Bezoekers van het gemeentearchief blijven vaak even staan bij ‘die oude kast’ in de moderne studiezaal. Het meubel, met zijn vele laden en vakjes, oogt mysterieus. Toch is het vooral bijzonder omdat het ooit toebehoorde aan Johannes Albertus Zaalberg, gemeentesecretaris van Zaandam tussen 1890 en 1919.
Vernieuwer
Zaalberg werd in 1858 in Amsterdam geboren. Na een periode in Franeker kwam hij in 1890 naar Zaandam. Wat hij aantrof, noemde hij zelf ‘een erbarmelijke administratie’. Zijn voorganger was volgens hem ‘volstrekt incapabel’. Met steun van burgemeester Elias zette Zaalberg orde op zaken. Hij ordende het archief terug tot 1851 en ontwierp een eigen registratiesysteem.
Code Zaalberg
Zijn methode – dossiers maken per onderwerp en die ordenen met een classificatiecode – was in zijn tijd vernieuwend. De Code Zaalberg, gebaseerd op bibliotheeksystemen, werd in 1908 gepubliceerd en groeide uit tot de landelijke standaard. Tot vandaag ligt de Basis Archiefcode die gemeenten gebruiken op dit fundament.
Symbool
Voor de nieuwe werkwijze werden speciale kasten gebouwd door de Duitse firma Stolzenberg. Twee van die kasten staan nog altijd in de studiezaal. De laden zijn leeg, de dossiers liggen veilig in het depot. Maar de kast is gebleven als symbool voor het pionierswerk van Zaalberg, die in 1934 overleed. Zijn werk kreeg later ook erkenning in het boek Ambtenaren! 200 jaar werken aan Nederland in 100 portretten.
En nu
Precies tien jaar geleden schreef Sander Wegereef over Zaalberg voor De Orkaan.
Vandaag is het opnieuw actueel. Want ook nu staat Zaanstad weer voor de zoektocht naar een gemeentesecretaris. Gerda Blom vertrekt per 1 oktober, na bijna vier jaar vol spanningen en wisselingen op deze sleutelpost. ‘Loco-gemeentesecretaris’ Lennart Graaff neemt tijdelijk waar.
De kast van Zaalberg staat er nog. Als stille herinnering, en als aansporing voor wie de komende jaren de erfenis van een ‘nieuwe Zaalberg’ mag proberen waar te maken.
Door: Merel Kan met het stuk van Sander Wegereef van tien jaar terug en wat ander Orkaan-archief.
