Gemeenteraadsleden van Zaanstad mogen zich vanavond buigen over het dossier Interventieteam Zaandam-Oost. Daarover ontstond ophef na een kritische publicatie van onderzoeksplatform Follow the Money over de werkwijze van het team. Die publicatie leidde tot een serie onderzoeken die Zaanstad onlangs openbaar maakte.

Vanavond – voorlopig – het laatste bedrijf van de behandeling van de onderzoeksrapporten. FTM publiceerde vandaag een reactie op de rapporten (betaalmuur) en met name over het onderzoek naar hun eigen berichtgeving dat volgens hen vol ‘leugentjes en framing’ zit. De handschoenen zijn uit.

De openbaarmaking werd zorgvuldig geregisseerd door Zaanstad. Eerst werd een ‘leeswijzer‘ van 56 pagina’s vrijwel integraal voorgelezen in de raadszaal, daarover was geen discussie mogelijk. De conclusies waren uiteraard de conclusies zoals Zaanstad die zelf het liefste zag. Of dat allemaal in overeenstemming was met de inhoud van de rapporten konden raadsleden en journalisten pas de volgende dag checken toen de stukken openbaar werden gemaakt.

Sneltreinvaart

Het resultaat liet zich raden: media berichten over de onderzoeken op basis van de samenvatting van Zaanstad. De Orkaan deed dat niet en schreef daar pas later over – nadat we de rapporten zelf hadden gelezen.

Een week later werd het tweede deel van deze poppenkast opgevoerd: binnen drie kwartier joeg de ambtelijke top van het IT ruim 80 vragen van raadsleden er doorheen. Opnieuw ontbraken de stukken (geclusterde vragen), die werden pas aan het eind van volgende dag gepubliceerd. Voor deze sneltreinvaart is overigens de raad zelf – de agendacommissie – verantwoordelijk.

Volgens de gemeente is er niks aan de hand, er is sprake van ‘rechtmatig handelen’, ‘in principe goede besluitvorming’ terwijl ook ‘verbetering in de veilige werkomgeving’ wordt waargenomen. Er is geen aanleiding om een ethische commissie in te stellen of een extern onderzoek te laten doen. Maar de ‘onderliggende processen [kunnen] op onderdelen verder worden gestroomlijnd’.

Maar op basis van de rapporten kunnen ook heel andere conclusies getrokken worden.

Hommeles

Uit het rapport van Bureau Beke en het ‘Intern Onderzoek Casuïstiek uit de opgave Veiligheid’ blijkt vooral dat het hommeles is rond het Interventieteam. De samenwerking met andere afdelingen verloopt moeizaam of ontbreekt, informatie wordt niet gedeeld, er is geen onderling vertrouwen, personeel meldt zich ziek of neemt ontslag. Er wordt openlijk getwijfeld aan de manier waarop het team werkt en de grenzen die daarbij worden opgezocht. Volgens medewerkers is sprake van een ‘uitzichtloze situatie’ en een ‘onveilige werksfeer’. Deze twijfel over de werkwijze van het IT bestaat ook op directie- en managementniveau.

De tegenstellingen worden ‘opgelost’ door de consultants van Van de Bunt. Die stellen voor het Interventieteam rechtstreeks onder burgemeester Hamming en de gemeentesecretaris te ‘hangen’. Die aanbeveling wordt overgenomen. Bijzonder aan het ‘memo’ van Van de Bunt – volgens Zaanstad is het geen onderzoek maar een ‘scherp advies’ – is dat onduidelijk is hoe het tot stand is gekomen. Wie zijn daar eigenlijk over gesproken bij de gemeente?

Uit het rapport van de Functionaris Gegevensverwerking (FG) blijkt dat Zaanstad de noodzakelijke goedkeuring van privacygevoelige processen (DPIA’s) niet op orde heeft. De juridische constructie is ‘niet juist’, het ondermijningsbeleid ‘niet voldoende’. De FG maakt zich zorgen ‘over de omgang met persoonsgegevens bij Zaanstad’. 

FTM: ‘leugens en verdraaiingen’

En dan is er nog het onderzoek ‘n.a.v. de concrete signalen uit de artikelen van FtM en het NRC’. Onze interpretatie was eerder al: ‘Het rapport bevestigt juist veel van de feiten die FTM heeft beschreven, maar plaatst die binnen een frame waarin FTM wegzet wordt als onnauwkeurig. Daarbij gebruikt Zaanstad selectieve citaten, weglatingen en onlogische interpretaties.’

FTM heeft nu zelf ook op het onderzoek van Zaanstad gereageerd. De korte versie:

‘De gemeente Zaanstad en burgemeester Jan Hamming dulden geen kritiek op hun keiharde en mogelijk onwettige aanpak van “ondermijnende criminaliteit”. Met leugens en verdraaiingen probeert het bestuur om kritische berichtgeving van Follow the Money te pareren.’

Volgens FTM haalt concerndirecteur Martijn Rengelink, die de leeswijzer-voorlezing voor zijn rekening nam, ‘precies die elementen uit de onderzoeken en adviezen aan, waaruit zou moeten blijken dat Zaanstad weinig te verwijten valt en deugdelijk beleid voert’. Maar wie ‘zelf een blik werpt op de door hem aangehaalde onderzoeken, ziet een heel ander beeld’.

Patroon

Voorbeelden die Zaanstad uit de berichtgeving van FTM haalt zijn volgens het onderzoeksplatform onjuist weergeven. Een gesprek waarin medewerkers door ambtenaren onder druk zijn gezet, is volgens de gemeente een ‘functioneringsgesprek’. De waarschuwing van directeur Lennart Graaff (‘Je moet niet via de mail uitwisselen’) om geen schriftelijke sporen na te laten, zou volgens Zaanstad een ‘onjuiste interpretatie’ van FTM zijn. Een onderzoek naar ‘spookbewoning’ zou volgens Zaanstad in feite vanwege ‘een enorme wietgeur’ gaan, maar dat staat dus niet in de rapportage volgens FTM. Dat patroon herhaalt zich volgens FTM:

‘De beweringen en suggesties van de gemeente hebben één ding gemeen: ze kloppen niet. Wij hebben documenten, mails en opnames van gesprekken die onze bevindingen staven.’

FTM blijft bij haar standpunt dat de analyse van de werkwijze van het Interventieteam juist was en dat dit bevestigd wordt door de rapporten die door Zaanstad naar buiten zijn gebracht:

‘De onderzoeken tonen aan dat de aanpak in strijd is met de privacywet, zoals FTM schreef (…). De interne toezichthouder noemt een waslijst aan tekortkomingen. Zo ontbreken voor alle dataverwerkingen de verplichte risicoanalyses, spelen ethische overwegingen geen rol en is niet vastgelegd wat er precies gebeurt met alle gegevens.’

Vrijheid

FTM heeft vorige week een lijst punten uit de presentatie van Rengelink voorgelegd aan Zaanstad met de vraag ‘of zij erkent dat ze bezijden de waarheid zijn of anderszins geen eerlijke weergave vormen’.

Het college is hier inhoudelijk (nog) niet op ingegaan, maar stelt dat zij de vrijheid heeft om te reageren zoals ze wil. 

Lees ook: Kritiek op Interventieteam kwam raadslid Eylem Köseoglu duur te staan…

Tijdens het Zaanstad Beraad (ook online te volgen, begin 20.00 uur) staan vijf rapporten (samen 71 pagina’s), een ‘bestuurlijk perspectief (13 pagina’s), een RIB (3), een leeswijzer (56 pagina’s) en de beantwoording van 82 technisch vragen (29 pagina’s) op de agenda. Portefeuillehouder is burgemeester Jan Hamming die samen met wethouders Stephanie Onclin en Harrie van der Laan de discussie aangaat.

Door Piet Bakker en Merel Kan. Deze productie is onderdeel van een project waarin De Orkaan samenwerkt met Follow the Money (David Davidson) en NRC (Tan Tunali). Foto: huis-‘controle’ in Zaandam-Oost.