De Rekenkamer Amsterdam-Zaanstad waarschuwt de gemeente Zaanstad. Er zijn risico’s bij het invoeren van binnenhavengeld en een digitaal vaarvignet. Het plan lijkt sterk op een Amsterdams systeem dat inmiddels is gestopt. Dat systeem kreeg veel kritiek, vooral op privacy en ethiek.

De Rekenkamer stuurde vandaag (1 oktober) een brief aan de gemeenteraad en het college.

Zaanstad wil vanaf 2026* een digitaal vignet invoeren voor de pleziervaart. Dit vignet wordt gekoppeld aan een heffing. Volgens de gemeente kan het systeem ook inzicht geven in vaarbewegingen. Daarmee kan het helpen bij toezicht, handhaving en druktebeheer. Portefeuillehouder is wethouder Gerard Slegers (Havens en Vaarwegen).

Amsterdam

In Amsterdam was eerder een soortgelijk systeem. Dat moest illegale passagiersvaart opsporen. Bootbewegingen werden geregistreerd en vergeleken met rondvaartboten. Zo kon het systeem verdachte routes aanwijzen. Inspecteurs konden dan ingrijpen.

Uit onderzoek van de Rekenkamer bleek dat de privacy niet goed beschermd was. Ook de aanpak van risico’s schoot tekort. Het model, de data en de ethische kant kregen een matig oordeel. Privacy werd zelfs als ‘beperkt’ beoordeeld. Het systeem leidde ook tot profilering, zonder de verplichte privacy-check (DPIA).

Lessen voor Zaanstad

Zaanstad wil met het vaarvignet ook bewegingen volgen en data gebruiken voor toezicht. De Rekenkamer ziet daarin duidelijke parallellen met Amsterdam. De brief moet voorkomen dat dezelfde fouten worden gemaakt.

Het advies: neem de lessen uit het eerdere onderzoek nadrukkelijk mee in de besluitvorming.

* Aanvankelijk was 1 januari 2026 de geplande invoeringsdatum. De raad heeft zoveel problemen met het voorstel dat wethouder Gerard Slegers een nieuwe versie moet maken omdat deze niet op goedkeuring zou kunnen rekenen. Dat voorstel kan niet tijdig genoeg worden behandeld om in 2026 in te voeren. Dat wordt dus later of helemaal niet. Het leverde in ieder geval een begrotingstekort van € 300.000 op.

Door: Merel Kan, op basis van de brief van Rekenkamer Amsterdam-Zaanstad en het Orkaan-archief.