Hij sluit de winkel zoals gewoonlijk, maar op deze dag in 2015 voorgoed. Willem Heijne laat de zaak achter zoals hij is. Morgen zou hij zo weer klanten kunnen helpen en de doos met gewenste schoenen blindelings vinden in de rekken in de winkel of in de opslag achter. Heijne laat een winkel in de steek met een lang verleden en met de potentie van een gemeentelijk monument.

De schoenenwinkel aan de Zuiderhoofdstraat 54A is gebouwd tussen 1735 en 1746 in opdracht van nota bene een schoenmaker, Jan Cornelisse Barenden. Het wisselt in de loop der eeuwen regelmatig van eigenaar. In 1827 koopt timmermansknecht Jacob Schots het voor- en achterhuis voor 700 gulden.

Zijn zoon Jacob verkoopt later het noordelijk deel van het pand aan zijn dochter Alida die hier een kruidenierswinkel begint met haar man de grutter en kruidenier Nico Aten. Het zou een kruidenierswinkel blijven totdat de toenmalige eigenaar, de kaashandel Gebroeders Schots, het pand verhuurt aan Jan Willem Heijne die schoenen verkoopt. In 1953 koopt hij het en laat op het achtererf een opslagruimte bouwen. Na zijn overlijden in 1993 zet zoon Willem Heijne de zaak voort, samen met zijn zuster. 

Typisch Zaans

Het Historisch Genootschap Crommenie en de Vereniging Zaans Erfgoed komen tot de conclusie dat de winkel de status van een monument verdient. Het is beeldbepalend voor het lint en het huidige winkelgebied. De bouwstijl en de gevel laten bijzondere historische kenmerken zien. De Dienst Stadsherstel Amsterdam – autoriteit op het gebied van restaureren van historische panden – komt tot een vergelijkbare conclusie. ‘Het is een mooi, typisch Zaans pand dat de moeite van het restaureren waard zou kunnen zijn.’ 

Toch sluit de dienst het dossier omdat de eigenaar niet wilde meewerken aan een onderzoek naar de historische en bouwkundige waarde, ‘Jammer, want dit soort panden bevatten soms historische schatten die je pas ontdekt tijdens de restauratie, zoals bijvoorbeeld in het Wevershuisje in Assendelft, waar een smuiger tevoorschijn kwam toen een later geplaatste muur werd gesloopt.’

Voorbescherming

Jan Piet Bloem (overleden op 5 augustus 2024), jarenlang bestuurslid van de Vereniging Zaans Erfgoed en groot kenner van het Zaans erfgoed, constateert in 2014 dat de winkel in ‘zeer goede staat’ verkeert. Hij start de actie om het op de lijst van gemeentelijke monumenten te krijgen. De vereniging is met de gemeente overeengekomen dat zij jaarlijks tien panden kan voordragen voor de monumentenstatus. (Iedere inwoner van Zaanstad mag een pand voordragen als monument als hij zich maar aan de daarvoor geldende regels houdt.)

Het duurt vier jaar voordat het college van B en W in 2018, vooruitlopend op verder onderzoek, het pand onder voorbescherming plaatst. Dat betekent dat de regels die voor het beheer van monumenten gelden en van toepassing zijn op de schoenwinkel. Inclusief het vergunningsrecht voor wijzigingen. Voor de definitieve toewijzing moest nog een bouwkundig onderzoek worden uitgevoerd.

Waarschuwing

In april 2022 stuurt Bloem een waarschuwing naar Lisa Constant, tot 2025 opgaveregisseur Erfgoed en Monumenten bij de gemeente Zaanstad. Hij heeft uit betrouwbare bron vernomen dat op 6 april ’een voorlopig koopcontract werd getekend voor verkoop van de panden door een nieuwe eigenaar die zelf vertelde dat hij sloopplannen heeft t.b.v. zijn plannen om daar een winkel met bovengelegen appartementen te bouwen.’ Hij benadrukt:

‘Wij zijn bijna overtuigd van het feit dat de nieuwe eigenaar geen kennis heeft van de voorbescherming die op het pand rust (de eigenaar ontkende dat steeds) en het is dus van belang dat er snel actie komt om de definitieve bescherming uitwerking te geven.’

Het begrip ‘snel’ heeft voor de gemeente kennelijk een andere dimensie dan Bloem voor ogen had.

Eind 2023 worden interieurfoto’s toegevoegd aan de aanvraag. Als winkeliers en omwonenden uit de buurt hun zorgen kenbaar maken over de bouwvallige staat waarin de winkel verkeert en vreest dat de veiligheid in gevaar komt, gaat de gemeente handhaven.

De eigenaar geeft toestemming voor inspectie. Het is dan augustus 2025. Het verloop van de tijd, het ontbreken van concrete effectieve maatregelen om de schoenwinkel daadwerkelijk te beschermen én de veronachtzaming van het onderhoud door de eigenaar hebben de sloop in gang gezet voordat er een slopershamer aan te pas kwam.

Het inspectierapport bevestigt ‘de zorgelijke constructieve en onveilige staat. Het bouwkundige inspectierapport geeft aanleiding tot het niet definitief aanwijzen van het pand als gemeentelijke monument’ aldus het besluit van burgemeester en wethouders van Zaanstad op 7 oktober 2025.

Het geduld van de eigenaar wordt beloond. Hij mag doen, wat altijd al zijn voorkeur heeft gehad: slopen en een nieuwe winkel met appartementen neerzetten. Een gang van zaken die de vraag oproept of meer potentiële monumenten zo de vernieling in kunnen gaan in Zaanstad.

Bronnen: artikel in de Krommenieër Kroniek (nr 59, september 20210), eerdere publicaties in de Orkaan, memo van J.P. Bloem aan Lisa Constant d.d. 9-4-2022, B&W-voorstel en besluitnota ‘Niet definitief aanwijzen van Zuiderhoofdstraat 54A in Krommenie als gemeentelijk monument’. Foto: Piet Schoone (winkel is nu gestut, drie jaar geleden werd de zaak al dichtgetimmerd).