenaar te heropenen.
Ons uitgangspunt is dat de solidariteit van de vereniging met haar leden vooropstaat.

Wij hebben onze leden over deze zaken geïnformeerd in een speciale brief, waarvan ik de gemeenteraad hierbij een afschrift doe toekomen.

En dan is nu het woord aan u als gemeenteraad van Zaanstad.
De nu gezamenlijk gekozen route is de juiste weg richting een verbeterde Zaanse Schans, waarop wij als Zaankanters trots kunnen zijn en blijven.

Een Zaanse Schans die onze Zaanse identiteit vertegenwoordigt en die het verhaal over onze geschiedenis op een aantrekkelijke, goed geïllustreerde wijze tot in lengte van jaren vertelt aan volgende generaties, waarbij onze huidige zorgen over bewoonbaarheid, gastvrijheid, kwaliteit, veiligheid en budget voor erfgoedzorg zijn opgelost.

Geachte leden van de gemeenteraad van Zaanstad, hierbij wil ik het plan ‘Toekomstbestendige Zaanse Schans’, dat door het college is voorgedragen en nu in hoofdlijnen voor u ligt, van harte bij u aanbevelen.

We kunnen de Zaanse Schans nu samen redden, door de situatie die in de loop der jaren is ontstaan, duurzaam te verbeteren.

Hierbij wens ik u wijsheid toe tijdens uw beraadslagingen en teken ik,

Met vriendelijke groet,
Ir. Jan Goedhart
Zaankanter in hart en nieren en trots voorzitter bij De Zaansche Molen

---

Marieke Verweij, namens erfgoedpartijen

Geachte voorzitter, geachte raadsleden,

Ik sta hier namens de samenwerkende erfgoedpartijen: Stichting de Zaanse Schans, de Wind Molen Compagnie – onderdeel van Vereniging de Zaansche Molen, Museum Zaanse Tijd en het Zaans Museum.

We leven in een gaaf land, ook volgens toeristen – schreef dagblad Trouw gisteren. De hoofdredactie van de krant vindt dat Zaanstad een moedige poging doet de balans te herstellen. Overtoerisme is niet alleen iets wat je overkomt. Het is de uitkomst van een belangenspel waarbij commerciële partijen vaak de bovenliggende partij zijn. De Zaanse Schans is van ons allemaal. Inmiddels blijkt dat onze toekomst zonder ingrijpen op het spel staat. De problemen groeien ons boven het hoofd.

Mensen wereldwijd blijven reizen en doen dat steeds meer. Dat staat vast en zien we dagelijks. De verwachting is dat in 2035 het toerisme in Nederland met 37% is gestegen. Dat betekent voor de Zaanse Schans meer dan 3 miljoen bezoekers. De Schans en omgeving lopen met deze aantallen compleet vast. Dat kan niet langer zo doorgaan.

Jullie hebben ons bij diverse gelegenheden gesproken, en dat wij de plannen van het College omarmen is wel duidelijk geworden. Ook is, denk ik, duidelijk dat niets doen geen optie is. Langer wachten, nadenken, hopen dat overleg wel op gang komt op een moment dat alle partijen dat blieven, is ook geen optie. Daadkracht is nu gewenst.

Ondernemers en erfgoedpartijen hebben een gedeelde verantwoordelijkheid voor de toekomst van de Zaanse Schans. Ik maak me daarbij zorgen over de toon van het debat. Het is duidelijk dat we moeten samenwerken, nu en in de toekomst. En dat willen we ook. Maar het lijkt vaak niet meer te gaan om uitwisseling van ideeën en meningen. De toon en houding zijn onnodig hard en intimiderend. Dat is niet de manier waarop we het debat moeten voeren. Ik hoop hier vandaag een constructieve bijdrage te leveren en te laten zien hoe het ook kan.

Met betrekking tot de positie van de ondernemers wil ik de gelegenheid benutten om op twee onderwerpen onze visie te geven, te weten het advies van hun advocaat Stibbe en het alternatieve plan dat vorige week gepresenteerd is.

Wij hebben Kennedy Van der Laan hiernaar laten kijken, en die laten weinig heel van het advies van Stibbe. Het standpunt van Stibbe dat de gemeenteraad door in te stemmen met een toekomstig onttrekkingsbesluit misbruik zou maken van haar bevoegdheid is onjuist. Op basis van bestaande jurisprudentie mag een onttrekkingsbesluit genomen worden, gemotiveerd met argumenten als veiligheid, drukteregulering en leefbaarheid.

Wanneer u daarnaast het alternatieve plan van de ondernemers bestudeert, staat de toekomst van de Zaanse Schans zoals deze ooit bedacht is zwaar onder druk. Het onderhoud van de houten monumentale panden, de molens en museale collecties zal dan niet meer opgebracht kunnen worden. De woningen kunnen niet verduurzaamd worden, en de veiligheid op en rondom de Schans is een groot issue en zal alleen maar toenemen. Die veiligheid is nu door de gemeente uitbesteed aan Stichting de Zaanse Schans met een vrijetijdsbestuur dat hoofdelijk verantwoordelijk is. Zonder een toekomstplan met noodzakelijke veiligheidsmaatregelen én financiële dekking hiervoor, is deze taak onhoudbaar. Zaanstad is dan zelf aan zet, met de financiële gevolgen van dien.

Het ondernemersplan is daarom geen houdbaar plan. Het biedt geen oplossingen voor druktebeheersing en openbare orde en veiligheid. We hebben het alternatieve plan laten doorrekenen. Wij schatten in dat het plan van de ondernemers de burgers van Zaanstad 7 tot 9 miljoen euro per jaar méér gaat kosten ten opzichte van het plan van het College.

Het is duidelijk waar de rekening komt te liggen.

Ik sluit af:
U heeft een unieke kans om een discussie van jaren te beslechten en ons mooiste erfgoed, waar zoveel Zaankanters zó trots op zijn, een schitterende toekomst te bezorgen.

Wij zijn er klaar voor.

Met vriendelijke groet,
Marieke Verweij
Directeur Zaans Museum

Mede namens:
Maarten van der Meer, directeur Stichting de Zaanse Schans
Katelijne Prinsenberg, directeur-bestuurder Wind Molen Compagnie
(onderdeel van Vereniging de Zaansche Molen)
Hans van den Ende, directeur Museum Zaanse Tijd

---

Peter Tange, Zaans Erfgoed

Geachte leden van de gemeenteraad van Zaanstad,

De Zaanse Schans is bedacht door architect Jaap Schipper.

Na de Tweede Wereldoorlog moesten veel houten huizen wijken voor de uitbreidingen van de industrie en voor het realiseren van nieuwe wegen en bruggen. Zaanstad kende nog relatief veel houten huizen. In Amsterdam mochten er na 1669 geen houten huizen meer gebouwd worden: alleen van steen met dakpannen, in verband met brandgevaar. Hier in de Zaanstreek, op de drassige bodem, bleef houtbouw bestaan.

De kenmerkende houten huizen vinden we terug:

• als lintbebouwing
• als dijkwoningen
• aan de paden (die haaks stonden op de Zaan)

Zo is het authentieke Zaanse slagenlandschap ook beschreven in Lint, Dijken en Paden.

Het was Jaap Schipper die zag dat panden met een rijke geschiedenis op de nominatie stonden om gesloopt te worden. Met het winnen van de “Prix de Rome” kreeg Schipper de mogelijkheid om zijn plan voor het behoud van monumentale huizen uit te voeren en deze veilig te stellen voor de toekomst. Dit moest dan wel op een andere (nog lege) plek.

Dit werd de Zaanse Schans: met de dijk, de molens, de houten huizen aan de paden, de tuinen, de bleekveldjes en het glop. Alles onlosmakelijk met elkaar verbonden zoals de Zaanstreek er uitzag tot ongeveer 1850 (de pre-industriële periode). Jaap Schipper vond onder anderen in burgemeester Thomassen een medestander.

Voor het realiseren van dit authentieke Zaanse buurtje was veel geld nodig.

De provincie Noord-Holland en het Rijk doneerden 2,8 miljoen.
De acht Zaanse gemeenten betaalden gedurende tien jaar een bedrag per inwoner, tezamen 6 ton.
Het Zaanse bedrijfsleven doneerde substantiële bedragen, vaak als gift en soms voor een te verhuizen pand. Ik geef u een overzicht in de bijlage.

Om het buurtje in stand te houden ging men uit van het principe dat je een huis moet bewonen en een molen moet draaien. Dat je een tuin moet onderhouden – en dit alles volgens het vastgestelde beeld van de Zaanstreek tot 1850. Voor de Zaanse Schans geldt nog steeds een overeenkomstig bestemmingsplan, beeldkwaliteitsplan, welstandsparagraaf en inrichtingsplan voor de openbare ruimte.

Voor de monumentale panden zijn afspraken gemaakt over de stijlkamers en de bijbehorende tuinen. De restrictie is dat horeca ondergeschikt moet zijn. Er mag 25% horeca/detailhandel van het gebouwoppervlak worden gebruikt, met een maximum van 100 vierkante meter. Hiervoor mag geen aparte reclame worden aangebracht.

Erfgoedorganisaties hebben zich altijd ingespannen voor het behoud van deze heldere condities.
(Vanaf 1946 Zaans Schoon, vanaf 1974 Frans Mars, vanaf 1978 Vrienden van het Zaanse Huis en nu Vereniging Zaans Erfgoed.)

De Vereniging Zaans Erfgoed constateerde al vijf jaar geleden dat de kwaliteit van de gebouwen hard achteruitgaat. Vandalisme is aan de orde van de dag.

Wij geven voorbeelden:

• Een historische tuin achter Kalverringdijk is leeggehaald/vernield en vervangen door een moderne inrichting.
• Zonder vergunningen zijn ronddraaiende reclame-uitingen aangebracht; dit is in strijd met de richtlijnen voor beschermd dorpsgezicht.
• De toegangsdeur is ernstig aangetast door de plaatsing van een moderne glasdeur.
• Glaspui(en) zijn zonder vergunning en in strijd met het beschermde monument geplaatst bij Kraaiennest 2, De Kwakel 2, Kalverringdijk 2 en 5, Zeilemakerspad 5, 7 en 8, en Kraaienpad 4.
• Mobiele schaarborden met aanbiedingen van versnaperingen/drank verstoren het beeld van de beleving van het beschermd dorpsgezicht.
• Bij restaurant “De Hoop op de Swarte Walvis” is de historische tuin, behorend bij het monument, zonder vergunning gewijzigd naar terras met uitgifte. Dit is een ernstige aantasting.
• Gebruik van schuiframen in de gevel voor uitgifte van horecaproducten.
• Koopmanshuis “De Mol”: dit pand heeft een beperkte woonfunctie, maar er is sprake van overmatig gebruik als hotel/B&B.
• Het karakter van beide koopmanshuizen is ernstig aangetast. Zo zijn stijlkamers in gebruik als centrale keuken en eetzaal.
• Hotel “Heerlijck Slapen”: de historische tuin is zonder vergunning gewijzigd in Theetuin. Hier is horeca uitgesloten.
• Molen Het Klaverblad: de houtloods/molenschuur heeft bestemming ‘cultuur en ontspanning’. Hierbij is geen aparte reclame voor ondergeschikte horeca toegestaan.
• Kraaiennest 4: reclame-uitingen en vlaggen overschrijden in ruime mate de vastgestelde richtlijnen.
• Zeilemakerspad 5: ondergeschikte horeca ruim overschreden; deur is gewijzigd in uitgiftebalie; veel reclame-uitingen in strijd met bestemmingsplan; zitplaatsen dienen inpandig te zijn; auto’s, scooters en fietsen dienen uit het zicht te zijn.
• Bakkerijmuseum (woonwinkelhuis): hier is de winkelfunctie uitgebreid; de oorspronkelijke stijlkamer is nu koffie- en theeruimte. Ook buitenruimte met stoelen en tafels is niet toegestaan.
• Zeilemakerspad: venster voor uitgifte horeca; schreeuwende reclame-uitingen; losstaande snoepautomaten.
• Auto’s parkeren, verkeersborden, openbare verlichting, 20 schakelkasten in het zicht, een fotograaf met verkooplocatie, moderne banken in de openbare ruimte en ambulante handel passen op geen enkele wijze binnen de voorschriften van de Zaanse Schans.

Mag je drie extra gaten zagen in een monumentale schuur en hier nieuwe ramen in zetten, zonder vergunning? Het gebeurde enkele maanden geleden op de Schans.

Voor het in stand houden, herstellen en behouden van de Zaanse Schans zijn substantiële bedragen noodzakelijk. Geef dit authentieke Zaanse buurtje terug aan de Zaankanter, opdat zij dit gratis kunnen blijven bezoeken. Ook de leden van de Zaanse Molen en de leden van Vereniging Zaans Erfgoed zouden gratis toegang moeten kunnen krijgen.

Laat de overige bezoekers een bijdrage betalen om ook kennis te kunnen nemen van de Zaanse geschiedenis en dit te beleven – met de Zaanse huizen, de stijlkamers, de tuinen, de molens, de schelpenpaden en toegang tot drie musea.

Dit kan alleen in de vorm van een erfgoedpark.

Tenslotte wijs ik u op de schriftelijke bijdrage van de historische commissie van de Stichting De Zaanse Schans, die u ook is toegezonden. Wij ondersteunen deze zienswijze.

Hoogachtend,
Peter Tange
Namens de Vereniging Zaans Erfgoed

---

Ron Sman, op persoonlijke titel

Leden van de Raad van Zaanstad

Mijn naam is Ron Sman. Ik spreek op persoonlijke titel, tegelijk wel als intensief betrokkene bij de Zaanse Schans gedurende 45 jaar. Daarnaast heb ik vele bestuurlijke functies vervuld voor ons Zaanse erfgoed*.

Ik ben blij te weten dat u zich inmiddels intensief in onze Schans verdiept hebt. Ik zag u op foto’s wandelend over de Schans en kon zien hoe ons erfgoed erbij stond. Het is ook fijn dat u dat gezamenlijk met uw collega’s hebt gedaan.
Een gering voordeel om zo oud te zijn als ik ben, is dat je over een lange termijn ontwikkelingen hebt kunnen volgen. Zo heb ik in het jaar 1991, bij een bezoekersaantal van 600.000 – wat toen al extreem was – gewaarschuwd voor het ontbreken van een goed samenvattend verhaal over het wonen en werken in de Zaanstreek van weleer op de Schans. Ik sprak toen al mijn bewondering uit voor het verdienmodel van de ondernemers op de Schans, met die prachtige maar ook zo kwetsbare Schans als hun decor. Vooral ook profiterend van flitsbezoek. Maar u weet ongetwijfeld dat de Schans niet is gebouwd om vooral als decor voor moderne toeristische bedrijvigheid te dienen, en zeker niet om internationaal flitstoerisme te gerieven. De Schans is wél ontwikkeld om ons zo uniek en kostbaar Zaans erfgoed ongeschonden (hoor: ongeschonden!) aan komende generaties, kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen over te kunnen dragen.

Op de foto liep u ontspannen over een niet te drukke Schans. Hierdoor kon u goed observeren hoe de Schans is weggedreven van haar missie om de bezoeker kennis te laten nemen van het wonen en werken in de Zaanstreek anno 1850. U zag al dat de sfeer op het aankomstplein bepaald wordt door klompen, kaas, souvenirs en zelfs diamanten – zaken die vooral ook op de beroemde Dijk in Volendam en op het Amsterdamse Damrak schitteren, maar dat zeker niet moeten doen in een Zaans dorp anno 1850.

Ook op uw verdere wandeling over de paden en de dijk moet u veel zijn opgevallen, zoals de slechte staat van onderhoud van panden, de vertrapte dijk, schreeuwende aanprijzingen voor etenswaar en openingen in monumentale panden voor de uitgifte van snacks en ijs. Je denkt al gauw: hier heerst een vrije-jongens-geest, gekenmerkt door gebrek aan duidelijke grenzen.

Ook moet u aanspreken dat de Zaankanter feitelijk al jaren niets meer op de Schans te zoeken heeft. Hun gevoelens van betrokkenheid bij de Schans zijn verdwenen. Mag ik u een sprekend voorbeeld geven? De pakhuizen De Vrede en De Lelie zijn eind jaren negentig om financiële redenen onttrokken aan het Zaanse culturele leven om verhuurd te worden aan de toeristische industrie.

Nu nog over het verkeer rondom de Schans, niet mijn specialiteit, maar sprekend als bewoner van Oud-Zaandijk.
Ik weet niet of u de afgelopen maand getuige bent geweest van de verkeerschaos rondom de Schans. Dagenlang raakte de Leeghwaterweg vanaf het stoplicht op het Kalf verstopt met auto’s met vertwijfelde bezoekers, die – zo zou nog blijken – tevergeefs poogden bezoeker te worden. Oud-Zaandijk raakte verstopt met auto’s en campers van vertwijfelde mensen. Het werd een vele dagen durende heksenketel.

Ga ook maar eens met de fiets over de Schans naar Wormer, of terug. Levensgevaarlijke capriolen moet je uitvoeren om de overal loslopende toeristen te kunnen ontlopen. Dit kan zo niet langer.

Ik heb aan u, leden van de Raad, het volgende dringende advies.
De Zaanse Schans vraagt om een andere toekomst dan de voortzetting van de doodlopende weg naar 2035 met 3,6 miljoen bezoekers (600% t.o.v. 1991). Zo kan het niet verder. Regulering van de bezoekersstroom moet ingevoerd worden om verdere uitwassen te voorkomen. Daarbij zijn belangrijke investeringen noodzakelijk om het Zaanse erfgoed weer op orde te krijgen en om de bezoekers kwaliteit te kunnen bieden bij hun beleving van het wonen en werken in de Zaanstreek anno 1850. Het verkeersvraagstuk (fiets en auto’s) vraagt ook om omvangrijke investeringen.

Het is te rechtvaardigen dat niet de Zaanse belastingbetaler voor deze investeringen opdraait, maar de bezoeker. Entreeheffing is hiervoor bij uitstek het geschikte middel. De bezoeker betaalt. Ik wens het college veel kracht en volharding om haar plan te realiseren.

Tot slot nog kort over de groep die een ongebreidelde, vrije toegang eist tot de Schans onder de naam ‘De Zaanse Schans open’:
Velen met mij – ongetwijfeld ook u, leden van de Raad – zijn benieuwd wie zij feitelijk zijn en wat hun echte intenties zijn. Transparantie, met open vizier strijden, is naar mijn mening een basisvoorwaarde voor geloofwaardige participatie in een zo belangrijke beleidskeuze voor onze Zaanstreek.

Bedankt voor uw luisterend oor!

* (Mede)initiatiefnemer en/of voorzitter of (adviserend) bestuurslid van de volgende Zaanse erfgoedorganisaties: Stichting/Vereniging Domineestuin, Raadhuis Zaandijk, Vrienden van het Zaanse Huis (voorheen Vrienden van de Zaanse Schans), Zaanse Schans, Zaanse Schans Onroerend Goed, Uitgeverij Zaans Erfgoed, Kalverpolder, Commissie Toekomst Zaanse Schans (1991), Zaan & Dijk, Zaanse Pakhuizen en Bredenhofstichting.

---

Philip Hofmeijer , ondernemer en oud-molenaarsmedewerker

Disclaimer
Philip Hofmeijer schreef zijn tekst niet uit (helaas voor de luie journalist). We lieten een digitaal schrijfprogramma los op zijn mondelinge bijdrage. Mochten er écht gekke dingen in staan, dan kan dat daardoor komen:

Ik sta hier niet voor mijn lol, ik sta hier omdat we heel bang zijn voor de Zazemolens. Vandaar het actiecomité Red de Zaanse Molens. Het is heel merkwaardig dat een plan van aanpak om het toerisme te reguleren en om meer betalende bezoekers naar de Zaanse Schans te krijgen – om zo het erfgoed te bewaken – ten koste gaat van het immateriële en materiële erfgoed.

Als de VOF De Kat al de wacht aangezegd krijgt – een unieke molen met twee unieke mensen die het ambacht van verf maken nog beheersen – dan vraag je je af wat zo’n erfgoedvereniging nog voorstelt. En dat slaat met name op de Vereniging De Zaansche Molen die op deze manier handelt. Ik was dan ook verbaasd te horen dat de mevrouw van De Hollandsche Molen hierin meegaat. Ik denk: ja jongens, dit gaat niet de goede kant op. En dat is een beetje de stemming die er heerst.

‘We gaan voor het kapitaal’. Er moet vooral veel geld binnenkomen. En de Raad – u – gaat daar een beslissing over nemen op basis van een plan dat op geen enkele manier is uitgewerkt. Wat is dit voor luchtfietserij?

1,8 miljoen mensen om minder bezoekers te krijgen. Er komen nu 600.000 betalende bezoekers en 2,8 miljoen niet-betalende bezoekers. Die aantallen blijven gelijk – dat staat gewoon zo in het plan. Er komen dus 2,8 miljoen mensen, maar er moeten meer kaartjes verkocht worden. En om dat te realiseren, moeten die 600.000 mensen die nu één molen bezoeken, of misschien bij hoge uitzondering het Zaans Museum binnengaan, veranderen in 1,8 miljoen bezoekers die dan vier uur moeten blijven. Wat betekent dat voor crowd control?

Ik zie het niet. Misschien ziet u het wel, misschien heeft u het plan beter gelezen dan ik – maar ik betwijfel het eerlijk gezegd. Ik heb twee, drie jaar toerisme gedoceerd aan de Tio, aan bachelor- en masterstudenten. Als iemand zo’n plan had ingeleverd, had ik hem of haar niet laten zakken – ik had ze een jaar teruggestuurd.

Flutwerk. Ik wil het gewoon heel kort houden: stop met die flauwekul.

We zijn niet tegen een plan of een hek om de Schans. Maar het is natuurlijk – met alle respect – volksverlakkerij om te denken dat dit per 2026 ingevoerd kan worden. Het is een openbare ruimte. Kenners van het recht mogen zeggen wat ze willen, maar je kan daar niet zomaar een hek omheen zetten.

En wie gaat dat controleren? Overdag, ’s avonds? Het wordt ’s avonds weer opengesteld. Maar overdag? Kinderen fietsen eroverheen, bewoners moeten erdoorheen. Komen er dan poortjes? De uitwerking van dat plan – wie heeft dat thuis geleerd? – staat nergens benoemd.

Begin bij de basis: Zorg dat er parkeerplekken zijn, zorg voor parkeerbeheerders. Ik hoor het plan van de ondernemers – loskoppelen van het Zaans Museum. Op zich geen slecht idee, denk ik dan. Feitelijk gezien komt niemand voor het Zaans Museum naar de Schans – nee, die mensen komen voor de molens, en ze blijven toch wel komen. 2,6 miljoen bezoekers die allemaal dat Insta-fotootje willen.

Zet er een hek omheen en meneer Sman kan zijn huis niet meer in. De auto’s staan dan aan de dijk. Bewoners in Haaldersbroek hebben het nakijken. Die mensen komen toch wel – je kunt het beter faciliteren en accommoderen, en zorgen dat het veilig is.

Waarom is er geen fatsoenlijke EHBO-post op de Schans? Waarom kon er pas na een mislukte pilot bewegwijzering worden aangebracht? Het is niet zo dat er nooit plannen zijn geweest – integendeel. Er waren er genoeg, maar die werden vooral tegengewerkt door erfgoedpartijen.

Geen bewegwijzering. Wat zagen we vorig jaar? Een peperdure pilot, die – meen ik – de gemeente zo’n € 365.000 heeft gekost, werd voortijdig afgebroken. Lelijke containers en kinderen in viezige groene jasjes moesten het bezoek in goede banen leiden.

Zorg voor extra toiletgebouwen, in plaats van dat mensen nu tegen auto’s aan zitten te poepen. Het is een plaag, echt waar. Lees het plan, trek je eigen conclusies, en bovenal: blijf met je handen van verfmolen De Kat af.

Als een erfgoedvereniging zijn eigen erfgoed vernietigt, dan heeft men geen recht van spreken meer. Daar wil ik het bij laten. Dank u wel voor uw aandacht.

---

Peter Ulle, op persoonlijke titel

Mijn naam is Peter Ulle. Ik spreek hier op persoonlijke titel.

• Geboren en getogen op het Haaldersbroek
• Op het Michael College gezeten
• Vanuit mijn stedenbouwkundige achtergrond een aantal jaren in de historische commissie van de Zaanse Schans
• Jaren in het bestuur van de stichting Zaan en Dijk
• Voorzitter van de stichting Hemmes Groep

Oftewel: een aardig rondje om de hete brij, en die hete brij heet ‘De Zaanse Schans’.

We kennen ondertussen allemaal het verhaal. Eind jaren vijftig begonnen. Oude Zaanse panden en molens die met de sloop werden bedreigd, kregen een mooi onderkomen op deze plek. Een prachtige Zaanse buurtschap ontstond, met paden en overtuinen.

• In de jaren ’80 nog gemiddeld 500.000 bezoekers per jaar. Dat ging jaarlijks iets omhoog.
• In 2010: 1 miljoen bezoekers per jaar
• In 2024: 2,6 miljoen
• In 2035: 3,2 miljoen – dat zijn alle inwoners van de gemeente Amsterdam, en dan keer vier

De Zaanse Schans gaat ten onder aan haar eigen succes.

1. Ga eens voor de gein een keer op de Kalverringdijk staan bij molen De Gekroonde Poelenburg. Nietsvermoedende toeristen lopen met hun mobiel vooruit op het fietspad en worden soms wel, soms niet voor hun sokken gereden door fietsers die op een gegeven moment ook wel klaar zijn met hun fietsbel.
2. Je had het met Pasen moeten zien. In de wijde omgeving geparkeerde auto’s. Mensen deden hun behoefte in bermen, overal zwerfvuil in de openbare ruimte achterlatend. En tja, wie mag dat opruimen? (De gemeente.) En wie betaalt…? (Wij.) Niet de toerist.
3. Op de Lage Dijk stoppen touringcars midden op de weg, rustig de toeristen uitlatend. Wat kan hen het ook schelen?
4. Hoe kun je nog genieten van al het moois als je in drommen voortwaggelt, in rijen voor de bruggetjes staat, en met z’n allen door één raam zit te turen naar een Zaans interieur… En hoe moet dat met 3,2 miljoen bezoekers?

Dit kan niet meer zo.
En als je niks doet, wordt het alleen maar erger – met ook meer kosten voor de Zaanse burger.

Het Duinkaartprincipe, d.w.z. vrijwillige kaartverkoop, bleek niet te werken uit een pilot van 2024. Te vrijblijvend, te weinig inkomsten!

Daarom is er maar één oplossing: een ticketsysteem met tijdssloten.
Ik moest ook even wennen aan het idee, maar dingen veranderen in het leven. Niets blijft hetzelfde, en daar moet je mee omgaan. Op inspelen – en zelfs de regie pakken. Dat verwacht ik ook van de gemeente: de regie pakken.

Ik was afgelopen zaterdag op de parkeerplaats van de Schans. 28 touringcars! Waarvan de helft stationair liep, in afwachting van terugkerende groepen. Hitte, geluid en stikstof… Twintig meter verderop een Natura2000-gebied: de Kalverpolder.

Ik heb gelezen dat er plannen zijn om een parkeergebouw te plaatsen naast het Zaans Museum… Moet dat echt op die plek?
Ik heb nog nooit in mijn leven een mooi parkeergebouw gezien. Dát is dan je entree van de Zaanse Schans? Dat is toch geen affiche – en niet meer van deze tijd?

Het zegt ook iets over waar je voor staat als gemeente…

Parkeren en touringcars weg van deze plek, en verplaatsen naar de A7.
Van daaruit met elektrische busjes of met een fiets naar de Schans. Dat is pas een duurzaam statement – én gigantisch minder uitstoot van stikstof naar de Kalverpolder.

De overheid is de enige partij die zorg kan dragen voor een goede ruimtelijke ordening. Doe dat dan ook! Neem dit besluit. Het zal uit bepaalde hoeken – zie straks de volgende sprekers – tot weerstand leiden. Doe iets met de opmerkingen die zij uiten. Ook zij hebben een verhaal en zorgen.

Als Zaankanter kom ik in de toekomst gewoon gratis op de Zaanse Schans.
En anders: gewoon even lid worden van De Zaansche Molen. Je steunt een goed doel – voor € 33 ben je al lid, en kun je in alle molens én het museum.

Résumé

1. De enige reden waarom we hier zitten is omdat het te druk wordt op de Zaanse Schans. Het aantal toeristen moet omlaag – dat kan alleen met een ticketsysteem.
2. Onderhoud en verduurzaming van de Zaanse Schans – ons erfgoed – moet voorop staan.
3. De kosten hiervan moeten worden gedragen door de toeristen, niet door de Zaanse belastingbetaler.

---

Jan de Vries, op persoonlijke titel

Jan de Vries
Voorzitter, geachte aanwezigen,

Mijn naam is Jan de Vries en ik spreek hier puur op persoonlijke titel.

Toen ik zo’n 70 jaar geleden dagelijks vanaf het Haaldersbroek onderweg ging naar mijn openbare school in Zaandijk, kwam ik elke dag langs het monument voor de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog. Als ik naar rechts keek, zag ik de ongerepte Kalverpolder, de Kalverringdijk met als enige molen: molen De Os.

U hoort het goed: de Zaanse Schans bestond toen nog niet.

In de jaren die volgden ontstond er een buurtje van wat oude, gerestaureerde Zaanse huisjes. Een klein kruidenierswinkeltje, een restaurant en een mosterdmolen kwamen tot stand, in combinatie met een parkeerterrein voor zo’n 20 à 30 auto’s.

De achterliggende gedachte was om mensen van buiten de streek, die op bezoek kwamen, te laten zien hoe er vroeger werd gewoond in onze regio.

Het werd een succes — en de gemeente ging zich ermee bemoeien.
Daarna ging het los.

Er kwam nog een molen. En nog een. En daarna een klompenmakerij, een culturele schuur, nog een restaurant, een kaasboerderij, een scheepshelling — en ga zo maar door.

Vele Zaankanters en liefhebbers van de Schans fronsten hun wenkbrauwen en keken met argusogen toe. In hun ogen was er een monster geboren.

In de jaren ’90 van de vorige eeuw werd de toenmalige commissie Financiën tegen middernacht bijeengeroepen. In het geheim werd medegedeeld dat er vanuit de gemeente Amsterdam, uit de grote pot aardgasgelden, een substantieel bedrag beschikbaar kon komen om nabij de Zaanse Schans een museum te stichten. Het doel was de stroom toeristen die Amsterdam overstroomde, te spreiden over de regio.

Welnu, ik mag u feliciteren: dat is prima gelukt.
Het museum – dat ik altijd liefdevol ‘het Monster van de Kalverpolder’ noem – is gerealiseerd. En uit de prognoses blijkt dat de Schans op weg is naar drie miljoen bezoekers per jaar.

Het onderhoud werd steeds ingewikkelder. De gemeente trad terug uit het bestuur. De stichting kon het beter, en om het onderhoud te bekostigen werd “de kip met de gouden eieren” – het parkeerterrein – overgedragen, zodat het inmiddels broodnodige onderhoud betaald kon worden.

Als ik overigens nu raadslid was, zou ik beslist tot achter de komma willen weten wat er de afgelopen jaren met de parkeergelden is gebeurd.

Mogelijk denkt u nu: wat wil deze spreker bereiken met zijn inspraak?
Ik ga het u uitleggen.

Er moet iets gebeuren op de Schans. Daar is iedereen het over eens. Maar wat?

Ik denk graag met u mee, en adviseer u, geachte raadsleden, om vóór u een onomkeerbaar besluit neemt goed na te denken over het volgende:

De grootverdieners hebben er baat bij om zoveel mogelijk bezoekers te trekken. Leg hen een stevige baatbelasting op.
Trek het straks vrijvallende Kraaiencomplex in de Wijde Wormer bij de ontwikkeling van de Zaanse Schans. Maak er een betaald parkeerterrein van voor bussen en richt er een infocentrum in dat de geschiedenis van de droogmakerij Wijde Wormer verbeeldt.
Vervoer de toeristen met een treintje langs het beroemde slagenlandschap van de Kalverpolder naar de Schans.
Breng de kip met de gouden eieren – het huidige parkeerterrein – weer onder gemeentelijke verantwoordelijkheid, zodat de opbrengsten kunnen worden gebruikt waarvoor ze ooit bedoeld waren: het bekostigen van het broodnodige onderhoud.
Maak aan de zuidzijde van de Schans een afsluitbaar hek, zodat de toegang tijdelijk gesloten kan worden als de Schans echt vol is en de veiligheid in het geding komt.

Geachte afgevaardigden van de gemeenteraad: mocht u in meerderheid voor het – in mijn ogen – slechte plan van algehele afsluiting en het heffen van entreegelden stemmen, dan houd ik u graag het volgende scenario voor:

Het is 2030
Een bus vol toeristen rijdt langzaam over de Julianabrug. De gids in de bus zegt dat ze goed naar de molens moeten kijken. Hij noemt het een reservaat, waar je grof geld moet betalen en lang niet alles kunt zien.
De bus rijdt rustig verder naar de Diederik Sonoyweg, waar de passagiers uitstappen. Ze wandelen kosteloos het Haaldersbroek op, genieten van de vele authentieke houten huizen, van een gerestaureerde oude pastorie, en lopen naar de Haaldersbroekerdwarsstraat met zijn mooie Bakkersdammerbrug en natuurijsbaan Het Weertje.

Voor u het in de gaten heeft, lopen daar over een paar jaar twee à driehonderdduizend bezoekers rond.
En dan heeft u een derde Monster van de Kalverpolder gecreëerd.

Ik wens u veel wijsheid.

---

Ko Kraakman, bewoner/beheerder Kaasboerderij De Catharina Hoeve

Mijn naam is Ko Kraakman,
beheerder van en wonende op Kaasboerderij De Catharina Hoeve sinds 1992. Voor mijn pensioen ben ik tientallen jaren werkzaam geweest bij Henri Willig Kaas.

Allereerst wil ik aangeven dat omdenken in de vele situaties waarin wij met elkaar verkeren een belangrijke zaak is. Neem bijvoorbeeld de pilot. Er werd gesuggereerd dat die mislukt was – althans, dat was de berichtgeving. Wij denken dat het een groot succes was. Al heel snel kreeg iedereen het antwoord: namelijk dat 80% van de bezoekers niet geïnteresseerd was in de aankoop van een ticket. Het was een juiste beslissing om na een maand te stoppen met de pilot. Het heeft een hoop tijd en kosten bespaard.

Realiseert de Raad zich wel dat het een unieke uitspraak zal zijn als zij akkoord gaat met het besluit om de openbaarheid van een woon/werkbuurt op te heffen? Wij begrijpen dat het een moeilijke keuze is, gezien de grote zak geld die u wordt voorgehouden. Ook begrijpen wij dat de verantwoordelijkheid enorm groot is.

Maar we moeten ons beseffen dat het afsluiten van een woon/werkbuurt in heel Nederland nog nooit is voorgekomen – en zelfs in Europa niet, voor zover ik het heb kunnen googelen. Wel in Zuid-Afrika en bepaalde buurten in Brazilië, maar dat heeft andere redenen.

Mogen de gelden van de entreeheffing worden afgewogen tegen het afsluiten van een woon/werkbuurt en het reduceren van de activiteiten van ambachtelijke ondernemers?
Antwoord: absoluut niet.

Ook als bewoner geeft het mij het gevoel dat ons de vrijheid wordt ontnomen. Telkens als je je huis verlaat of naar huis gaat, moet je je op de een of andere manier legitimeren.

Vergeet niet dat wij ook een groot en breed maatschappelijk draagvlak nastreven. Denk aan:

• PinksterZaan
• De Folkloredag, die de ondernemersvereniging al tientallen jaren organiseert – dit jaar zelfs voor de 54e keer
• Het voetveer
• Wandel aan de Zaan
• De Pre-run Dam tot Dam
• De vele schoolkinderen en kinderen uit de dagopvang die hun rondje willen lopen

En wat doen we met de vele schepen en bootjes die aanmeren?
Mag er nog wel geschaatst worden in de wateren rond de Schans – áls er überhaupt nog ijs komt?

Beste raadsleden, u weet dat de ondernemers – die het erfgoed ook koesteren en er zelf onderdeel van zijn – betrokken willen worden bij de totstandkoming van een duurzame Zaanse Schans. Geef hen dan ook de kans om samen tot oplossingen te komen.

Zoals de heer Remkes zei: het slaagt alleen als het door alle partijen wordt gedragen.

Laten we voorkomen dat er onomkeerbare beslissingen genomen gaan worden, met alle gevolgen van dien.

Stem tegen dit plan. Houd toch die Zaanse Schans open.

PS: Op de vraag wie er achter de actie “HOU DE ZAANSE SCHANS OPEN” zit, kan ik mededelen dat ik dat ben, samen met mijn vrouw en nog vier buurtgenoten.

---

Guillaume van Grinsven, vm Vz Ondernemersvereniging Zaanse Schans

Geachte leden van de gemeenteraad van Zaanstad,

Mijn naam is Guillaume van Grinsven. Ik ben in wezen gepensioneerd, maar werk nog altijd en al meer dan 55 jaar in het toerisme. Onder andere in de directie van de Jong Intra Vakanties, Sporthuis Centrum / Center Parcs en als directeur toerisme van onder meer de Provincie Gelderland en gemeente Den Haag. Momenteel ben ik als professor verbonden aan meerdere universiteiten, onder andere in Vietnam en Indonesië.

Maar de reden dat ik spreektijd heb aangevraagd, is omdat mijn handen jeuken om een aantal zaken recht te zetten. En ik heb recht van spreken omdat ik vele jaren bestuurslid ben geweest van de Stichting Zaanse Schans, omdat ik tot corona voorzitter was van de ondernemersvereniging op de Zaanse Schans en uit dien hoofde zitting had in het bestuur – en dus vanuit de eerste hand kennis van zaken heb.

Laat ik vooropstellen dat ik niet gevraagd ben door welke ondernemer dan ook, maar ik heb alle stukken gezien en bestudeerd, en zie dat de historie zich herhaalt.

Ik wil me beperken tot een paar voorbeelden.

Het is niet de eerste keer dat de gemeentelijke overheid zich intensief met de Schans bemoeit. Er zijn zelfs tijden geweest dat wethouders (mede) het bestuur vormden. In die tijd werden de panden verkocht aan een Amsterdamse woningbouwvereniging die daarmee ook het recht verwierf om op de Schans een extra woningbouwproject te realiseren. De opbrengsten werden direct uitgegeven en toen bleek dat de extra woningen niet gerealiseerd mochten worden – en de panden teruggekocht moesten worden – was het geld op en moest er geleend worden. De opbrengst van de parkeergelden, die aangewend zouden worden aan woningverbetering, moesten nu aangewend worden voor rente en aflossing.

Het meest schrijnend:

Nadat in juni 2019 gebleken was dat de opdracht van de gemeente aan de heer Minderman anders was ingestoken (alle stakeholders stonden achter de opvatting van de gemeente) dan de realiteit was (géén van de stakeholders stond achter Remkes en dus niet achter de insteek van de gemeente), volgde een vergadering met Minderman in augustus. Opnieuw volgde een uitstel van een aangepaste ontwikkelingsstrategie door gemeente en stichtingsdirecteur. Vervolgens schreef de (voorzitter van de) Molenvereniging een brief, die werd aangescherpt door de voorzitter van museum De Zaanse Schans en mede ondertekend door de ondernemers en bewoners, aan Stichting en B&W, waarin de vier stakeholders toezegden om binnen vier maanden een afgeronde OS te hebben, inclusief een financieel plaatje. De problemen, inclusief parkeren, bestuurlijke perikelen en behoud van het erfgoed, waren in de voorbesprekingen afgekaart.

Zover kwam het niet, want dat was niet de bedoeling. Dan was de regie weg bij de stichting en de gemeente – en de politieke bal ging rollen.

Ik stond in Vietnam aan de universiteit toeristische gebiedsontwikkeling te doceren, maar reisde vervroegd af, terug naar Nederland. We moesten op het matje komen bij de burgemeester en om (on)duidelijke redenen trokken de molenvereniging en het Zaans Museum de belofte in en beloofden “eeuwige trouw” aan de ontwikkelstrategie. De voltallige besturen van de molenvereniging en het Zaans Museum waren enkele dagen daarvoor al voltallig op “audiëntie” geweest en hun werd te verstaan gegeven dat het niet de bedoeling was dat de ondernemers (mede)zeggenschap op de Schans kregen.

En ook nu weer worden de ondernemers als paria behandeld. Zakkenvullers, free-riders, verkwanselaars van het erfgoed worden ze genoemd. Ik weet uit ervaring dat ze allemaal het erfgoed een warm hart toedragen en graag hun steen bijdragen (want ook bij de plannen uit 2019 ging het om veel meer dan een steentje). Maar de ondernemers zijn geen pinmachine. De bijdrage moet nut en noodzaak dienen en niet in een bodemloze put verdwijnen.

Ze zijn verantwoordelijk voor een ondernemersrisico (zie de coronaproblemen) met meer dan 300 betaalde werknemers, een museale uitstraling en werkende ambachten. Wat zou u als ondernemer doen die in zijn bestaan wordt bedreigd en meer dan 60% van je omzet kwijt zou raken als er een hek om de Schans gezet zou worden voor mensen die, zoals uit onderzoek en ervaring blijkt, niet wezenlijk geïnteresseerd zijn in een opgedrongen museale omgeving? (Ze bezoeken ook al het Rijksmuseum, Van Gogh, Anne Frank Huis.) Bovendien zou een bezoek aan de Schans voor een gezin 80 euro gaan kosten en ook de toerist kan het geld maar één keer uitgeven.

Dat wil niet zeggen dat de ondernemers niet willen bijdragen, maar niet onder het mom van: tekenen bij het kruisje, geld geven en verder je mond houden.

En als ik eerlijk ben, zijn de ondernemers socialer dan de zogenaamde erfgoedpartijen met duurbetaalde directies. Ja, er zijn enkele grote spelers op de Schans, maar ze maken zich ook sterk voor de tientallen kleine ondernemers: de Tinkoepel, de Bakkerij, het Jagthuis, Blik op de Zaan enzovoorts – die ten onder dreigen te gaan aan de voorliggende plannen.

En kijk de jaarverslagen van de afgelopen jaren maar na van molens en musea: de uitgaven voor (internationale) promotie en marketing waren zegge en schrijve nul. Over free riders gesproken.

De molenvereniging heeft een volstrekt zakelijke afdeling, De Windmolen Compagnie (WMC), die zelfs lid was van de ondernemersvereniging en daarin tegen het beleid van de gemeente stemde. Maar de gemeente houdt ze nu een worst voor en ze zien de dollartekens. In de mail van de molenvereniging aan de leden wordt gesteld dat de Kat gered lijkt te zijn, maar dat wordt door de Kat zelf ontkend. Ik kan mijn briefwisseling met de familie laten zien – zonder de ophef door derden was het nooit besproken. Ik ben lid van de molenvereniging, met stemrecht, en hoop van harte dat de molenvereniging op haar schreden terugkeert en een samenwerking met de ondernemers aangaat.

Het zwakke gebeuren op de grens van de Schans is het Zaans Museum.
Het is niet zomaar dat de vorige directeur in een rapport liet aantekenen dat het museum niet op de Schans thuishoorde en een plek elders in de gemeente wilde zoeken. Het pand is het lelijke eendje van de Schans, heeft een inhoud die volstrekt niet aansluit bij de bedoeling van de Schans en staat een goede oplossing (parkeren en routing) van de vervoerslogistiek in de weg. De gemeente kan goede sier maken door het museum te verplaatsen naar het Hem-terrein en daar een museumaanbod te creëren. Maar ja, met een bestuur met een oud-burgemeester…

Er wordt ook veel gesproken over touroperators die goud geld verdienen aan de Schans.
Het voert hier te ver om het verdienmodel daarvan uit te leggen, maar de winstmarge ligt tussen de 3 en 5 procent. Op één uitzondering na – en juist daarmee doet de commerciële tak van de molenvereniging zaken. Ik verwacht dat voor dat bedrijf in de nieuwe constructie een uitzondering gemaakt wordt. Dit bedrijf gaat geen all-in kaart kopen, en wel alleen zakendoen direct met de Windmolen Compagnie. (Zijn uitzonderingen dan alleen toegestaan als het één van de erfgoedpartijen beter uitkomt?)

Over uitzonderingen gesproken – daar staan deze plannen vol van.
Bewoners hoeven geen huur te betalen of krijgen kortingen, bewoners van de ruime omgeving mogen zonder problemen de Schans op, maar als ik op de Schans ben, mag ik dan ook “gratis” de molens en het museum in? Want ik ben toch binnen het erfgoeddorp?

En hoe gaat het met bezoekers van bewoners? Krijgen die pasjes? Moeten die bezoek vooraf aanmelden? Is dat aan een maximum gebonden of mag ik ook de voetbalvereniging waar ik lid van ben uitnodigen? En hebben ook zij toegang tot de musea of moeten ze dan toch een all-in kaart kopen?

En ik ben lid van de molenvereniging en wil het museum bezoeken – moet ik dan toch de all-in kaart kopen? Of zijn dat uitzonderingen? Of moet de molenvereniging (een deel van) de contributie van de leden afdragen aan de nieuwe personele unie omdat de leden gratis de molens bezoeken?

De ondernemers hebben een openingstijd van 8 tot 18 uur, terwijl de musea pas om 10 of 11 uur de deuren openen. Worden de ondernemers nu gedwongen de openingstijden aan te passen?

Of is de Schans, zoals ik ook ergens lees, voor 10 uur en na 5 uur vrij toegankelijk? En moeten bezoekers “van buiten” dan eerst van de Schans verdreven worden?

Ik wens de gemeenteraadsleden veel wijsheid, maar er zit meer aan vast dan nu gedacht wordt. Er is nu een positief product met veel werkgelegenheid. Als het kapotgemaakt wordt, is de rekening torenhoog – en die bal van tientallen miljoenen komt ongetwijfeld op het bordje van de gemeente (en dus de belastingbetaler). De historie herhaalt zich.

En ik heb nu geen tijd meer, maar de bedragen die de gemeente noemt zijn vaak onnodige uitgaven geweest (onderzoeken, ontwikkelingsstrategie, pilots, testen naar betaalde bezoekers, Remkes, Minderman, om er een paar te noemen).

Maar wat zijn nu de werkelijke kosten die de gemeente extra moet uitgeven aan de Schans?

Of cijfers die onbetrouwbaar zijn omdat het niet zeker is dat Museumkaart en Vriendenloterij ook voor de nieuwe opzet geldig zijn…

Want de gebraden hanen vliegen ze in de mond en alle kosten worden door derden vergoed? Je hoeft er zelf niets voor te doen?

Het wordt geen Toverland en ook geen Efteling (want die vergelijking gaat volledig mank, al was het maar vanwege de eigendomsverhoudingen) – maar gemeente, stichting en erfgoedpartijen geloven wel in sprookjes.

Ik wens de leden van de gemeenteraad wijsheid.

---

Marga Suidema, Orse Ket aan ’t Glop (Ingrid Kraakman las de inspraak voor)

Inspraaktekst – Orse Ket aan ’t Glop – 15 mei 2025

Voor mij is dit een nachtmerrie. Niet alleen omdat ik hier sta, voor zo’n groot gezelschap — ik ben ondernemer, geen politicus. Maar omdat ik vandaag moet vechten voor iets wat eigenlijk vanzelfsprekend zou moeten zijn: het behoud van de Zaanse Schans als openbaar erfgoed, vrij toegankelijk voor iedereen.

Ik run al 15 jaar een winkel op de Schans. Ik heb met liefde gewerkt, met trots ontvangen, met inzet overleefd — ook in corona, toen het water ons aan de lippen stond. Maar weet u: dat was tenminste een ramp die ons overkwam. Niemand had schuld. Niemand koos daarvoor.

Wat er nu gebeurt, is anders. Wat er nu gebeurt, is een politieke keuze. Men wil dit gebied afsluiten, hekken plaatsen, en toeristen € 17,50 laten betalen voor een wandeling over openbaar gebied. Een plek die tot nu toe voor iedereen toegankelijk was, wordt nu een exclusief erfgoedpark — achter een betaalmuur. En daar zeg ik: nee tegen. Want dit is niet het behoud van erfgoed, dit is de uitverkoop ervan.

De gemeente en de stichting presenteren het alsof het nodig is om “de leefbaarheid te verbeteren” en “het erfgoed te beschermen”. Mooie woorden — ik zou bijna zeggen: marketing. Maar de waarheid is simpeler én pijnlijker: de begroting klopt niet. Er is geld tekort. En in plaats van samen oplossingen te zoeken, kiest men de makkelijke weg: men draait het slot op een plek die nooit van henzelf was, maar van ons allemaal.

Laat ik het helder zeggen: de Zaanse Schans bestaat niet dankzij de gemeente, maar dankzij de ondernemers. Dankzij de klompenmakers, de kaasmakerijen, de molenaars, de mensen die demonstraties geven, die onderhoud plegen, die investeren in panden zonder zekerheid van verlenging. Mensen zoals wij, die het gebied levend houden. Niet als museum, maar als levend erfgoed. Dat zijn geen overheidsprojecten. Dat is vakmanschap, toewijding, ondernemerschap.

En nu? Nu worden wij afgeserveerd. Geen overleg. Geen gelijkwaardige gesprekken. We worden gehoord zoals je een brandalarm hoort — irritant, maar je zet het uit. Wij hebben voorstellen gedaan, ideeën aangedragen om geld te genereren zonder het hek te zetten.

Maar nee, men wil controle. Eén poort. Eén kassa. Eén richting. Politiek als managementbedrijf.

Ik zeg u: dit gaat niet alleen over ondernemers. Dit gaat over de hele Zaanstreek. Dit stukje erfgoed is het vlaggenschip van Zaanstad. Elk jaar komen er miljoenen bezoekers. Die nemen de trein, pakken de bus, drinken koffie in de stad, slapen in onze hotels, kopen brood bij onze bakkers. Ze houden deze regio levend. En u wilt hen nu weghouden? U wilt straks een uitgestorven plein met molens zonder bezoekers, winkeltjes zonder omzet, ambachten die verdwijnen omdat niemand er meer komt? Dat is geen erfgoedbehoud, dat is erfgoedvernietiging.

En dan hoor ik: “Maar inwoners mogen gratis.” Natuurlijk. Maar dan wel met een pasje, met controle, met bureaucratie. Alsof je je moet verantwoorden om je eigen geschiedenis binnen te mogen. Alsof je je oma moet registreren om samen een klomp te kijken. Zaanstad was altijd trots. Gastvrij. Open. En nu sluiten we af wat juist verbindt.

En weet u wat het ergste is? We zijn bereid. We willen meedenken. We willen bijdragen. Maar geef ons die kans. Zet ons aan tafel. Laat ons niet tegenwerken, maar samenwerken. Vraag je af: wat zou ík willen als ik hier vijftien jaar had opgebouwd, geïnvesteerd, geworteld?

De waarheid ligt niet aan één kant van het hek. De waarheid ligt in het midden. Laten we daar samen naar op zoek. Niet tegen elkaar, maar met elkaar. Zodat dit unieke stukje Nederland — dit kostbare erfgoed aan de Zaan — toegankelijk blijft voor wie het draagt, wie het liefheeft, en wie het wil beleven. Rijk of arm. Toerist of Zaankanter. Klompengek of molenfan.

Geen hek om de geschiedenis. Geen prijs op onze trots. Geen stad zonder ziel.

Dank u wel.

---

Willem Kooijman, Klompenmakerij de zaanse Schans

Geachte leden van de raad,

Dank dat ik u vanavond mag toespreken.

Mijn naam is Willem Kooijman en ik ben sinds eind 1973 werkzaam op de Zaanse Schans. In die tijd liep het bezoekersaantal sterk terug. De Stichting was blij dat zij het leegstaande pand van de oude scheepswerf aan ons kon verhuren. Op 1 april 1974 openden mijn vader en ik de Klompenmakerij. Sindsdien laten wij bezoekers kennismaken met de geschiedenis en het ambacht van klompen maken. Tegenwoordig wordt ons bedrijf gerund door mijn beide zoons Justin en Robin Kooijman, inmiddels de derde generatie klompenmakers op de Zaanse Schans, waar ik erg trots op ben.

“Nietsdoen is geen optie” – dat horen en lezen wij vaak. Er zijn meerdere werkzame opties denkbaar; daarom roepen wij als ondernemers al jarenlang op tot samenwerking met de Stichting en de gemeente. Wij hebben talloze plannen en ideeën aangedragen om de Zaanse Schans te verbeteren, maar keer op keer worden die genegeerd.

Er zou bemiddeling komen. Maar de bemiddeling van de heer Remkes werd een advies, waarvan het merendeel niet wordt uitgevoerd. In gesprekken met de heer Minderman bleek dat hij wél open stond voor dialoog, maar hij was feitelijk gegijzeld door het rapport van Remkes. De piketpaaltjes stonden al – er was geen ruimte voor andere geluiden.

Ons plan van aanpak uit 2020 zou vastgehecht worden aan de Ontwikkelstrategie en er onlosmakelijk deel van gaan uitmaken, maar we hebben er nooit meer iets over gehoord of een gesprek over gevoerd, laat staan dat er iets mee is gebeurd. Een écht gesprek – waarin álle betrokken partijen meedoen – komt er simpelweg niet. De wil lijkt te ontbreken.

Er is inmiddels een nieuw stichtingsbestuur aangesteld. We hebben daar nooit iets van gehoord, behalve een eigen persbericht waarin zij na 250 dagen melden dat ze “het goed doen”. Bij een eerste kennismaking werd er één concrete afspraak gemaakt: er zouden bilaterale gesprekken met ondernemers komen. Die gesprekken hebben echter nooit plaatsgevonden. Sterker nog, de bestuursleden zijn onbereikbaar. We beschikken zelfs niet over hun e-mailadressen.

Al jaren is er een sfeer van wantrouwen en negativiteit richting ondernemers. Wij worden in het openbaar neergezet als dwarsliggers. Maar dat beeld klopt niet. Wij dragen volop bij aan de Schans: economisch, cultureel, historisch. En we doen dat met toewijding en liefde voor deze unieke plek. Er moet inderdaad iets gebeuren, maar dat kan alleen sámen. Geen dictaten van bovenaf, geen framing in de media, maar samenwerking op basis van vertrouwen.

De ondernemers zijn niet de tegenpartij – ze zijn een onmisbare partner. Vroeger waren zij vertegenwoordigd in het stichtingsbestuur, maar hun invloed was door de bestuurlijke constructie zeer beperkt, waardoor zij buitenspel werden gezet. Er was geen sprake van échte participatie.

Met name hierdoor is er al jaren een vorm van ondoelmatig beleid. Al vanaf 1995 is er geen sprake van verbindend leiderschap en wordt er niet gestuurd op samenwerking, terwijl daar zoveel goede dingen uit voort kunnen komen… en dat kan nog steeds; je bent nooit te laat – beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.

Er worden steeds weer nieuwe plannen gemaakt, maar nooit uitgevoerd. Er is sprake van achterstallig onderhoud, maar het geld dat daarvoor bedoeld is wordt regelmatig voor andere doeleinden gebruikt. Er wordt zoveel tijd, geld en energie verspild. Ik kan me voorstellen dat u daar als raad ook moedeloos van wordt. Ik in elk geval wel. Maar nogmaals: nietsdoen is geen optie, dat ben ik volledig met u eens.

Laten we dus de schouders eronder zetten. Laten we de vooroordelen loslaten. Laten we samenwerken aan een gezonde, duurzame toekomst voor de Zaanse Schans – een plek van iedereen, voor iedereen. Maar doe het wel met elkaar, zorg voor draagvlak en u zult versteld staan van wat we kunnen bereiken.

Tot slot zou ik willen zeggen: ga eens langs op de Zaanse Schans, gewoon individueel. Kom op de koffie en spreek met álle ondernemers, u bent altijd van harte welkom. Kijk zelf wie daar werken, wat ze doen, wat ze bijdragen. Dan zult u zien dat de verhalen niet kloppen – en dat de wil om samen te werken alom aanwezig is.

Nietsdoen is geen optie, er moet iets gebeuren; maar dat betekent niet dat er een hek om de Zaanse Schans geplaatst moet worden, want de gevolgen daarvan zijn niet te overzien… ambachten zullen verdwijnen en de sfeer zal veranderen, de reuring en de magie is weg en dat zal niet alleen de ondernemingen, maar de gehele Zaanse Schans – en ook de erfgoedpartijen – treffen.

Daarom mijn dringende oproep aan u:
Stemt u alstublieft tegen het plan om de Zaanse Schans uit de openbaarheid te onttrekken, laat de magie niet verloren gaan en hou de Zaanse Schans open!

Dank voor uw aandacht.

---

Bernard Smit, adviseur ondernemersvereniging De Zaanse Schans

Enkele financiële opmerkingen bij het voorstel van B&W
“Ik beperk mij tot de cijfers in de gepubliceerde stukken”

Is er te weinig geld?

Een financiële onderbouwing van de stelling “Er is te weinig geld voor beheer en onderhoud” (tekst in het raadsvoorstel) ontbreekt volledig.

De jaarrekeningen van Stichting De Zaanse Schans en van Vereniging De Zaansche Molen schetsen een geheel ander beeld.

Financiële positie Stichting De Zaanse Schans:

• Batig saldo over 2023: € 872.000
• Vermogen per 31 december 2023: € 12.200.000
• Voorziening groot onderhoud: € 873.000
• Liquide middelen: € 1.769.000

NB: De voorziening achterstallig groot onderhoud bedroeg € 0.
Dat betekent dat er volgens de directie geen sprake was van achterstallig onderhoud. Anders zou men daarvoor uit het resultaat van 2023 (batig saldo € 872.000) een bedrag hebben gereserveerd.

Overigens besteedde de stichting volgens de jaarrekening in 2023 slechts 17% van de opbrengsten aan de (zelf beschreven) doelstellingen:

1. Behoud en beheer
2. Openbare ruimte
3. Publiekszaken

Financiële positie Vereniging De Zaansche Molen:

• Nadelig saldo over 2023: € 69.000
• Voordelig saldo over 2022: € 827.000
• Eigen vermogen per 31 december 2023: € 3.524.000
• Voorziening groot onderhoud: € 676.000
• Liquide middelen: € 1.588.000

Conclusie:
Uit de cijfers in de jaarrekeningen 2023 van de stichting en de vereniging blijkt op geen enkele wijze dat de middelen voor groot onderhoud van het erfgoed ontbreken.

De raadsstukken en de onderbouwing van het gevraagde mandaat

De raadsstukken beslaan 161 bladzijden tekst.

• Gevraagd mandaat voor exploitatiekosten (4 jaar): € 56.900.000
• Gevraagd mandaat voor investeringen (10 jaar): € 75.000.000
• Totaal gevraagd mandaat van de raad: € 131.900.000

Onderbouwing van deze bedragen ontbreekt vrijwel geheel.

Voorbeeld: “Balans wonen en werken” kost, verdeeld over 3 jaar: € 27.600.000
Er wordt niet toegelicht waaruit deze post bestaat of hoe de gelden worden besteed.

Dat geldt ook voor alle andere posten. Er is bovendien nog een post “overkoepelend” van € 7.600.000 zonder uitleg waarvoor deze is bestemd.

Totale investeringen in 10 jaar: € 75.000.000
(Bij gelijke verdeling: € 7.500.000 per jaar)

Uitgaven aan exploitatie en investeringen in de eerste vier jaar bedragen dan:
(€ 56.900.000 ÷ 4) + € 7.500.000 = € 21.725.000 per jaar

Aangezien het om exploitatiekosten gaat, lijkt het gerechtvaardigd te veronderstellen dat deze ook na vier jaar doorlopen. Anders zou deels sprake zijn van investeringen.

Waar wordt dit bedrag van € 21.725.000 per jaar uit bekostigd?
Wat gebeurt er als de ontvangsten tegenvallen?

Een degelijke prognose bevat drie scenario’s:

1. Optimistisch
2. Pessimistisch
3. Meest waarschijnlijk

Bij elk scenario hoort een onderbouwde specificatie van alle ontvangsten en uitgaven.
Die prognose ontbreekt volledig in dit voorstel.

Het Zaans Museum

Het Zaans Museum trok in 2023 in het hoofdgebouw 93.920 bezoekers.
In 2019 waren dat er nog 108.742 — een daling van 14.822 bezoekers.
Dit terwijl jaarlijks meer dan 2 miljoen toeristen letterlijk langs de ingang van het museum lopen.

In 2023 ontving het museum € 2.010.000 aan subsidie. Het museum betaalt geen huur.
De feitelijke subsidielast is dan ook aanzienlijk hoger.

De financiële positie van het Zaans Museum is zwak tot zeer zwak.

Ter vergelijking:
De molens trekken, met eveneens een toegangsprijs, jaarlijks meer dan 500.000 betalende bezoekers.

De voorzichtige conclusie mag zijn dat bezoekers van de Zaanse Schans komen voor:

• de beleving van molens
• de sfeer tussen originele oude gebouwen
• het oer-Hollandse landschap
• demonstraties van ambachten

Een dergelijke beleving heeft het museum kennelijk niet kunnen bieden.

De directie noemt 600 bezoekers per dag “piekbelasting”.
Als het museum 360 dagen per jaar open is, is de maximale capaciteit dus 216.000 bezoekers.

Mede om die reden wordt nu een extra eenmalige bijdrage gevraagd van € 10.600.000.

Maar als men er in 20 jaar — waarin de gemeente Zaanstad mogelijk meer dan € 25.000.000 heeft bijgedragen — niet in is geslaagd om circa 100.000 bezoekers aan te trekken,
waarom zou dat dan met € 10.600.000 extra wél lukken?

Samenvattend

De stichting en de vereniging beschikken — op basis van de gepubliceerde jaarrekeningen — ruimschoots over de middelen om het erfgoed in stand te houden.
Zij kunnen hun doelstellingen realiseren zonder subsidies van de gemeente Zaanstad.

Het museum is daartoe niet in staat. Dat is niet uitzonderlijk voor musea.
Maar de directie van het Zaans Museum heeft haar grote ambities — “een museum van nationale allure” — niet kunnen waarmaken, zoals blijkt uit de bezoekersaantallen.

Wanneer is het moment gekomen om naar een alternatief te zoeken?
Bij 80.000 bezoekers? Bij 40.000? Of wordt er geen grens gesteld?

12 mei 2025

---

Sabien Poutsma, Blik op Cacao

Geachte voorzitter, raadsleden en andere aanwezigen,

Fijn dat ik hier vandaag mag inspreken.

Mijn naam is Sabien Poutsma en ik spreek in als inwoner van Zaanstad, als ondernemer op de Zaanse Schans, en als iemand die gelooft in de kracht van ons cultureel en industrieel erfgoed. Ik geloof ook in de gezamenlijke verantwoordelijkheid die we hebben om dat erfgoed te behouden én met elkaar te delen.

Ik ben tegen het plan om entree te heffen voor de Zaanse Schans. Ik ben tegen het plan om de Schans openbaar af te sluiten, omdat ik ervan overtuigd ben dat dit niet de juiste weg is.

De Zaanse Schans is geen afgesloten attractiepark. Het is een levendig en open gebied. Een plek waar gewoond, gewerkt, geleerd, gecreëerd en geleefd wordt. Een plek waar iedereen welkom zou moeten zijn, zonder toegangspoort, zonder kaartje, zonder drempel.

Ik spreek hier vooral als betrokken ondernemer. Ik vertel in mijn bedrijf Blik op Cacao over de geschiedenis van de Zaanstreek, met zijn rijke cacao- en chocolade-industrie. Dat doe ik door demonstraties te geven en proeverijen te organiseren. In Blik op Cacao wordt verteld over hoe de Zaanstreek ooit de eerste industriezone van Europa was, met honderden molens. Over de cacaohandel en de belangrijke rol die de Zaanstreek daarin speelt.

Het is een verhaal dat gaat over de cacaogeur en de cacaomolens. Het is een beleving — een combinatie van luisteren, ruiken en proeven. Ook gidsen maken gebruik van de mogelijkheid om zelf een demonstratie te geven. Zo wordt het verhaal niet alleen door ons verteld, maar door meerdere professionals.

De miniworkshop ‘Maak je eigen chocolademelk met lokale cacaopoeder’ maakt de ervaring af. Alle zintuigen worden geprikkeld. Het kwartje valt: de bezoeker begrijpt waar de cacaolucht buiten vandaan komt en waarom de cacao-industrie al eeuwenlang langs de Zaan zit.

Bezoekers van over de hele wereld gaan altijd met een goed gevoel de deur uit en vertellen ons verhaal verder. Zij trekken daarmee weer nieuwe bezoekers aan. Het is een onderdeel van de totale beleving op de Zaanse Schans. En ik ben niet de enige die een goede ervaring biedt. Ik, en alle andere ondernemers, bieden elk een unieke ervaring.

De Zaanse Schans is óók van ons — en niet alleen van de erfgoedinstellingen. Ze is er ook dankzij ons: de ondernemers die investeren, werkgelegenheid bieden, educatie mogelijk maken, een hapje en een drankje aanbieden. Ook wij vertellen over de Zaanse geschiedenis en de ambachten. Ook wij zijn dragers van het verhaal.

Laat me heel duidelijk zijn: wij willen best bijdragen. Wij willen meedenken. Wij willen onderdeel zijn van de oplossing. Maar dan moet de gemeente wel eerst iets anders doen — namelijk: luisteren. Begin met luisteren. Behandel ons als gelijkwaardige partners. Dat zorgt voor meer draagvlak. En draagvlak heeft u juist nodig.

Als u een entreepoort plaatst zonder met ons samen te werken, dan sluit u niet alleen heel veel bezoekers, maar ook óns buiten. Dan gaat het hele draagvlak in rook op. En zonder draagvlak verliest elk plan zijn fundament.

De Zaanse Schans is een collectieve prestatie. En dat vraagt om collectieve verantwoordelijkheid. Laten we ons niet verliezen in kortetermijnvisie met kortetermijnoplossingen die schade toebrengen op de lange termijn. Doe die oogkleppen wijd open en kijk meer dan één jaar vooruit. Kijk naar de meerwaarde van de ondernemers en de meerwaarde van de Zaanstreek — niet alleen naar het kleine gebiedje de Zaanse Schans.

Het plan om entree te heffen voor een afgesloten Zaanse Schans gaat niet alléén over geld. Het gaat ook over vertrouwen. Vertrouwen in bewoners, in ondernemers, in de kracht van een open cultuur.

Wij als ondernemers willen meewerken. Maar we willen vooral serieus genomen worden. Met respect. Niet als last, maar als partners.

Ik roep u op: heroverweeg dit plan. Ga met ons in gesprek en investeer in samenwerking in plaats van in hekken.

Houd de Zaanse Schans open – voor iedereen.

Dank u wel.

---

Julian Kruijt – De Tweekoppige Phoenix

Zaanse Schans, 13 mei 2025

Goedenavond,
Mijn naam is Julian Kruijt en samen met mijn vader run ik De Tweekoppige Phoenix, een proeflokaal en slijterij op de Zaanse Schans. Wij zijn drankenmakers met diepe wortels in de Zaanstreek.
Al generaties lang houden we ons bezig met distilleren, proeven en het delen van ons ambacht. In ons proeflokaal geven we regelmatig uitleg over onze processen, organiseren we proeverijen en laten we mensen ervaren hoe drank in de Zaanstreek al eeuwenlang gemaakt wordt.

Veel van onze dranken worden geproduceerd door mijn jongere broer op onze tweede locatie, net buiten de Schans. De dranken zijn speciaal bedoeld voor ons proeflokaal en vormen een belangrijke inkomstenbron voor onze distilleerderij. Daar komt alles samen: ons verhaal, onze producten, ons vakmanschap.

We zijn begonnen in 2010. Die eerste jaren waren zwaar. Er kwamen nog weinig bezoekers, het was buffelen om het hoofd boven water te houden. Maar we zijn gebleven, hebben opgebouwd, volgehouden.
Nu, vijftien jaar later, hebben we een mooie zaak en een klein maar hecht team van zo’n twintig medewerkers. Mensen die hun ziel en zaligheid in dit werk leggen. Mensen die net als wij geloven in wat de Zaanse Schans is – een levendige plek, open, gastvrij, waar je mag binnenwandelen, kijken, proeven, vragen stellen.

Maar dat dreigt nu te verdwijnen.
Want als u besluit een hek om de Schans te zetten en entree te vragen van € 17,50, dan zetten we letterlijk een drempel op die openheid.
Dan komen mensen niet meer zomaar binnen. Geen nieuwsgierige bezoekers, geen toevallige proeverijen, geen spontane ontmoetingen.
En voor een zaak zoals de onze, die juist leeft van die vrije inloop en laagdrempeligheid, is dat funest. Uit de impactstudie blijkt dat we tot 60% van onze omzet kwijt kunnen raken. En dat overleef je niet zomaar, als familiebedrijf.

Wat ons daarbij vooral steekt, is het beeld dat van ondernemers op de Schans wordt neergezet. Alsof wij alleen maar uit zijn op winst.
Dat doet pijn, zeker als je weet dat wij met bescheiden middelen een zaak draaiende houden, met lange dagen en veel inzet.

Terwijl wij uit de cijfers begrijpen dat er bij de stichting Zaanse Schans en het Zaans Museum jaarsalarissen worden uitgekeerd die rond of boven de € 90.000 liggen.
Wij zouden willen dat onze netto winst dat bedrag benaderde – maar daar moeten wij als twee eigenaren van rondkomen.
Ondertussen zien we dat beide stichtingen topstructuren hebben met meerdere goedbetaalde directeuren. Dat wringt – zeker wanneer juist wij, de kleinschalige ondernemers die dagelijks bijdragen aan de beleving op de Schans, worden weggezet als dé zakkenvullers.

Maar dit gaat niet alleen over cijfers.
Het gaat over wat de Schans ís. Geen themapark, geen afgesloten zone. Het is een plek waar gewerkt en gewoond wordt, waar mensen met passie iets opbouwen.
Waar bezoekers niet alleen kijken, maar iets leren, iets voelen, iets meenemen – geen souvenir, maar een verhaal.

Wij zijn de Zaanse Schans.
Wij, de distilleerders, de horeca, de ambachtslieden, de bewoners.
En we vragen u: sluit ons niet buiten.

Er ligt een alternatief.
Een voorstel om alleen het molengebied af te sluiten, en het centrale deel van de Schans – waar wij zitten – vrij toegankelijk te houden.
Dat is werkbaar. Dat is eerlijk. En dat biedt ruimte voor samenwerking, niet uitsluiting.

Laat ons blijven doen wat we doen: mensen verwelkomen, verhalen vertellen, en bijdragen aan een levendige, toegankelijke Zaanse Schans.
Niet achter een hek. Maar met open deuren.

Dank u wel.

---

Simon Spanjer, Restaurant de Kraai

Geachte raadsleden,

Mijn naam is Simon Spanjer en ik ben uitbater van Restaurant De Kraai (dat ik in 2015 van mijn ouders heb overgenomen) en voorzitter van Ondernemersvereniging Zaanse Schans (OVZS). Onze vereniging bestaat uit 9 ondernemingen, te weten:

• Windmill Hopper
• Restaurant De Hoop op d’Swarte Walvis
• Enjoy Bikes (Fietstaxi)
• Wouter Corduwener (kunstenaar op de Kalverringdijk)
• Kaasboerderij Catharina Hoeve van Henri Willig
• Museumwinkel van Albert Heijn
• Blik op Cacao
• Verfmolen De Kat
• Restaurant De Kraai

Waarvan sommige helaas niet durven in te spreken vanwege angst voor repercussies.

In 2019 stond ik hier ook, met de vraag of het mogelijk was om Johan Remkes in te zetten.
Het spijt me zeer dat we hier nu weer samen moeten komen. De afgelopen jaren is het hier veel over de Schans gegaan. Ik begrijp heel goed dat velen van jullie er wel klaar mee zijn. En ik snap dat er in deze gemeente de nodige uitdagingen zijn op te lossen — niet in de laatste plaats vanwege het naderende ravijnjaar.

Maar laten we alsjeblieft kwaliteit boven snelheid hanteren. Tijdens COVID-19 was het nodig om zaken onder stoom en kokend water op te tuigen (denk aan de TVL- en NOW-regelingen). Laten we nu niet overhaast te werk gaan.

Wat nu voor u ligt ter beoordeling, levert veel weerstand op (hetgeen u vandaag ook weer heeft mogen aanschouwen) en is dus bij voorbaat niet breed gedragen. En ook niet goed onderbouwd. Zie de Schans als een eiland, waarbij je zoveel mogelijk met elkaar moet samenwerken. Dus ook met elkaars verschillende belangen. Niet “wij, de erfgoedpartijen” of “wij, de ondernemers (ambachtspartijen)” of “wij, de bewoners”, maar een plan waar iedereen zich in kan vinden. De Schans zijn we met elkaar.

Het ontbreekt op dit moment ook aan verbindend leiderschap, en in die zin zou het — net als bij het bouwen van een huis — moeten beginnen met een goede fundering. Lees: een sterke leider (man of misschien liever nog vrouw) die met alle partijen tot een compromis komt.

Dat kan dus alleen maar betekenen dat het hanteren van de pauzeknop voor dit moment noodzakelijk is — en vervolgens terug naar de tekentafel. Ik hoorde een van de vorige sprekers net al zeggen dat er een toerisme-expert klaarstaat in de coulissen. Dus ik zou zeggen: dat lijkt mij een goed plan.

Voor wat betreft Restaurant De Kraai wil ik nog graag benadrukken dat wij het juist moeten hebben van Nederlanders. En dit zal een groep zijn die we met deze opzet compleet van ons gaan vervreemden. Een gezin met twee kinderen is zo 75 euro kwijt, inclusief parkeren — en dan heb je nog geen pannenkoek gegeten.

Ik heb daarvoor ook contact gehad met een sector-econoom Leisure van ABN AMRO en die zegt ook dat dit voor mij de doodsteek is. En als ik jullie moet voorzien van extra informatie, dan kan dat ook. Zij hebben namelijk genoeg data waarmee je dat kunt staven. Zoals een van de vorige sprekers net al aangaf: data is key. En zij hebben al analyses uitgevoerd over wat het doet als je de entree verhoogt bij de Efteling of Burgers’ Zoo. Alleen het verschil daar is dat je de omzet dan gaat verleggen. Ik zit als individuele onderneming op de Schans.

We zijn sterk lokaal georiënteerd. Zie ook onze spaaractie met de lokale Albert Heijn Vos in Koog aan de Zaan, maar zeker ook onze deelname aan de Zaanse Pas.

Zelf zit ik in de organisatie van de Folkloredag en het bestuur van PinksterZaan — evenementen die door deze maatregel in hun voortbestaan worden bedreigd. De Folkloredag vindt dit jaar voor de 54e keer plaats.

Daarnaast zit ik ook in een werkgroep vanuit de gemeente inzake het Breed Horeca Overleg, met als doel om varen en fietsen onder toeristen een impuls te geven en meerdere plaatsen met elkaar te verbinden binnen de Zaanstreek.

Voor wat betreft het succes van de Zaanse Schans in zijn huidige vorm wil ik graag benadrukken dat we dit voor een groot deel te danken hebben aan de niet geringe inspanningen van met name Henri Willig en Klompenmakerij De Zaanse Schans — denk aan deelname aan diverse beurzen wereldwijd.

Tot slot wil ik nog graag een lans breken: het zal jullie niet ontgaan zijn dat een dierbaar lid van onze vereniging — namelijk Verfmolen De Kat — de wacht is aangezegd. In feite het eerste slachtoffer van dit nieuwe plan. Dit valt niet te rijmen met het zorgvuldig omgaan met de Zaanse cultuur. Piet Kempenaar is nog geridderd in 2020 voor zijn verdiensten. De molen wordt inmiddels 44 jaar met passie en overgave gerund door de familie. Laten we er alsjeblieft voor zorgen dat zij op de Schans blijven!

De Zaanse Schans zijn we met zijn allen.
Bedankt voor uw tijd.

---

Wiebe Willig, directeur Henri Willig Kaas

Geachte raad,

Mijn naam is Wiebe Willig, directeur van Henri Willig Kaas. Met respect voor mens, dier en natuur zijn wij kaasmaker, exporteur, en verkopen wij onze kaas in onze eigen winkels.

Op de Zaanse Schans nam mijn vader Kaasboerderij de Catharinahoeve in 1991 over van familie De Ruijter. Ons totale bedrijf voorziet in het inkomen van 40 boerenbedrijven en 530 medewerkers, waarvan 55 op de Zaanse Schans. Ook werken we met veel lokale ondernemers in Waterland en de Zaanstreek. De Catharinahoeve is onze belangrijkste winkel in een uitdagende sector en één van de levensaders van ons bedrijf.

Wij brengen eerlijke, in toenemende mate biologische kwaliteitsproducten naar de consument. En dat doen wij in een uitdagende markt waarin de veehouderij gedwongen krimpt, toerisme actief wordt ontmoedigd en de gevolgen van de coronacrisis nog dagelijks worden gevoeld.

De Catharinahoeve is in onze bedrijfsvoering van groot belang en wij hebben decennialang gewerkt aan de wereldwijde promotie ervan. Met een team van drie vertegenwoordigers onderhouden we contacten met honderden touroperators in 75 landen. Ons eerste onderwerp van gesprek met deze touroperators is steevast de Zaanse Schans.

Op de Zaanse Schans zien wij zeker de noodzaak om goed onderhoud te plegen om de Schans aantrekkelijk te houden. Dit is ook de voornaamste taak van Stichting de Zaanse Schans. En die heeft daarvoor de beschikking over meer dan 3 miljoen euro aan huur- en parkeerinkomsten – ruimschoots genoeg om het onderhoud voor de hele Schans te doen.

Als ondernemers zijn wij gewend en genoodzaakt om zorgvuldig met onze inkomsten om te springen. Helaas, in handen van de erfgoedpartijen gaat het geld vaak op aan heel andere zaken. Plat gezegd: het is een baantjescarrousel met 5 miljoen euro aan personeelskosten. Mensen die hun dag vullen met het uitbesteden van kostbare, nutteloze onderzoeken aan dure adviesbureaus. Vrijwilligers worden steeds meer vervangen door betaalde professionals. Een kwast of hamer hebben deze professionals niet in de hand, dus blijft het onderhoud al jaren het kind van de rekening.

De meer dan 1 miljoen euro kostende, mislukte pilot heeft al uitgewezen: bezoekers zitten niet te wachten op een dure toegangskaart. Veruit de meeste bezoekers komen hier voor een mooie wandeling over de Schans, maken een paar mooie foto’s, bezoeken de klomp, de kaas, wellicht een molen, eten een pannenkoek en rekenen na 2,5 uur 15 euro af voor het parkeren. En nu komt daar een toegangskaart van € 17,50 per persoon bij.

Het narratief dat wordt geschetst is als volgt: zonder maatregelen is het niet mogelijk om het erfgoed goed te beheren en te onderhouden. Zonder onderhoud gaat het erfgoed op termijn van 5 tot 7 jaar verloren. En zonder erfgoed is er geen Zaanse Schans.

Maar zijn de erfgoedpartijen dan armlastig? Nee. De Stichting de Zaanse Schans is ook zonder subsidie prima winstgevend en had eind 2023 een eigen vermogen van ruim 12 miljoen. De Zaanse Molen heeft een eigen vermogen van 3,5 miljoen. In 2023 hadden de erfgoedpartijen – nog zonder subsidie – 6,3 miljoen euro aan inkomsten, waar het totale onderhoud wel zes keer van kan worden betaald. In 2024 en 2025 moeten deze inkomsten verder gestegen zijn.

Het echte probleemkind is het Zaans Museum. Dit was al verliesgevend voordat gemeente Zaanstad in 1999 besloot om het naar de Zaanse Schans te verhuizen, omdat Berenschot had voorspeld dat de toeristen het museum volop zouden gaan bezoeken. De toerist bleek echter helemaal geen interesse te hebben in het Zaans Museum.

Het museum maakte in 2023 weliswaar een winst van 57.000 euro, maar dat was niet gelukt zonder de 2 miljoen subsidie van de gemeente Zaanstad. En nu wil het Zaans Museum graag voor tientallen miljoenen gaan verbouwen. Het doel is nu om de toerist – die geen interesse heeft in het museum – op te laten draaien voor deze investeringen.

De gemeente gaat volgens de plannen de komende 10 jaar 75 miljoen euro publieksgeld investeren in… tsja, waarin eigenlijk? Een hek? Het omleggen van een fietspad? Of het verbouwen van het Zaans Museum? Nergens in de plannen wordt dat toegelicht.

De jaarkosten van de erfgoedpartijen stijgen daar bovenop van 8 naar 20 miljoen. Maar waaraan precies weet niemand. Aan opstartkosten? Aan nog meer advieskantoren? En natuurlijk: er moeten directeuren, managers en assistenten bij. Je mag hopen dat er een potje bij zit voor onderhoud, want daar ging het uiteindelijk toch over? Of sneuvelt dat potje dan vroegtijdig als blijkt dat de kaartopbrengsten toch wat tegenvallen, en de kapitaalslasten en salarissen van al die directeuren toch ook betaald moeten worden?

Het doel is dat bezoekers langer gaan verblijven. Klinkt leuk, maar als mensen twee keer zo lang verblijven, stijgt juist de drukte en daalt de parkeercapaciteit én opbrengst met 50%. Nergens komt dat in de exploitatiebegroting naar voren.

Wat mij duidelijk is: de investering van publieksgeld wordt gigantisch. Het maakt dat er geen weg terug lijkt, terwijl het afbreukrisico immens is. Ondernemers worden blootgesteld aan risico’s op grote schade, omdat onze klanten de toegang tot onze bedrijven ernstig wordt belemmerd. In het compenseren van deze schade wordt in het plan niet voorzien, wat ondernemers dwingt om hun schade juridisch te verhalen.

Geachte raad, er rust op u een grote verantwoordelijkheid om te beslissen over deze belangrijke kwestie. De Zaanse Schans is geen pretpark. Ik wil u vragen:
Hou de Schans openbaar en ga geen toegang heffen, laat staan een absurde prijs van € 17,50.

Kijk eens goed naar de uitgaven van de erfgoedpartijen en ontdek dat er geld genoeg binnenkomt om al het benodigde onderhoud te plegen. En alsjeblieft, draai de Schans niet de nek om met dit slechte plan. Liever ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.

Ik dank u voor uw aandacht.

---

Justin Kooijman, Klompenmakerij De Zaanse Schans

Beste Raad,

Dank voor uw tijd vanavond en de mogelijkheid die ik krijg om in te spreken.

Graag zou ik beginnen met de historie van ons familiebedrijf op de Zaanse Schans, maar dit heeft u grotendeels al gehoord van mijn vader, die ook al niet kort van stof is. Praten als Kooijman is ook wel eens ons gezegde. Graag besteed ik mijn tijd vanavond aan iets anders:

Transparantie

Om de Zaanse Schans is veel te doen. U heeft veel gehoord en vervelende, slechte, goede en leuke verhalen aan mogen horen. Maar wat ik mis, is de waarheid. Geen rookgordijnen, maar transparantie. Daar vertel ik u graag meer over.

Het doet mij veel pijn dat u continu onwaarheden worden voorgespiegeld en ondeugdelijke, niet-doorgerekende of niet-getoetste plannen. Dat er spelletjes worden gespeeld. Gigantische fictieve bedragen worden u voorgeschoteld ten behoeve van onderhoud, erfgoed en woongenot, en een project zoals ‘Handen uit de Mouwen’ — wat dat ook moge zijn… Vage kretologie. We kunnen er niets mee en we hebben er niets aan.

De enige waarschuwing die continu wordt gegeven als risico is dat “de loonkosten snel kunnen stijgen en hoog op kunnen lopen”. Goh, zijn die dat niet al dan? Uit mijn hoofd bij het Zaans Museum rond de € 2,5 miljoen per jaar… En nu wordt u gevraagd om € 30 miljoen als lening! Voor investeringen van in totaal € 131 miljoen die bij u voorliggen.

Onderzoeken & Plannen

Graag spits ik mij toe op het recent door u ontvangen stuk van Public Value met datum november 2024. Terwijl de directeur van de VZM in december nog op haar eigen ledenvergadering verkondigde dat zij niets wist over eventuele verplichte ticketing en onttrekking aan de openbaarheid. Maar zelf gaf ze enkele maanden ervoor dus wel de opdracht tot dit financiële onderzoek. Trek zelf uw conclusies.

En dan Motivaction: nog een onderzoek waarop het college haar plannen baseert en dat getoetst is in september 2024, toen de pilot net twee weken afgelopen was. Opdracht, wederom vanuit de directies van o.a. VZM en ZM… Dat kan niet binnen een week gebeurd zijn. Het is een vooropgezet plan geweest vanaf de start, zoals nu ook te lezen in datzelfde rapport van Public Value.

Achterstallig onderhoud? Willens en wetens gebeurt er al jaren niets, zodat de framing kan worden doorgezet en het erfgoed expres verloederd. Wij hebben zelfs aangeboden sommige panden of molentjes te schilderen, maar nee, dat is natuurlijk niet de bedoeling. Het moet er slecht uitzien, zodat u overtuigd wordt dat er geen geld is. Je zou het vandalisme kunnen noemen.

Zelfs de wethouder reageerde na zijn eerste uitlating in de media over de ‘mogelijke onttrekking aan de openbaarheid’ in augustus 2024, notabene tijdens de pilot, nooit meer op zijn mail. Gepikeerd was hij, dat we hem durfden te mailen hierover en hem ‘terechtwezen’. Raad, wat hier gebeurt is iets om je diep voor te schamen…

Onrecht & Procedures

Tot op de dag van vandaag ben ik in contact met een van uw ambtenaren over een bezwaarprocedure op de verleende vergunning van de pilot, die liep van juni tot september 2024. De vergunning werd echter pas op 22 augustus 2024 aangevraagd, een week voordat de pilot eindigde. Toen ik eindelijk bezwaar kon maken, waren de objecten voor de pilot — ticketbooths en andere zaken die afbreuk deden aan de erfgoedbeleving — al weg. Kortom, ik was geen belanghebbende meer en het bezwaar werd niet-ontvankelijk verklaard. Dit mag juridisch misschien zo zijn, maar de schade was al gedaan…

Ik zal het er niet bij laten zitten en blijf vechten voor mijn gelijk. Zeker omdat uw gemeente zelf mede-initiator was van de pilot, was een normale, tijdige aanvraag op zijn plaats geweest, waarin ruimte was voor bezwaar. Dat is ons nu volledig ontnomen.

Sinds het raadsvoorstel voorligt, hebben wij als bedrijf opeens zes — geen grap — zes keer controle van Openbare Orde en Veiligheid gekregen in drie weken tijd. Naar aanleiding van een ‘anonieme’ tip. En dat terwijl er al ruim 20 jaar niets aan de hand is geweest. Toeval?

En dan durft de andere partij woorden in de mond te nemen als ‘intimidatie en bedreiging’? Het is te zot voor woorden, en velen van u geloven het ook nog, omdat dit het enige is wat u hoort.

Geld en Belangen

Het gaat niet om behoud van erfgoed of veiligheid, maar om keiharde cash! Cash die wij niet verdienen, en straks wellicht volledig verliezen door dit voorstel. Dit is toch een vrije economie? Wat zijn dit voor spelletjes? Alles ten faveure van de ambities van de stichtingsbesturen?

Waar is het algemeen belang? En waarom is iedereen zo hard op zoek naar een haakje om de Schans dicht te gooien? Opeens, uit het niets. En dan een referendum? De aanvragers krijgen niet eens een tussenstand te horen. Deze wordt achtergehouden zodat niemand weet hoeveel handtekeningen er al zijn opgehaald.

Er wordt ons van alles verteld, maar het vertrouwen is weg. Er is altijd een dubbele agenda. Normen en waarden zijn vervaagd of volledig verdwenen. Veroorzaakt door diezelfde ‘erfgoedpartijen’ en enkele radertjes binnen uw gemeente. U persoonlijk niet aan te rekenen, want u weet ook niet wat er in de achterkamertjes gebeurt. Veel, zo blijkt nu, zonder uw medeweten. Maar hier moet u wél uw stem op baseren.

Samenwerking of Scheiding?

Als er voor een nieuwe directeur bij Stichting Zaanse Schans al een map klaarligt met ‘dossier Kooijman’, dan gaat het toch nooit samen lukken?

Mijn advies is dan ook: stap eens uit die ivoren toren en werk samen! Ga langs, wees benaderbaar, aanspreekbaar, toon interesse en doe het samen! Want zeg eerlijk, als wij zo verschrikkelijk zijn als familie en bedrijf — zoals zo vaak beweerd wordt — waarom is het dan zo druk bij ons?

Waarom komen alle gidsen en chauffeurs dan zo graag bij ons in onze kantine? Niet om het geld, maar de belevenis, de familiaire sfeer, koffie en een koekje, en een toiletbezoek. Iets waar ze bij de erfgoedpartijen grof voor moeten betalen. Want ja, die kosten moeten toch ergens verhaald worden?

Hembrugterrein?

En willen wij naar het Hembrugterrein, gaat u mij vragen? Lijkt me een geweldig idee! Alle ondernemers naar het Hembrugterrein. Kunnen we daar workshops geven over kogels vullen en artillerie maken, afweergeschut, raketten en noodpakketten. Iets wat goed van pas komt in deze bizarre tijden.

We laten dan het échte ambacht en erfgoed zien, promotie doen, opbouwen, de schouders eronder zetten… om dan over 50 jaar weer op deze plek te staan, omdat het college er een hek omheen wil. Het is immers ‘onveilig’ en ‘te druk’ en ‘tante Truus uit Hong Kong kan best wel een bijdrage betalen om tussen de tanks een foto te mogen maken’, zoals een oud-burgemeester ook opperde over de molens. De molens die over 50 jaar compleet vergaan zijn en met een bulldozer de Zaan in zijn geschoven — want ja, de kosten konden op niemand meer verhaald worden en de exploitatie van de erfgoedpartijen liep uit de hand door al het hobbyisme…

Cijfers en Slotwoord

Nog een leuk feitje ter afsluiting: Artis besteedt 87% — jawel, 87%(!) — van haar gelden aan de doelstelling, het in stand houden van een dierentuin. SZS? Tussen de 13 en 17%. Dan vraagt u zich toch eerst af, voordat er een plan op tafel komt: waar gaat dit geld dan naartoe…? En is er dus niet al ruim voldoende geld?

Beste Raad, wat wilt u nu zelf?

Trots zijn op deze streek met de hardwerkende ondernemers en arbeidersgeest waar deze streek op gefundeerd is? Met de gewenste gastvrijheid en een divers aanbod van musea tot souvenirs, driegangendiners tot een pannenkoek, verfpigmenten tot geperste olie, Duyvekater tot een stukje kaas? Er is zelfs een Monet voor de liefhebber!

Maar dicteer de bezoeker niet wat ú denkt dat zij willen zien vanuit úw visie. Zij kiezen zelf. En zullen dat ook altijd blijven doen.

Ik reken op u. Toon lef. Schiet dit plan af.
Stuur het terug naar de tekentafel.
Gooi alle belanghebbenden in een zaal, doe de deur op slot, gooi de sleutel weg — en laat ze er pas uit als er witte rook is. Als ze eruit zijn. Samen. We zijn allemaal volwassen, hoewel het af en toe het speelplein van groep 2 lijkt, maar we komen er samen uit. 

Bedankt voor uw tijd.

---

Sterre Schaap, namens Lotte Boer Trash & Treasures ‘het jagershuis’

Goedenavond dames en heren,

Mijn naam is Sterre Schaap. Ik sta hier vandaag niet alleen als dochter, maar als vertegenwoordiger van het levenswerk van mijn moeder – haar winkel op de Zaanse Schans.

Al jarenlang ontvangen wij daar bezoekers van over de hele wereld. Maar wat wij doen, gaat verder dan alleen verkopen. Wij vertellen verhalen, we laten mensen iets herontdekken: handarbeid, duurzaamheid en geschiedenis – allemaal verweven in één plek. We werken samen met lokale ontwerpers en ambachtslieden, en geven oude spullen nieuw leven.

Maar de huidige plannen voor een nieuw exploitatiemodel, waarbij de Zaanse Schans niet langer openbaar toegankelijk zou zijn en alleen nog te bezoeken is met een ticket, baren ons grote zorgen. Sterker nog: deze plannen staan haaks op onze manier van werken en bedreigen onze toekomst.

Onze vaste klanten zullen straks buiten de poort staan. Niet omdat ze niet willen komen, maar omdat ze een ticket moeten kopen voor iets wat voor hen altijd openbaar is geweest. Dat is niet alleen frustrerend, het betekent ook dat wij trouwe bezoekers verliezen.

Daarnaast zorgt de entreeheffing ervoor dat toeristen en dagjesmensen minder geld overhouden voor een bezoek aan lokale winkels zoals de onze. Dat wordt al duidelijk gecommuniceerd vanuit onze klanten.

Wat misschien nog wel het meeste pijn doet, is dat dit plan gezinnen uitsluit – juist die bezoekers die met hun kinderen komen om te leren, te ontdekken en een stapje terug in de tijd te zetten. Wij zien dagelijks hoe waardevol die ontmoetingen zijn. Een kind dat voor het eerst een draaischijftelefoon gebruikt, of verbaasd kijkt naar een bedstede. Of een opa die herinneringen ophaalt bij een nostalgisch product uit zijn jeugd – dát is wat onze plek bijzonder maakt.

Daar komt bij dat onze winkel niet alleen verkoopt, maar ook verbindt. Regelmatig komen mensen bij ons langs met handgemaakte of oude spullen die ze niet meer nodig hebben, maar graag een tweede leven geven. Die unieke voorwerpen passen precies bij onze missie: hergebruik met een verhaal. Maar deze mensen moeten straks ook een ticket kopen om iets te komen brengen. Daarmee worden ze letterlijk buitengesloten. Dat is in strijd met alles waar wij als onderneming voor staan – die juist draait op openheid en samenwerking.

En dan nog iets dat vaak over het hoofd wordt gezien: de toekomst van jonge mensen zoals ik. Ik wil mij blijven inzetten voor kleine, autonome ondernemingen zoals die van mijn moeder. Ik geloof in ambacht, persoonlijk contact, in duurzaam werken. Maar als de Zaanse Schans een gesloten toeristische zone wordt, wordt die toekomst onzeker. Niet alleen voor mij, maar ook voor mijn vrienden – jongeren die nu bijvoorbeeld een bijbaantje hebben in onze winkel of een van de andere zaken op de Zaanse Schans. Zij verliezen straks die kans om ervaring op te doen, iets te leren, of gewoon een zakcentje te verdienen bij kleine ondernemingen.

Door deze ontwikkelingen hebben wij nu al te maken met onzekerheid. We durven minder voorraad in te kopen, stellen plannen uit, en maken ons zorgen over de toekomst van ons bedrijf. En we zijn niet de enigen.

Daarom vraag ik u: laat de Zaanse Schans openbaar en toegankelijk blijven. Niet alleen voor toeristen, maar ook voor de mensen uit de regio en verder. Voor gezinnen. Voor jongeren. Voor ouderen. Voor ondernemers zoals wij, die met hart en ziel bijdragen aan het verhaal van deze unieke plek.

De Zaanse Schans is van ons allemaal. Laten we dat zo houden.

Dank u wel voor uw aandacht.

---

Ingrid van Delden, De Tinkoepel Tinnegieterij

In het jaar 1898 werd ons bedrijf opgericht in Zwolle.
Via vele omwegen kwamen wij in 1988 op de Zaanse Schans terecht. De tinnegieter die voor ons werkzaam was, ging zijn ambacht in Australië beoefenen. Met onze komst werd het ambacht op de Zaanse Schans – tot grote vreugde van het toenmalige stichtingsbestuur – voortgezet. Tot op de dag van vandaag dragen wij onze kennis over aan bezoekers door ze het ambacht te laten beleven.

In 2014 werd ons ambacht uitgeroepen tot beste ambacht ter wereld door The International Organisation of Folk Culture – een onderdeel van het Unesco Werelderfgoed. Hier kregen wij de erkenning dat wij vandaag de dag nog steeds werken met originele gietvormen die teruggaan tot de 13e eeuw.

Sinds begin jaren 90 hebben wij de wens om te verhuizen naar een grotere locatie op de Zaanse Schans, zodat we ook onze werkplaats open kunnen stellen voor publiek. Dat zou heel veel meer waarde toevoegen aan de beleving van ons ambacht. Ondanks vele beloften is daar tot de dag van vandaag helemaal niets van terechtgekomen. Een gemiste kans voor ons, maar ook voor de Zaanse Schans. Want welke vergelijkbare locatie kan zeggen dat hier nog echte vakmensen met een internationaal erkende Meestertitel aan het werk zijn? Die laten zien hoe tinnen producten werden en nog steeds worden gemaakt. Producten waarmee ook bewoners uit de Zaanstreek hebben gegeten, gedronken en gewerkt.

Ons pandje op de Zaanse Schans is onze verkoopruimte. Naast toeristen komen hier regelmatig vaste klanten die hun producten willen laten restaureren, repareren of duurzaam recyclen. En omdat wij nog alles met de hand maken, zijn onze marges niet groot. Sterker nog, zonder de klandizie van de Zaanse Schans hadden wij allang niet meer bestaan.

Wij verkopen onze producten met name aan buitenlandse gasten. Een Nederlander vindt onze producten vaak te duur. Uit ervaring weten wij dat de bestedingen van gasten sterk teruglopen wanneer ze entree moeten betalen. Immers, een euro kun je maar één keer uitgeven. Nergens lezen wij dat ook wij als ambacht worden gecompenseerd in deze plannen. En daarmee zal er wederom een oud ambacht verdwijnen uit het immateriële erfgoed van Nederland.

Heel veel meer willen wij niet zeggen. Als huurders van Stichting De Zaanse Schans, en dus één van de erfgoedpartijen, zien wij hoe er met familie Kempenaar is omgegaan. Staat dit ons ook te wachten als we het niet eens zijn met de plannen? Slapeloze nachten hebben wij ervan!

Families Van Delden en Blaauboer – De Tinkoepel Tinnegieterij

---

Robin Kooijman, Klompenmakerij De Zaanse Schans

Geachte raadsleden,

Allereerst dank voor uw aanwezigheid en dat u afgelopen dinsdag en vanavond de tijd wilt nemen om de verhalen van de ondernemers aandachtig aan te horen, waaronder ook mijn verhaal.

Allereerst moet mij één ding van het hart voor ik begin aan mijn inspraak. Ondanks de hoge opkomst aan insprekers vandaag, zijn er toch een aantal partijen die vandaag niet durven in te spreken vanwege mogelijke repercussies vanuit Stichting De Zaanse Schans. Ik wil dit moment dan ook aangrijpen om dit bij u kenbaar te maken, voor zover dit niet al bij u bekend is, aangezien er sprake is van een ongelofelijke angstcultuur binnen De Zaanse Schans – en in het bijzonder bij de huurders van Stichting De Zaanse Schans.

Hun angsten, veroorzaakt door uitspraken en bedreigingen vanuit de Stichting, werden gelegitimeerd door de huuropzegging van Verfmolen ‘De Kat’. Soortgelijke repercussies zijn vaker benoemd. En als er één ding is wat ik hoop dat u vanavond meeneemt, is het dat hier echt naar gehandeld moet worden. Dit is absoluut onacceptabel en zorgt mede voor de problemen die momenteel voorliggen. Ondanks dat ook voor ons mogelijke repercussies aan dit spreken vast kunnen zitten, kan ik dit niet langer onbesproken laten.

Beste raad, ik vraag u om hierin te handelen en deze angstcultuur volledig weg te nemen.

Dat gezegd hebbend, hierbij mijn eigen inspraak:
Als derde Kooijman spreek ik vandaag in. Mijn vader en broer gingen mij voor, en ik sluit namens de Klompenmakerij op De Zaanse Schans vanavond af. Maar niet alleen namens de Klompenmakerij – nee, ook alle ondernemers gaan mij aan het hart.

Wij, en daarmee doel ik op alle ondernemers op De Zaanse Schans, doen het immers sámen. We ondersteunen elkaar waar nodig, kunnen makkelijk bij elkaar over de vloer komen, en zeker in tijden als deze vinden we steun bij elkaar. Tijden als deze – dat klinkt zwaar, en dat is het ook. Ik twijfel nog steeds hardop wat ik nu liever heb: een coronacrisis waarbij de omzet tot praktisch € 0,- is gedaald, of een crisis als deze, waarbij er over je hoofd wordt geregeerd, zonder dat je daar zelf enige inspraak in hebt. Behalve dan misschien deze vijf minuten…

Maar vandaag ga ik het niet hebben over de Klompenmakerij of het verleden. Vandaag wil ik met u kijken naar de toekomst. Want hoe doorbreken we deze impasse die is ontstaan? Waar ging het steeds weer fout? In één simpel, maar toch o zo moeilijk woord: samenwerking.

Er ligt momenteel een raadsvoorstel voor u dat is opgemaakt door een samenwerking. Inderdaad, u hoort het goed – een samenwerking. Een samenwerking tussen de vier erfgoedpartijen, die elkaar geheel lijken te hebben gevonden. Een mooie ontwikkeling, mits goed uitgevoerd.

En daar gaat het nu helaas mis. Want voor een samenwerking heb je íédereen nodig. Niet een samenwerking tussen enkele partijen, maar een samenwerking als geheel – met álle stakeholders. Erfgoedpartijen, maar toch ook zeker bewoners én ondernemers.

Het raadsvoorstel dat momenteel voor u ligt, is daarentegen niet ontstaan uit een correcte samenwerking. Geen bewoner of ondernemer heeft ook maar één woord op mogen schrijven in dit gehele plan – en daar gaat het dus fout. Er wordt vanuit de erfgoedpartijen geredeneerd dat zij het beter weten, en dat alles moet wijken voor hún erfgoed.

Maar dat erfgoed – dat zijn we samen. Van de bewoners die wonen in de oude houten huizen, de ondernemers die hun panden onderhouden en van binnen tonen voor jong en oud bezoek, én de erfgoedpartijen die de molens dag in, dag uit laten draaien. Als we dat erfgoed samen zijn, dan moeten we plannen voor dat erfgoed ook gezamenlijk maken.

Met het huidige raadsvoorstel wordt er echter slechts gehoor gegeven aan één deel van de partijen op de Schans: de erfgoedpartijen. Bewoners en ondernemers worden opzijgeschoven en monddood gemaakt. Vragen zij om tijd om een alternatief plan te maken, dan wordt dit vakkundig genegeerd. Vragen zij om een serieuze overweging van deze plannen – met een uitgestoken hand tot samenwerking – dan wordt dit vakkundig genegeerd. Vragen zij om uitstel om nader tot elkaar te komen, om compromissen te vinden en er gezamenlijk uit te komen, dan wordt dit – u raadt het al – vakkundig genegeerd.

U kunt begrijpen dat dat niet werkt. Een samenwerking ontstaat niet door een partij buiten te sluiten. Door akkoord te gaan met dit voorliggende raadsvoorstel doet u exact dat: het willens en wetens buitensluiten van een stakeholder.

En wat moeten de ondernemers dan? Wat kúnnen zij dan? Tegengas geven – wat kunnen zij anders? Hierdoor ontstaat een loopgravenoorlog die niets anders oplevert dan een compleet vastgelopen systeem, met gigantische kosten voor alle partijen en geen enkele progressie. Zit u daarop te wachten? Wij namelijk zeker niet!

En weet u wie daar al helemáál niet op zit te wachten? De Zaanse Schans zelf. Want tussen alle vetes, oorlogen en machtsstrijden door is er maar één slachtoffer – en dat is De Zaanse Schans zelf. Zie het een beetje als twee ouders die in scheiding liggen. Hoewel ze beiden het beste willen voor hun “kind”, zorgt de onderlinge clash er alleen maar voor dat dit kind zich buitengesloten voelt.

Maar hoe breken we nou door die impasse? Het werd eerder al even gezegd: samenwerking.

Ik kan u nu op gaan sommen wat er allemaal schort aan het huidige raadsvoorstel – dat cijfers niet zijn onderbouwd, dat de financiën en juridische aspecten niet goed zijn onderzocht, enzovoort – maar het enige wat we daarmee bereiken is wéér een welles-nietes-discussie. En laten we eerlijk zijn: die hebben we wel genoeg gehad, toch?

Ik hoor u als raad namelijk vaker zeggen: “Laten we nu maar eens wat beslissen en doordrukken – ook al weten we diep van binnen dat het plan aan alle kanten rammelt – want tja, dan beslissen we tenminste wat.”

Laat ik vooropstellen dat ik u helemaal begrijp – niemand heeft zin in ruzie. Maar de situatie die u nu creëert is er een van de moeder die het kind opeist tijdens de scheiding. U denkt er goed aan te doen, maar onder aan de streep staan we uiteindelijk in de rechtbank tegenover elkaar, beiden vechtend om voogdij, waarbij de rechter beslist om de voogdij te delen. Zo, dat bespaarde weer een aantal jaar aan juridische rompslomp en gigantische kosten.

Zullen we nu dan maar doorgaan naar de oplossing?

Raad, beslis om het voorliggende raadsvoorstel af te wijzen.
Herschrijf het raadsvoorstel, waarbij álle stakeholders gezamenlijk een oplossing moeten verzinnen en onder gelijkwaardigheid met elkaar moeten samenwerken.

De ondernemers krijgen vaker het label dat zij niet welwillend zijn om mee te denken of mee te betalen, maar ik mag hopen dat het u intussen wel duidelijk moet zijn dat dat klinkklare onzin is. Wij willen wél degelijk samenwerken, meedenken en meebetalen – maar wel, en ja daar is ‘ie weer: gezamenlijk.

De Zaanse Schans is van ons allemaal – een openbare woon-werkbuurt in de gemeente Zaanstad. Zo is het destijds opgezet, zo stond het omschreven tijdens de overdracht aan de Stichting, zo stond en staat het omschreven in de statuten van de Stichting, zo staat het omschreven in de Ontwikkelstrategie – en zo zou het ook altijd moeten blijven.

Beste raad, bezint voor ge begint, en hou De Zaanse Schans open!

Dank u wel.

---

Bart Sluiter

Inspraaktekst – Bart Sluiter – 15 mei 2025

Goedenavond,

Om mij eerst even voor te stellen: ik ben Bart Sluiter, eigenaar van touroperator Zaan Tours. Met Zaan Tours verzorgen wij dagelijks excursies en privétours in kleinere groepen naar – je verwacht het niet – de Zaanse Schans.

Op 18 maart hebben wij een bericht ontvangen van de Stichting Zaanse Schans over de plannen voor entreeheffing in het gebied. In de afgelopen maanden is hier vanuit de gemeente Zaanstad meer duidelijkheid over gekomen.
Ik ben het er helemaal mee eens dat de Zaanse Schans op momenten als te druk wordt ervaren en dat hier iets aan gedaan moet worden.
Ik ben het er ook helemaal mee eens dat het heel vreemd is dat de gemeente – en dus de inwoners van Zaanstad – zou moeten opdraaien voor de extra kosten die dit unieke gebied met zich meebrengt, terwijl hier jaarlijks zo’n 2,5 miljoen toeristen van mogen genieten.

Entreeheffing voor het gebied zal ons, Zaan Tours, misschien niet eens zo slecht uitkomen – het is misschien zelfs een kans.
Een molenbezoek is al standaard onderdeel van onze tours, en met de komst van een all-in ticket zal onze prijs minder omhoog hoeven dan die van onze concurrenten.
Bovendien is de kans groot dat de grotere touroperators zoals Tours & Tickets, Tourcompany, Cameleon Tours en Amsterdam Guias en Tours straks helemaal niet meer komen, en wij de lachende vijfde partij zullen zijn.
Wij zullen de Zaanse Schans sowieso blijven bezoeken – we zijn immers Zaan Tours.

In het aantal bezoekers zit ook meteen het gevaar. In de berekeningen wordt uitgegaan van 1,8 miljoen bezoekers. Maar hoe realistisch is dat, als de welbekende pilot slechts 125.000 betalende bezoekers opleverde – slechts 5% van het totaal?
Als die 1,8 miljoen bezoekers niet wordt gehaald, komt het hele plan financieel niet uit – en dus ook de nodige investeringen in het erfgoed en het gebied niet, tenzij de gemeente Zaanstad, voor de zoveelste keer, moet bijleggen.

Bovendien zullen de ondernemers op de Zaanse Schans – zoals de klompenmakerij, het pannenkoekenrestaurant, de kaasboerderij, Blik op Cacao en de Tinkoepel – met minder bezoekers niet meer kunnen bieden wat zij nu bieden: demonstraties van ambachten en het geven van informatie.
Deze onderdelen maken ook deel uit van onze tours, en onze tours zullen minder aantrekkelijk worden als dit wegvalt omdat er in totaal te weinig bezoekers overblijven.
Dit zijn gevolgen die niet zomaar ongedaan gemaakt kunnen worden.

In het all-in ticket zullen ook het Zaans Museum en het Molenmuseum worden opgenomen – musea die helemaal geen onderdeel zijn van het erfgoed op de Zaanse Schans, en waar toeristen ook niet voor komen. Maar die moeten per se wel meeprofiteren van de entreeheffing.
Als je toeristen vraagt waar ze voor komen, zijn dat de Hollandse molens, de klompen en de kaas.

En dan nog de stichtingen.
Ieder met een eigen bestuur, die het dus niet voor elkaar krijgen om uit 2,5 miljoen bezoekers voldoende financiële middelen te halen om te doen waarvoor ze zijn opgericht: het behoud en onderhoud van ons erfgoed, het vertellen van de verhalen.
Waar elke vorm van commercie een scheldwoord is.
Waar zelf geld verdienen niet in het woordenboek voorkomt.
En kritisch kijken naar hun eigen uitgaven evenmin.

Dit in tegenstelling tot de ondernemers op de Zaanse Schans, die wél financieel gezond kunnen ondernemen.
Vaak al langer dan 50 jaar, met meerdere generaties en een schat aan ervaring in en kennis van toerisme.

Diezelfde ondernemers hebben aangegeven best te willen bijdragen aan het behoud van het erfgoed en de kosten die dit unieke gebied met zich meebrengt.
Ook wij als lokale touroperator zijn daartoe bereid.
Maar een blanco cheque aan de stichtingen geven wordt door ons ervaren als weggegooid geld.

De ondernemers hebben inmiddels alternatieve plannen gepresenteerd die op zichzelf al vele malen beter zijn dan het plan in het voorliggende raadsvoorstel.
Het is sowieso al vreemd dat er maar naar twee mogelijkheden is gekeken: helemaal niets doen, of dit plan – dat rechtstreeks van de erfgoedstichtingen komt – plus, zoals eerder genoemd, twee musea die geen onderdeel zijn van de Zaanse Schans en dus geen partij zouden moeten zijn.

Zeker omdat partijen die wél bij de Zaanse Schans horen – de ondernemers – helemaal niet betrokken zijn bij dit raadsvoorstel.
Het voorstel kent enorme financiële en juridische risico’s, nauwelijks draagvlak, en mogelijk grote negatieve gevolgen.

Ik wil u hierbij dan ook vragen om het voorliggende raadsvoorstel af te wijzen om onomkeerbare gevolgen te voorkomen.
Er moet een beter alternatief zijn, met minder risico’s, om de prachtige Zaanse Schans toekomstbestendig te maken – en waarbij het erfgoed op een gezonde manier behouden kan blijven.

Ik dank u voor uw aandacht.

---

Wilco Linnenbank, SPAR (Ingrid Kraakman las de inspraak voor)

Beste luisteraars,

Wij zijn de eigenaars van de SPAR aan de Guisweg. Met onze winkel voorzien wij voor een deel van de bevolking van Zaandijk/Koog aan de Zaan in hun dagelijkse behoefte aan boodschappen, maar ook aan een praatje of een buurtmoment met andere buurtbewoners. Tevens bezorgen wij bij oudere klanten, die bij ons aangeven door onze bezorgfunctie (telefonisch of per mail) nog zelfstandig te kunnen blijven wonen.

Nu denkt u waarschijnlijk: dat is toch helemaal niet relevant met betrekking tot de Zaanse Schans? Voor ons zijn die twee zaken onlosmakelijk met elkaar verbonden. De boodschappen die toeristen bij ons doen in het voorseizoen en in het hoogseizoen zijn essentieel voor ons bestaansrecht. Valt dit geheel of zelfs gedeeltelijk weg, dan kunnen wij niet langer blijven bestaan.

Na de coronaperiode, waarin wij bijna moesten sluiten, gaat het eindelijk beter met onze winkel. We zijn dit nog niet volledig te boven, en een vermindering van toerisme zal voor ons het einde van de winkel betekenen – en daarmee ook het einde van het vervullen van de buurtfunctie voor een groot deel van de bewoners.

Als de gemeente overgaat tot busvervoer met een stop op de Zaanse Schans in plaats van in Zaandijk of Koog aan de Zaan, of bij het station, zal dit ook betekenen dat toeristen niet meer zo snel terechtkomen bij de ondernemers op de Guisweg, op de Lage Dijk en elders in Zaandijk/Koog aan de Zaan.

Dit alles bij elkaar zorgt niet alleen voor derving van inkomsten bij de ondernemers, maar ook voor verlies van werkgelegenheid in het gebied.

Daarnaast: het gemeentelijk idee dat er een postcodebepaling komt voor een klein gebied met gratis toegang tot de Zaanse Schans, houdt voor een aantal ondernemers ook inkomstenderving in. Hoe dan? Er zijn best veel dagjesmensen uit de omliggende dorpen en steden die een dagje Zaanse Schans doen op de fiets.

Deze mensen willen graag ergens lunchen of een kopje koffie drinken, ’s middags misschien ergens een borreltje – en zij worden afgeschrikt door de toegangsprijs, waardoor dit niet meer aantrekkelijk is om te doen voor deze groep. Zeker niet wanneer er ook nog een tijdslot aan gekoppeld wordt.

---

Familie Kempenaar, Verfmolen de Kat (Simon Spanjer las de inspraak voor)

Toespraak namens familie Kempenaar van Verfmolen De Kat

Namens familie Kempenaar van Verfmolen De Kat lees ik graag deze brief voor. Zij zijn hier zelf te emotioneel voor.

Wij als familiebedrijf zetten ons dag in, dag uit in voor het ambacht, het in leven houden van de historie en het cultureel erfgoed. De unieke vakkennis die mensen van over de hele wereld speciaal naar Verfmolen De Kat laat komen, is niet op waarde te schatten. Van restaurateur tot opa’s en oma’s met kleinkinderen, van molenliefhebber tot toerist: iedereen draagt Verfmolen De Kat een warm hart toe. Het bedrijf is niet van de ene op de andere dag gebouwd…

Na 44 jaar opbouw is er ingebroken in onze molen. Een enorme ravage, alles overhoop gehaald, alle zekerheden plots weg. De daders zijn bekend. Zij hebben ondoordachte plannen ten uitvoer gebracht. Ook wij zijn nooit betrokken geweest bij deze plannen, ze zijn enkel met ons gedeeld. Dit alles onder een zeer onprettig gevoel van dwang en vooral: stilhouden! Wat een narigheid allemaal. “Houten molens, stalen mannen,” zullen ze hebben gedacht. Maar wij zijn er kapot van.

Hoe nu verder? “Ja, dat is ondernemen,” werd ons keer op keer medegedeeld. Hoe dan? Ondernemen in de vissenkom van de erfgoedpartijen? Hoe kun je aankomen met een voorstel dat geen serieus voorstel is? Misschien kunnen we wat personeel overnemen, werd ons gezegd…

Nu dringt pas echt goed door wat de impact op ons is, nu we uit alle hoeken ongelofelijk veel steun en mededogen krijgen. Heel veel dank hiervoor! Blijkbaar werkt het dus echt zo: onder hoge druk wordt alles vloeibaar. Zelfs de Raad van Toezicht van de Zaansche Molen laat hun menselijke kant zien.

Door alle ophef is ons een “ultiem voorstel” gedaan. We mogen ineens wel meepraten over ons voortbestaan. Althans… is dat ook echt zo? Want zoals iedereen die afgelopen dinsdag hier aanwezig was kon horen, werd namens de woordvoerder van de vier erfgoedpartijen gezegd dat de molenaar van De Kat vervangen wordt en dat immaterieel erfgoed vervangbaar is.

Een naar ons inziens kille benadering van iemand die als directeur van het Zaans Museum juist deze enorme historische kennis van pigmenten en aanverwante zaken een warm hart dient toe te dragen. Onze vraag na deze uitspraak is dan ook of het nog zin heeft om te praten, aangezien het al vast lijkt te staan dat wij geen onderdeel meer uitmaken van het nieuwe plan… wat dat dan ook is.

Aan ons zal het niet liggen. Graag maken wij deel uit van het proces om tot een oplossing te komen voor de vraagstukken die voor ons liggen.

De wieken staan op vijf voor twaalf.

Wij roepen u als gemeenteraad dan ook op daadwerkelijk álle belangen en álle perspectieven mee te wegen bij dit besluit.

---

Maarten Noom, secretaris Bewonersvereniging Haaldersbroek

Geachte voorzitter en geachte leden van de gemeenteraad van Zaanstad,

Mijn naam is Maarten Noom. Ik ben secretaris in het bestuur van de Bewonersvereniging Haaldersbroek. Fijn dat ik deze gelegenheid heb om namens de Bewonersvereniging Haaldersbroek onze ideeën te verwoorden over de plannen voor de Zaanse Schans.

Het bestuur van de Bewonersvereniging is al eerder in de gelegenheid gesteld om te participeren in het besluitvormingsproces. Daar hebben we ook dankbaar gebruik van gemaakt. Onze ideeën en zienswijze voor de plannen voor de Zaanse Schans hebben we dus al eerder kenbaar gemaakt, ook via een brief aan de raadsgriffie van een paar weken geleden.

Het is goed om deze standpunten nog even kort langs te lopen. Maar eerst iets over Haaldersbroek.

Haaldersbroek en de Haaldersbroekerdwarsstraat vormen samen een unieke, hechte buurt in Zaandam (en Zaanstad). De karakteristieke houten huizen en de smalle sloten geven Haaldersbroek tot op de dag van vandaag een bijzondere charme. Dankzij het bestemmingsplan uit 1990 is Haaldersbroek aangewezen als rijksbeschermd dorpsgezicht. Dit beschermt de historische opzet en het unieke karakter van de buurt.

Als Bewonersvereniging Haaldersbroek zetten wij ons met trots in voor het behoud van onze bijzondere leefomgeving: een plek met karakter, historie en sterke onderlinge verbondenheid. We waken over de rust, veiligheid en het woongenot van onze buurt – én over het rijksbeschermde dorpsgezicht dat ons zo dierbaar is. Samen zorgen we ervoor dat Haaldersbroek leefbaar blijft, voor ons en voor de generaties na ons.

Hoewel de wereld om Haaldersbroek heen is veranderd, is de ziel van het buurtschap behouden gebleven: een stille, authentieke plek waar geschiedenis voelbaar is in elke straat.

De ontwikkeling van de bezoekersaantallen aan de Zaanse Schans, die maar groter en groter worden, heeft ook zijn weerslag op de omgeving van de Zaanse Schans. Haaldersbroek ligt bijna tegen het gebied van de Zaanse Schans aan. Bezoekers aan de Zaanse Schans die met de auto komen en die niet op het eigen terrein van de Zaanse Schans willen parkeren, zoeken een parkeerplek in de omgeving. Dan komen ze op de Diederik Sonoyweg terecht waar ze hun auto parkeren.

Het staat er soms zo vol dat de veiligheid van wandelaars en fietsers in het geding is. Op de Diederik Sonoyweg rijden namelijk ook auto’s naar het Duyvis-terrein, naar zeilvereniging De Onderlinge, naar voetbalvereniging ZVV Zaandijk, en aan de andere kant liggen de terreinen van JS Cocoa en de familie Van Egdom. De bedrijven rijden veel met vrachtwagens en de Diederik Sonoyweg is ook nog niet al te breed.

In drukke tijden voor bezoekers van de Zaanse Schans parkeren er op de Sonoyweg ook touringcars met bezoekers voor de Zaanse Schans. Die bezoekers lopen dan over de Sonoyweg en Pinksterdrie naar de ingang van de Zaanse Schans – tussen al het overige verkeer door. Bewoners van Haaldersbroek of hulpdiensten komen daar niet meer doorheen en zitten opgesloten achter geparkeerde auto’s. U begrijpt: dit is eigenlijk een onhoudbare situatie.

Het tijdelijk openstellen van een extra parkeerterrein op de Sonoyweg zal de chaos trouwens alleen maar groter maken. Dit lijkt mij nou net de verkeerde aanpak van de overlast. Die wordt hierdoor juist groter in plaats van kleiner.

Wat wij vooral belangrijk vinden is dat deze verkeers- en parkeeroverlast minder wordt. Los van welk systeem op de Zaanse Schans wordt toegepast (tickets of een andere manier van reguleren): zorg ervoor dat de overlast voor de omgeving – en dus ook voor Haaldersbroek – vermindert.

Dus:

• Een nieuwe parkeergarage aan de noordkant van de Leeghwaterweg, tussen het Sint Michael College en het Zaans Museum in, zoals voorgesteld in de plannen: prima – dat juichen we toe.
• Voor de overloop een terrein bij de Burger King, waar toeristen uit de touringcars met pendelbussen naar en van de Zaanse Schans rijden: prima.
• Het geplande fietspad om de Zaanse Schans heen vinden we ook een goed idee.

En… overlast vermindert vanzelf door minder toeristen. Geen groei meer, maar liever een lichte krimp, waarbij de cultuurhistorische aspecten van de Zaanse Schans beter tot hun recht komen en het weer een genot wordt om de Zaanse Schans te bezoeken.

Feitelijk komt het erop neer dat bezoekers welkom zijn, maar dat de overlast – ook in financiële zin – niet op de schouders van de inwoners van Zaanstad terechtkomt.

Haaldersbroek is uiteraard ten volle bereid om hierover mee te denken en draagt aan dit proces graag haar steentje bij.

Ik wens de raad veel wijsheid toe bij het nemen van een besluit over de plannen.

Dank u wel.
Maarten Noom
Secretaris Bewonersvereniging Haaldersbroek

---

Jacob Passander, muzikant op De Zaanse Schans

Pleidooi voor de Zaanse methode

Beste raad,

Ik ben Jacob Spaander, muzikant op de Zaanse Schans. Men zal mij ook kennen als Stadsvos of Jacob Passander. Onder andere als de eerste – officieuze – Zaanse stadsdichter en verhalenverteller. Ook op de Zaanse Schans. Bijvoorbeeld bij de Nacht van de Nacht en PinksterZaan.

Als lid van de oer-Zaanse formatie Hailander treed ik hier ook vaak op. Zowel gevraagd – PinksterZaan, Folkloredag, opening expo Zaans Museum – als ongevraagd. We gebruiken de Zaanse Schans dan als oefenruimte en doen een rondje waarbij we veel leuke interactie hebben met toeristen en mensen die op de Zaanse Schans wonen, werken of op een andere manier actief zijn. Je zou kunnen zeggen dat wij hierdoor een goed oog hebben ontwikkeld en deel uitmaken van het Zaanse weefsel alhier.

Maar ver voordat ik dit soort dingen deed, liep ik al als punker rond op de Zaanse Schans. In het winkeltje van Utopia, een kraakpand op de Dam in Zaandam, kocht ik in de jaren tachtig een button met de volgende tekst erop:
I am not a tourist, I live here.

Ik snapte hem niet helemaal, maar ik vond het leuk om – compleet met hanekam en button – over de Zaanse Schans te paraderen. Een punk tussen de toeristen. Zaanser kun je het haast niet krijgen.

Veel later maakte ik het eerste Zaanse kleurboek voor volwassenen met als thema de Zaanse molens. Tijdens de voorbereiding sprak ik een leerling-molenaar die in Alkmaar stage liep. De instructeur aldaar sprak hem op een gegeven moment aan:
“Wat ben je aan het doen? Je doet alles net even anders!”
De jongen antwoordde:
“O, maar zo doen we dat in de Zaanstreek.”
Waarop de man zei:
“O, de Zaanse methode! Nee, ga dan maar gewoon door.”

Mijn inspraak zou je kunnen zien als een pleidooi voor die Zaanse methode. Mijn bijdrage is van poëtische aard. Ik zal de olifant in de kamer – of zoals een eerdere inspreker het wellicht zou noemen: het monster in de polder – niet schuwen. Dat beloof ik u. Denk er maar een doedelzak bij, of anders een lekker old skool punkmuziekje.

Het Zaanse hek

Onze Zaanse Schans achter een hek
Wordt de hele wereld nu gek?
Krijgt deze culturele geboortegrond
Dan zo haar begroting rond?

Verandert zo het hek dat hier staat
De rest van de streek in een reservaat?
Wordt de inheemse bevolking geweerd
Zodat de kas kan worden beheerd?

Ik ben geen toerist
Ik woon hier
De Zaanse methode
Die loont hier

Ben ik straks in mijn eigen streek te gast?
We zagen alles in kleine stukjes
Tot er niets meer past

Zie de rijen toeristen afwachtend staan
Voor deze kleine enclave aan de Zaan
Nu lijkt de Zaanse ziel toch verkocht
Voor een hek waar ik niet verder mocht

Maar ik ben geen toerist
Ik woon hier
De Zaanse methode
Alleen die loont hier

Zetten of houden wij het erfgoed vast?
We zagen alles in kleine stukjes
Tot er niets meer past

En o ja, zouden we niet beter – gezien de klimaatcrisis, die ook door deze raad gelukkig is erkend – moeten inzetten op het indammen van globale toeristenstromen, in plaats van het omheinen van lokale openbare ruimte? Het is namelijk een waarheid als een, monsterlijke, koe.

Een echt duurzame Zaanse Schans kan alleen gerealiseerd worden met minder toeristen en meer lokale verbondenheid.

Als er één ding duidelijk is geworden deze laatste twee avonden, is het dat we eerst moeten werken aan die onderlinge verbinding. Misschien is dit inderdaad de laatste kans. De Zaanse Schans is een uniek gebeuren met haar uitdagingen. Het is een plek zoals die alleen in de Zaanstreek had kunnen ontstaan.

Dat moeten we koesteren. Dat moeten we omarmen.
Dat doe je met uitgestrekte armen, niet met een hek.

Ga op zoek naar de Zaanse methode, want alleen die zal hier lonen. Hoe die eruit gaat zien zul je alleen ontdekken door onderlinge verbondenheid – een gezamenlijke zoektocht.

Mochten jullie iemand nodig hebben om jullie te begeleiden in deze zoektocht, houd ik mij gaarne beschikbaar.

Ik ben tenslotte geen toerist.
Ik woon hier.

Jacob Passander

---

Arthur Kruijt, De Tweekoppige Phoenix

Goedenavond,
Ter lering en vermaeck, niet omdat ik erom kan lachen, want daarvoor gaat het mij te veel aan het hart.

Het is een bijzonder en feestelijk jaar voor de Zaanstreek. De Vereniging De Zaansche Molen bestaat 100 jaar – een mijlpaal die wij als Zaanse ondernemers met trots meevieren. Ook de Vereniging Zaans Erfgoed en de Stichting De Zaanse Schans bestaan inmiddels 64 jaar. Het Uurwerkmuseum maakt sinds 1976 deel uit van dit culturele landschap.

Toch wil ik u herinneren aan een stuk geschiedenis dat vaak over het hoofd wordt gezien. Al ver vóórdat deze museale en erfgoedinstellingen bestonden, waren het de ondernemers die de ziel en het karakter van de Zaanstreek vormden.

Neem bijvoorbeeld oliemolen De Bonte Hen, gebouwd in 1693. Deze molen bleef tot 1935 in bedrijf – meer dan 240 jaar – en was al die tijd eigendom van ondernemers.
Niet alleen De Bonte Hen, maar álle molens, schuren en woningen op de Schans zijn ooit gebouwd, onderhouden en geëxploiteerd door ondernemers. Generaties lang namen zij risico’s, investeerden zij in innovatie en pasten zij zich aan bij veranderende tijden.

Toen technologische vooruitgang de productieve functie van de molens overbodig maakte, waren het stichtingen – met behulp van overheidssubsidies – die deze iconen konden behouden als monument. Dat is waardevol, en daar hebben wij als gemeenschap veel aan te danken.
Maar laten we niet vergeten: het erfgoed dat nu wordt beschermd, is het resultaat van eeuwenlange ondernemingszin.

Mijn overovergrootvader werkte als dagmolenaar op De Poelenburg. Zijn verhaal is geen uitzondering.
Er zijn ondernemers op de Schans van wie de vaders en grootvaders de grondleggers waren van hun bedrijf. Deze ondernemers hebben het overleefd door veerkracht, betrokkenheid en liefde voor de streek – vaak met vallen en opstaan.

Daarom voelen wij ons des te meer buitengesloten als er vandaag de dag beleid wordt ontwikkeld zónder dat wij worden betrokken.
Beleid dat direct onze toekomst beïnvloedt, maar ook dat van het erfgoed dat wij mee hebben helpen bouwen.

Het is pijnlijk dat sommige beleidsmakers van erfgoedinstellingen het historische fundament van de Zaanse Schans lijken te vergeten.
Door snelle wisselingen in besturen gaat continuïteit verloren en ontbreekt historisch besef.
Wij roepen daarom op tot echte samenwerking, wederzijds respect en structureel overleg.

De Zaanse Schans is geen decor.
Het is een levend geheel – gevormd door geschiedenis, cultuur én ondernemerschap.
Laten we dat samen bewaken.

---

Marissia Koster, Orse Ket aan ’t Glop

Geachte voorzitter, leden van de raad,

Ik ben Marissia Koster, ondernemer op de Zaanse Schans.

Vorige week kreeg mijn partner een hartinfarct. Zoiets zet alles even stil.
Het maakt je scherp op wat echt telt: liefde, verbondenheid, zorg voor elkaar.
En ook: dat wat we opbouwen, doen we nooit alleen. Alles is met elkaar verbonden.

Ik deel dit, omdat het raakt aan waarom ik hier vandaag spreek.
Samen met mijn compagnon Marga ben ik ondernemer op de Zaanse Schans – bij de Orse Ket en het Bakkerijmuseum.
We begonnen in crisistijd, zonder zekerheid, zonder vangnet.
De eerste jaren haalden we geen salaris uit ons werk. Alles ging terug het bedrijf in.
We bouwden voort uit overtuiging, gedreven door liefde voor deze plek: haar erfgoed, haar energie, haar betekenis.

Tijdens corona verloren we bijna alles.
We moesten medewerkers ontslaan die jaren met ons meebouwden.
Niet uit keuze, maar uit noodzaak.
En toch bleven we – omdat we geloven dat erfgoed ook in moeilijke tijden gedragen moet worden.
Dus nee, we zijn geen miljonairs.

We ontwikkelden Zaanse zepen op basis van cacao – biologisch en vegan – om het ambacht van zeepzieden te kunnen laten herleven.
Onze producten liggen ook in het Zaans Museum en bij de VVV Zaanstore.
We hebben een eigen lijn zepen ontwikkeld en geproduceerd voor de specerijenmolen.
Die samenwerkingen zijn altijd heel prettig verlopen.

We zijn ook een erkend leerbedrijf. Jongeren worden breed opgeleid en leren ook hun talen.
Daarnaast werken we samen met stichting Odion. Mensen met een beperking stempelen onze wikkels.
Niet omdat zij de hele productie dragen – dat doen we ook zelf – maar om hen een activiteit te bieden.
Regelmatig komen zij op uitnodiging bij ons langs om van de Zaanse Schans te genieten. Ze zijn supertrots op hun werk.

Onze plek staat dus niet op zichzelf.
Ze is verweven met veel meer: medewerkers, leveranciers, openbaar vervoer, hotels, B&B’s, horecaondernemers in de stad – en meer.
Er is een groot netwerk van mensen dat deze plek leeft en draagt.

De Zaanse Schans is een levend systeem.
Een samenhangend geheel van mensen, geschiedenis, ambacht, bezoekers en bewoners.
Verander je iets aan de ene kant, dan beweegt het geheel mee.
Dat vraagt om bewustzijn. En om besluiten die passen in het grotere verband.

Wat ik nu zie, is dat die samenhang onder druk staat.
Er is veel ruis.
Alsof iedereen losse steentjes probeert te verleggen, zonder gezamenlijke richting.
En als beleid wordt gemaakt zonder bedding in het systeem, raakt het uit balans.

Wat me zorgen baart, is het voorstel voor een hek met een toegangsprijs van €17,50.
Een hek sluit af – letterlijk én symbolisch.
Het verbreekt de openheid en ontmoeting die juist zo kenmerkend zijn voor de Schans.

Maar een hek lost niets op.
Het maskeert wat we niet willen aankijken: dat we samen moeten dragen.
Samen moeten bouwen aan wat we willen behouden.

En hier gebeurt iets wat dieper snijdt:
We sluiten mensen uit. Niet tijdelijk, maar structureel.
Onze vaste klanten uit heel Nederland, mensen met minder middelen, lokale betrokkenen – ze verdwijnen uit beeld.
En als delen van een systeem verdwijnen, raakt het geheel uit evenwicht. Dan gaat het wringen.

En met hen verdwijnt ook iets anders:
De historische verbinding.
De vanzelfsprekende band tussen erfgoed en gemeenschap.
Haal je mensen uit het verhaal, dan vervaagt het verhaal zelf.
Dan wordt geschiedenis stil – en uiteindelijk leeg.

Liefde voor ambacht, historie en cultuur is voor iedereen.
Alsof waardering alleen hoort bij wie het kan betalen?
Dat idee is niet alleen onrechtvaardig – het is systemisch gevaarlijk.
Want als we erfgoed beperken tot wie het zich kan veroorloven, verliezen we wat het werkelijk waardevol maakt:
Dat het van ons allemaal is.

De Zaanse Schans is geen bezit van enkelen.
Het is een gedeelde publieke erfgoedplek.
Haar waarde ligt juist in de toegankelijkheid – voor iedereen.
Zeker in een tijd van snelle verandering is het van belang dat we zorg dragen voor wat ons verbindt.
Want straks blijft er misschien alleen nog een boekje over.

Laat de Zaanse Schans geen gesloten gebied worden,
maar een open plek die leeft – ook voor volgende generaties.
Een plek waar we trots op mogen zijn.
Een plek met betekenis, met bestaansrecht.

Laat de Zaanse Schans geen gesloten gebied worden,
maar voor altijd open – ook voor de volgende generatie.

Alstublieft, kijk breder.
Betrek de hele Zaanse Schans.
Gebruik de rivier en het vervoer als verdienmodel voor de gemeente.
Betrek ook jonge creatieve ondernemers bij die plannen.
En laten we samen om de tafel – met alle partijen.

Laten we de Zaanse Schans koesteren en openhouden – met ons hart en ziel.

Dank u wel.

Met vriendelijke groet,
Orse Ket aan ’t Glop

---

We missen nog de inspraak van Daan Engels van de Saense Lelie en voegen deze toe zodra we die binnen hebben.

Door Merel Kan (en door alle insprekers). Het beeld komt van de livesttream van de raadsvergadering, de foto boven is van Piet Bakker.