Jammer van het referendum. Maar als dat geen roet in het eten zou gooien, zou het plan om de Zaanse Schans af te sluiten en toeristen entree te laten betalen deze week waarschijnlijk moeiteloos door de raad zeilen. Vier partijen (LZ, DZ, PVV en DENK) zijn echt tegen, maar de stemming bij de rest van de raad varieert van voorzichtig positief tot laaiend enthousiast.

In het Zaanstad Beraad werd de voorbereidende discussie gevoerd waarbij partijen ook hun voorkeur uitspraken. Op donderdag 22 mei wordt in de gemeenteraad verder gepraat over het voorstel. Een besluit zal waarschijnlijk niet worden genomen.

Waarom ‘waarschijnlijk niet’?

Dinsdag 20 mei werd bekend dat er genoeg steunbetuigingen zijn om de referendum-procedure te starten. De gemeenteraad moet besluiten of het besluit ‘referendabel’ is. Als dat zo is, gaat de 2e fase in: dan moeten zo’n 5.000 ondersteuningen worden verzameld (4 procent van het aantal kiesgerechtigden) om het referendum echt te houden. De raad kan ook besluiten dat het ‘niet referendabel’ is, maar dat is niet waarschijnlijk, de referendumcommissie van Zaanstad heeft al vastgesteld dat er geen beletsel is om het referendum te houden. De raad mag wel stemmen over amendementen die het voorstel aanpassen maar niet over het voorstel zelf.

‘Geen ander scenario’

De meeste fracties steunen het plan voor afsluiting. Marilou Hulsthoff (SP) was ‘volledig akkoord’ met het ‘zorgvuldige voorstel’. Julie van ’t Veer (CDA): ‘het is onvermijdelijk dat toeristen gaan betalen’. Hans Kuyper (ROSA) wil ‘al het moois op de Zaanse Schans bewaren’ er vindt dat het plan daarvoor zorgt. Hans Stokebrand (PvdA): ‘het aantal bezoekers kan niet verder stijgen, het moet omlaag’. Hij vond het ‘een moedig besluit van de wethouder’.

Flip Hoedemaker (D66) stelde dat de gemeente de controle moet terugpakken ‘net als in Venetië’: ‘een verplicht toegangskaartje is de enige mogelijkheid om verder te komen in dit dossier, er is geen ander scenario’. Natasja Stroo (GL) is fervent voorstander van het plan, ze stelde dat de angst dat iedereen moet gaan betalen ongegrond is (‘de gebruiker moet betalen’). De organisatoren van het referendum misleiden inwoners beweert Stroo:

‘er heerst een verkeerd beeld over wie welkom is op de Zaanse Schans na doorvoering van het plan. Maar laat het duidelijk zijn dat Zaankanters altijd gratis welkom blijven op de Zaanse Schans’.

Flitstoerisme

GroenLinks, ROSA, PvdA, CDA, SP en D66 zijn de hardcore fans, maar ook PvdD, CU, POV en VVD lijken het plan te gaan steunen, alhoewel daar nog wel wat reserves zijn. Fidel Lopes (VVD) zag nog ‘veel open eindjes in het stuk’, maar ‘niets doen is geen optie’. Lopes is niet helemaal gerust op consensus met ondernemers en zet ook vraagtekens bij de verstrekte informatie over de steun van bewoners van de Schans.

PvdD-raadslid Melchior Mattens is vooral gecharmeerd van de sterkte daling van het aantal toeristen, hij vond de 1,8 miljoen bezoekers voor de Zaanse Schans waarop gehoopt wordt in het nieuwe model nog steeds veel te hoog. Dat is geen ‘kwaliteitstoerisme’ volgens hem, minder dan een miljoen zou zijn ideaal zijn. Er geen internationale toeristen hier naartoe lokken, dan kunnen de kosten ook omlaag. Mattens gaat daar een motie voor indienen.

De PvdD vond hier de wethouder aan haar zijde, Breunesse wilde ook wel van het ‘internationale flitstoerisme’ af. Dat juist internationale toeristen zouden worden afgeschrikt komt overigens in het plan niet voor, in tegendeel: de grootste afname zit bij Nederlandse toeristen.

‘Op het randje’

Perry van der Velde (POV) vroeg zich af of het wel een zorgvuldig proces was. En hij gaf zelf antwoord: ‘Het is op het randje’, maar ‘laten we bezoekers laten betalen in plaats van belastingbetalers’. Naomi Vink (CU) zette vraagtekens bij de haalbaarheid, ze ging er vanuit dat het fietspad ‘waarschijnlijk niet binnen een jaar geregeld worden’. En net als veel anderen sprak ze haar twijfels uit over het binnenboord krijgen van de ondernemers.

Voorstanders benadrukten het principe ‘de toerist betaalt’ waarmee drukte en de financiële nood op de Zaans Schans bestreden zou kunnen worden. Tegenstanders bleven er op hameren dat het plan juridisch en financieel slecht onderbouwd was, belangrijke stukken ontbraken of te laat beschikbaar waren, de enorme haast bij de behandeling een correcte besluitvorming hinderde, de uitwerking van veel onderdelen ontbrak en de ondernemers in het hele verhaal niet meegenomen waren. Ze waren niet van plan een ‘principe’ te steunen waarvan de gevolgen zo onzeker waren.

Erdogan Sahin (DENK) wilde zich tijdens de vergadering inhouden, maar dat lukte maar ten dele. Het was een ‘slecht, superslecht’ plan volgens hem dat er met ‘onaanvaardbare haast’ werd doorgedrukt:

‘Waarom geen uitstel tot na de Voorjaarsnota en ‘waarom geen andere oplossingen bedacht?’

‘Machtsgreep’

Natasja Cornelisse (PVV): ‘wat hier gebeurt is ongekend, niet om het erfgoed te beschermen, maar als businessmodel voor erfgoedpartijen en gemeente’. De entreeprijs vond ze buiten alle proporties en de ondernemers werden buitenspel gezet, de ‘participatie was een toneelstukje’.

DZ’s Jos Kerkhoven noemde het een ‘machtsgreep van ‘zelfbenoemde erfgoedpartijen’ waarbij het Zaans Museum een molensteen om de nek van de Zaanse Schans is geworden’. De stukken voor de raad waren incompleet volgens Kerkhoven terwijl alternatieve plannen van ondernemers niet serieus zijn bekeken. Het rampscenario dat over 7 jaar de Zaanse Schans niet zou meer bestaan als er niet wordt ingegrepen was volgens hem uit de lucht gegrepen.

‘Het is een desastreus besluit zonder juridische en financiële onderbouwing. Salamitactiek, eerst dit aannemen, en dan krijgen we vervolgens constant van de wethouder te horen: u heeft zelf dit besluit genomen.’

Ongewild kreeg hij van de wethouder al een voorproefje toen die de raad toevoegde: ‘u heeft zelf voor een duurzaam exploitatiemodel gekozen’.

Efteling

Marianne de Boer (LZ) kantte zich vooral tegen de strakke spreektijd, dat was niet alleen ‘uniek’ maar vooral een beperking van het debat. Het plan was een ‘financieel debacle in de maak’, waarbij ‘de voorbereidingen voor het hek om de Schans al zijn begonnen’. De Zaanse Schans is geen ‘Toverland of Efteling, geen omheind pretpark volgen de LZ-fractieleider, en ‘een hek is een hek, hoe je ook doet.’

‘Waar staat De Efteling in de stukken’, vroeg een collega-raadslid. De Boer maakte haar betoog af en ging niet in op vragen maar De Orkaan zocht het even op: het college heeft ‘bezoeken gebracht aan
verschillende vergelijkbare attracties (zoals Kinderdijk en Efteling)’ aldus het antwoord op technische vragen.

Niet alleen de uitgesproken tegenstanders van het plan hadden zo hun problemen met de uitwerking. Julie van ’t Veer (CDA) benadrukte dat toch eerst het nieuwe fietspad en het parkeren geregeld zou moeten zijn ‘voordat we aan het ticket beginnen. Kwaliteit boven snelheid’. De toegang (het ‘hek’) was ook een punt van zorg. Flip Hoedemaeker (D66) wilde goed nadenken over hoe de toegang geregeld gaat worden. Hans Stokebrand (PvdA): ‘we willen geen hek’. Maar hoe het dan wel geregeld zou worden was ‘uitvoering’ volgens de wethouder, en dat kwam nog.

Principe

Breunesse snapte dat er ‘veel zorgen over de uitwerking waren’ maar benadrukte dat het hier om een ‘principebesluit’ ging ‘dus niet het besluit om het gebied aan de openbaarheid te onttrekken’. En ook de uitwerkingen over het fietspad en de gratis toegang voor Zaankanters had de raad nog van hem tegoed. En gaat het lukken voor april 2026? En met de ondernemers?

‘Het is inderdaad ambitieus om het in 2026 te regelen. Maar we willen het niet weer 50 jaar stuurloos laten zijn. Het is niet gelukt om tot overeenstemming met ondernemers te komen. We willen opnieuw met ze praten.’

Hans Kuyper (ROSA) vond trouwens dat de ondernemers niet zo moesten zeuren, ze hadden immers zelf in februari 2025 het overleg opgezegd. En als er minder bezoekers komen, moesten ze maar ‘creatief en flexibel zijn’. Marianne de Boer had het nog niet opgegeven met de ondernemers, zij ging een ‘samenwerkingsscenario’ voorstellen.

Donderdag 22 mei wordt er in de gemeenteraad van Zaanstad vergaderd over het plan. Die vergadering begint om 19.00 uur – de Zaanse Schans is het zesde agendapunt (en daarna komen meer punten over heel andere zaken, dus ook dat wordt een sprintje). Vanwege het referendum kan nog niet gestemd worden, maar wel over amendementen die het voorstel zouden kunnen veranderen.

Door Piet Bakker op basis van Zaanstad Beraad van 20 mei 2025.