Was het wel of niet terecht dat de gemeenteraad van Zaanstad het referendumverzoek van het actiecomité ‘Hou de Zaanse Schans Open!’ — bestaande uit ondernemers en bewoners van de Zaanse Schans — in mei afschoot? Over die vraag zal een bezwarencommissie zich de komende vier weken buigen. Gisteravond, 11 september, presenteerden de advocaten van het actiecomité en de gemeente elk hun kant van het verhaal aan de bezwarencommissie.

En dat onder het toeziend oog van de initiatiefnemers waaronder Justin en Robin Kooijman van de Klompenmakerij en Ko Kraakman van Kaasboerderij de Catherina Hoeve op de Zaanse Schans. Ook Natasja Cornelisse (raadslid PVV) en de voltallige DZ fractie waren aanwezig.

Dafne van der Kraan, advocaat bij Stibbe Advocaten en een van de vertegenwoordigers van het actiecomité, licht toe wat de argumenten van de bezwaarmakers zijn. Daarbij mocht ze van de voorzitter van de bezwarencommissie niet de discussie openen over of de Zaanse Schans al dan niet open moest blijven. Dat lukte overigens niet, maar de advocaat kwam ook met andere punten.

Ingrijpende gevolgen

Het besluit zou ingrijpende gevolgen hebben voor inwoners, ondernemers en bezoekers, en daarom zou een referendum mogelijk moeten zijn. Verder legt de gemeente het positieve advies van de onafhankelijke referendumcommissie naast zich neer; sterker nog, het wordt in de afwijzing van het referendum helemaal niet genoemd.

Volgens Sanne van der Horst (SWDV Advocaten), die de gemeenteraad — of beter gezegd het besluit van de gemeenteraad — verdedigde, is dit niet het juiste moment voor een referendum. Er is namelijk nog van alles onduidelijk, stelt zij.

‘Het is allemaal zo vaag als het maar zijn kan.’

Dat was een curieuze uitspraak omdat de raad in grote meerderheid zeer duidelijk voor onttrekking van de Zaanse Schans aan de openbaarheid heeft gekozen. Maar de advocaat stelde dat uitwerking van het principebesluit van de raad nog moet komen. Er kan dus niet duidelijk zijn waar er precies voor zou worden gestemd, aldus de gemeente. Volgens de bezwaarmakers is er ook duidelijk sprake van onttrekking aan de openbaarheid; daar zijn ze tegen en over dat onderwerp kan dus worden gestemd.

Jan van Oosten, ook van Stibbe Advocaten (voor het actiecomité), zegt stellig:

‘Er moet een ticketsysteem komen en er is maar één manier om dat te bereiken, en dat is onttrekking.’

Er moet volgens hem sprake zijn van een vorm van controle, dat is onaangenaam voor bewoners. Dat is volgens de gemeente nog niet zo simpel; het moet allemaal nog worden onderzocht. Van Oosten zou zich baseren op aannames.

Ook of toeristen en mensen van buiten de gemeente wel of geen gratis toegang zullen krijgen, is volgens de gemeente nog niet “uitgekristalliseerd”. Met die woorden wordt aan het fundament van de ticketplannen voor de Zaanse Schans geraakt: niks is namelijk zeker volgens de gemeente; het wordt alleen maar onderzocht. En waarom zou je een referendum houden over een onderzoek?

Truc

Het is geen vast gegeven, maar wel het uitgangspunt. Jan van Oosten ziet in deze wijze van redeneren een truc. Als er nu geen referendum wordt aangevraagd, zou dat later helemaal onmogelijk kunnen worden gemaakt:

‘Dan zegt de raad: “Haha, dit is een vervolgbesluit”, dan kan je geen referendum aanvragen.’

Zo zou de gemeente de mogelijkheid tot een referendum dus omzeilen. Nu is het nog onzeker wat er gaat gebeuren, dus daarover is geen referendum mogelijk, maar later ook niet meer, want het principebesluit is al genomen.

Vaag

De bezwarencommissie wilde vooral graag weten wat de zwaarwegende reden van de gemeente is waarop het referendumverzoek is afgewezen, tegen het advies van de referendumcommissie in. Volgens de advocaten gaat dat om de vaagheid van de momentele plannen die het onmogelijk zouden maken een referendum te voeren.

Dit gebeurde tegen het advies van de referendumcommisie in, een lid van de bezwarencommissie concludeert uiteindelijk dat de afwijzing uiteindelijk op de beleidsvrijheid van de raad om dit te negeren heeft gerust.

“Exact!” was daarop het antwoord van Gijsbert Pierik (SWDV).

Naar de rechter

Volgens Dafne van der Kraan weegt het democratisch belang van het referendum zwaarder dan de ’twijfelachtige bezwaren van de raad’ en zou dat dus geen rede mogen zijn om het referendum niet door te laten gaan.

De bezwarencommissie denkt vier weken nodig te hebben om antwoord te geven op de vraag of er wel of geen referendum mag plaatsvinden – dat wil zeggen: of de bezwaren van de raad hout snijden.

Als wordt geoordeeld dat er wel een referendum moet plaatsvinden, gaat dat advies weer naar de raad. Als wordt geoordeeld dat er geen referendum moet plaatsvinden, zal het actiecomité naar verwachting een juridische procedure opstarten om bij de rechter haar gelijk te halen. Al stemt de raad tegen een positief advies van de bezwarencommissie, dan kan het actiecomité alsnog naar de rechter stappen.

Door Marijn Kerkhoven op basis van hoorzitting op het stadhuis en eerdere berichtgeving op de Orkaan.