Deze keer zijn we voor de Fototijdreis naar het noordelijkste puntje van Zaandam gefietst waar tegenwoordig de Kalverringdijk aansluit op de dijk van de Engewormer.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De oude foto is afkomstig uit de beeldbank van de Zaansche Molen. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: Einde Kalverringdijk.

Noordelijkste puntje van Zaandam

De Kalverringdijk begint oorspronkelijk bij het buurtschap Haaldersbroek en heette tot 1935 Kalverdijk. Na de aanleg van de Leeghwaterweg in 1935 werd de Kalverdijk in 2 delen gesplitst. Het stuk tussen het buurtschap en de Leeghwaterweg werd omgedoopt in Diederik Sonoyweg en het andere deel werd Kalverringdijk.

De Kalverdijk liep oorspronkelijk vanaf de bocht bij het fraaie landhuis De Blauwe Reiger, rechtdoor langs de Zaan, waar hij aansloot op de Engewormer. Later is de dijk een stukje naar het oosten verlegd.

De Jonge Prinses

De molen die we op de oude foto zien is pelmolen De Jonge Prinses. Deze molen heeft 2 voorgangers gehad, waarvan voor de eerste molen de windbrief op 1 februari 1686 werd uitgereikt en De Prinses werd genoemd. De bijbehorende verbandacte werd pas op 15 augustus 1693 uitgereikt.

In een verbandacte gaf de molenbaas zijn molen als onderpand voor het geval hij niet aan zijn financiële verplichtingen aan de Banne kon voldoen. Bij De Prinses was dit de Banne Oostzaan. De Prinses moet een kleine molen zijn geweest want er moest F 4,- windpacht per jaar betaald worden, terwijl dit voor een normale pelmolen F 12,- was.

Aan het eind van de 18e eeuw was er een crisis in de pellerij en dat betekende het einde van De Prinses. De molen werd in 1793 voor F 640,- verkocht aan de sloper, die in 1794 een einde maakte aan het bestaan van De Prinses.

Maar de sloop betekende niet het definitieve einde, want in 1817 werd er op het erf weer een pelmolen gebouwd die de naam De Jonge Prinses kreeg. Deze molen was in 1841 gekocht door Wessanen & Laan uit Wormerveer, die er tot ongeveer 1863 gort mee pelde en daarna stapsgewijs overstapte naar rijst.

Deze molen verbrandde op 28 oktober 1868, nadat hij tijdens een zwaar onweer werd getroffen door de bliksem. Nu werd er geen nieuwe molen gebouwd maar werd pelmolen De Fenix, die gebouwd was in 1751, gekocht. Deze werd verplaatst naar het erf van de verbrandde molen.

De Fenix stond in het Oostzijderveld in Oostzaandam, ten westen en op enige afstand van de Watering en ten noorden van de Noordervaldeursloot. Anno 2025 is het oude molenerf terug te vinden ten oosten van de A8, iets ten noorden van de Hoornse Lijn, in het verlengde van de Fluitekruidweg.

Ook deze molen kreeg weer de naam De Jonge Prinses en was met een vlucht van 27 meter de grootste pelmolen van de Zaanstreek. In 1906 kwam de molen in het bezit van Dirk Wakker uit Wormer. Dirk ging er foerage artikelen (veevoer) mee maken en later ging hij zaagsel tot houtmeel verwerken. Houtmeel was een grondstof voor het maken van linoleum.

In 1934 werd de molen onttakeld (kap en wieken werden verwijderd) en in 1937 werd de molenromp verwijderd. Het restant van De Jonge Prinses is in 1969 verbrand.

In 2019 voerde onderzoeksbureau IDD een opgraving uit waarbij de restanten van de molen werden teruggevonden. Na de opgravingen verrees hier het wijkje De Zaanse Oever en kreeg de straat de naam De Jonge Prinses.

Schuur De Jonge Prins

De schuur die we uiterst links op de oude foto zien was de schuur van oliemolen De Jonge Prins. Wanneer deze molen is gebouwd is tot op heden niet achterhaald. Hij komt voor het eerst voor op de in 1670 gemaakte kaart van landmeter Olfert Jansz. de Groot. De molen, die 136 jaar in bezit van de familie Vis is geweest, werd in 1888 gesloopt maar de westelijke schuur bleef staan en diende als opslagplaats.

In 1932 begon Willem Wakker een bedrijfje in de schuur waar hij verfproducten zoals verven, vernissen, lakken, stopverven en welpasta’s ging maken. Later werden de houten wanden verwijderd en vervangen door stenen muren.

Tot 1971 bleef Wakker deze producten maken waarna het bedrijf overstapte naar de productie van voeg- en beglazingskitten, zoals siliconen-, polysulfide- en butyleenkitten. De naam werd toen gewijzigd in Wakker Kitchemie B.V. Het bedrijf bleef tot 1995 op de Kalverringdijk en verhuisde vervolgens naar Wormerveer.

Het Jonge Vool

Rechts op de oude foto zien we nog een molen, dit is Het Jonge Vool. Deze stond aan de Zaandijkerweg in het verlengde van de Hogeweg buitendijks aan de Zaan.

De molen was in 1649 als oliemolen gebouwd. In 1838 werd Cornelis van de Stad uit Zaandam eigenaar van Het Jonge Vool. De molen werd toen verbouwd tot pelmolen, maar er bleef een deel van het oliewerk behouden. Hiermee werden vermoedelijk af en toe partijen koolzaad verwerkt.

In 1854 werd Pieter Couwenhoven eigenaar die tot 1919 met de molen bleef werken. Hierna kwam deze in bezit van de firma Bloemendaal en Laan die hem als opslagruimte ging gebruiken. Op woensdag 19 augustus raakte de molen in brand. Hij brandde vervolgens geheel uit, maar stond nog overeind. Ook zijn schuren bleven behouden.

Herstel bleek niet meer mogelijk waarna de molen omver werd getrokken, waardoor ook de laatste Wormerveerse molen verdween. De schuren verbrandden tenslotte op 13 mei 1943. In Wormerveer is in het industriegebied Noorderveld een straat naar de molen genoemd.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Tekst en foto 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Beeldbank Zaansche Molen, Molendatabase, 1100 Zaanse Molens en GAZ.