De Zaanse kerken hebben de gemeenteraad een stevige brief gestuurd over het nieuwe horecabeleid voor kerkgebouwen. Volgens de vertegenwoordigers die aanwezig waren op de Kerkenvisie-vergadering biedt de voorgenomen regeling te weinig ruimte om inkomsten te genereren, terwijl juist die inkomsten nodig zijn om, vaak, monumentale gebouwen overeind te houden. 

Zonder verruiming van het beleid, zo schrijven zij, raken kerken hun mogelijkheden kwijt om rouwmaaltijden, trouwfeesten of andere bijeenkomsten te herbergen. En daarmee verdwijnt ook een belangrijke bron van onderhoudsgeld.

De brief werd op 21 november 2025 verstuurd aan het college van B&W en de gemeenteraad. Aanleiding was een overleg op 12 november, waarin ambtenaren de voorgenomen wijzigingen in de APV toelichtten. 

Hoewel dat gesprek volgens de kerken constructief verliep, is de conclusie dat de voorgestelde vergunningensystematiek niet voldoet. 

Er ontstaat wel duidelijkheid over wat ondergeschikte horeca is en wanneer koffie, taart of een glas drank geschonken mogen worden, maar de ruimte om daadwerkelijk inkomsten te genereren blijft volgens hen te beperkt. Met zes betaalde ontheffingen per jaar voor maatschappelijk gebruik kunnen kerken hun begroting niet sluitend maken, zeker niet nu ledentallen teruglopen en onderhoudskosten stijgen.

Rouwen trouwen 

In de brief wordt uitgelegd dat de beperkingen in de praktijk tot wrange situaties leiden. Na een rouwplechtigheid in de kerk en een crematie elders kan een familie niet terugkeren naar het kerkgebouw voor een gezamenlijke maaltijd of borrel, zelfs niet als dit volledig door een externe cateraar wordt verzorgd. 

Ook een trouwfeest dat direct aansluit op een kerkelijke ceremonie is niet toegestaan. Die verboden snijden volgens de kerkvertegenwoordigers in de eigen financiële wortels: het zijn juist dit soort bijeenkomsten die inkomsten opleveren waarmee kerkbesturen hun monumentale gebouwen kunnen onderhouden. 

De kerken schrijven dat deze inkomstenstroom essentieel is en dat ze anders onvermijdelijk bij de gemeente zullen aankloppen om verval te voorkomen.

Rol

De brief onderstreept daarnaast de maatschappelijke rol van kerkgebouwen. Nu buurthuizen verdwijnen, zouden kerken opnieuw een centrale functie in een wijk of dorp kunnen vervullen. Vroeger waren ze dagelijks toegankelijk voor iedereen; die openheid en buurtfunctie zouden volgens de kerken opnieuw van waarde kunnen zijn. Het stoort hen dat het nieuwe beleid zelfs verhindert dat iemand met een levenslange band met een kerk daar een jubileum of verjaardag kan vieren. Volgens de schrijvers zijn dat bijeenkomsten met een duidelijke maatschappelijke betekenis, die juist verbinding in een wijk kunnen versterken.

Wanneer verruiming van het beleid niet mogelijk is, vragen de kerken om in ieder geval uitbreiding van het aantal ontheffingen. Zij stellen voor om minimaal twaalf ontheffingen per jaar toe te staan, omdat het nu toegestane aantal van zes betaalde ontheffingen het exploiteren van een kerkgebouw nauwelijks vergemakkelijkt. 

Op kosten 

Bovendien wijzen zij op de hoge kosten van een BAPO-toets voor het verkrijgen van een horecavergunning. De bestemming van kerkgebouwen verschilt per locatie, waardoor de prijs van zo’n toets uiteenloopt. Sommige kerken in bijvoorbeeld Krommenie en Koog aan de Zaan hebben historisch meer horecamogelijkheden, wat de aanvraag goedkoper maakt. De kerkvertegenwoordigers pleiten daarom voor een collectieve toetsing: als kerken gezamenlijk een aanvraag indienen, kunnen kosten en onderzoeken worden gedeeld en wordt de drempel lager.

Het is niet de eerste keer dat de Zaanse kerken aan de bel trekken. In 2022 stelden zij al dat zelfs een kopje koffie schenken niet was toegestaan en dat de onderhoudskosten van de 75 Zaanse kerkgebouwen, waarvan 31 monumenten, nauwelijks meer op te brengen waren. 

Visie

De Zaanse Kerkenvisie, die begin 2022 werd gepresenteerd, erkende dat veel kerken in de komende jaren hun religieuze functie zullen verliezen en stelde voor om per kerk een zogenoemd paspoort op te stellen. Daarin zouden waarden, gebruikers en mogelijke toekomstscenario’s worden vastgelegd. Maar volgens de kerken zit er weinig voortgang in het omzetten van die visie naar praktisch beleid. Al zes jaar geleden zou zijn aangegeven dat het horecabeleid dringend herzien moest worden. 

Tijdens het overleg dit najaar bleek opnieuw dat het proces binnen de gemeente stroperig verloopt omdat verschillende afdelingen betrokken zijn. Ambtenaren adviseerden de kerken uiteindelijk om hun zorgen direct met de raad te delen, wat nu dus is gebeurd.

De brief sluit af met een aanbod om hun voorstellen mondeling toe te lichten. Voor de Zaanse kerkbesturen staat één ding inmiddels vast: zonder bredere horeca- en exploitatiemogelijkheden droogt de inkomstenstroom op, verdwijnen de voorzieningen en raken de gebouwen zelf onherroepelijk in gevaar.

Door: Merel Kan op basis van de brief aan het college, het Orkaan-archief en de Kerkenvisie 2022. De foto boven is genomen vanuit de Grote Kerk Oostzaan.