De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten en natuur wordt opgeofferd om plaats te maken voor nieuwbouw, stadsvernieuwing en bedrijventerreinen.

De Zaanstreek is de afgelopen decennia – soms zelfs onherkenbaar – veranderd. De Orkaan brengt die verandering in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Havenstraat in Zaandam.

Havenstraat, Zaandam

De oude foto is genomen ter hoogte van het Vissershop. Het schip op die foto is een Spaans duikboothefschip dat bij de scheepswerf Conrad lag. Deze scheepswerf lag pal ten noorden van de huidige Den Uylbrug waar nu de woontoren Lotus staat. De oorsprong van De Conrad lag in Haarlem en vond in Zaandam een uitstekende locatie om uit te breiden. In 1912 werden de vergunningen afgegeven door de gemeente en een jaar later liep het eerste schip van stapel.

Het schip op de foto is waarschijnlijk de Kangaroo. De Conrad kreeg in 1914 opdracht tot de bouw van het schip, in 1919 werd het schip opgeleverd. Dus de foto is genomen ergens tussen 1914 en 1919.

In 1913 werd door de gemeente een krediet van F 10.100,- gegeven om een straat aan te leggen tussen de Zuiddijk en de Voorzaan, dit zou de Conradstraat worden.

De werf bouwde baggermolens, hopperzuigers en zeeschepen. Na 1923 ging het slecht met de werf, in 1929 kreeg het nog een order om 15 Kempenaars te bouwen, dit waren vrachtschepen die speciaal werden gebouwd voor smalle, ondiepe kanalen en waren ongeveer 50 meter lang, 6,60 meter breed en hadden een diepgang van 2,50 meter. In 1932 viel het doek voor het bedrijf. In 1936 werd het bedrijf voorgezet onder de naam scheepswerf Zaandam maar in 1940 ging de werf failliet en zou in 1941 worden gesloopt.

Tegenwoordig herinnerd de Conradwerf nog aan de voormalige scheepswerf. Later kwam hier een distributiecentrum van supermarkt  Simon de Wit.

Rechts van het schip op de oude foto staan de kalkovens, die in de volksmond De Flesjes werden genoemd. Er stonden aan de Zuiddijk twee kalkbranderijen, één met drie ovens en de ander met vier ovens. De branderij met drie ovens was eigendom van de 1902 opgerichte firma S. Prins Dzn, de andere branderij was NV kalkbranderij Het Klaverblad die in 1921 werd opgenomen in de NV Nederlandsche Basaltmaatschappij (NBM). De ovens zijn in het begin van de 20e eeuw gebouwd en werden in de jaren `60 gesloopt. In kalkovens werden onder andere schelpen, krijt en kalkzand gebrand voor de winning van ongebluste kalk die in metselmortel werd verwerkt.

De kalkovens stonden pal ten noorden van de in 1901 aangelegde Algemene Begraafplaats. Toen deze begraafplaats werd aangelegd zei een Zaandammer: “Het zal mij benieuwen wie als eerste begraven wordt.” …. hij was het zelf.

Vanaf ca 1910 werd begonnen met de aanleg van de Havenstraat en de andere straten in de Havenbuurt. Deze woningen waren nodig om de werknemers van de Artillerie Inrichting en hun gezinnen te huisvesten. Doordat de Nederlandse regering een munitiefabriek binnen de Stelling van Amsterdam wilde hebben en ruimtegebrek in Delft bestond. De A.I. werd vanaf 1895 stapsgewijs overgeplaatst van Delft naar Zaandam en het personeel werd min of meer gedwongen mee te verhuizen. In 1926 was de verhuizing voltooid.

De straten in de Havenbuurt werden genoemd naar plaatsen en gebieden waar hout en rijst vandaan kwamen. De namen zijn o.a. Bassein-, Bangkok-, Rangoon, Nara-, Tornea-, Sundsval-, Riga-, Wyborg-, Onega-, Archangel en de later aangelegde Helsinghborgstraat alsmede de Finse-, Zweedse en Baltische straat.

De jongens op de oude foto zaten iets ten noorden van het clubgebouw en opstallen van de Z.Z.V, de Zaanlandsche Zeil Vereniging die sinds 1935 ook een roeiafdeling had. De huidige locatie aan de Havenstraat werd in 1975 geopend maar de oude locatie lag ook al aan de Havenstraat.

Pal achter de roeivereniging ligt de in 1990 geopende Den Uylbrug, die in 2012 werd verbreed en een aparte fietsbrug kreeg.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Zaanwiki, Gemeentearchief Zaanstad, Wikipedia, De Zuidkanter, magazine Zaans Erfgoed (winter 2014).