Op zaterdag 21 en zondag 22 oktober is het festival industriecultuur Zaanstreek. Tijdens dit weekend gaat oliemolen De Bonte Hen voor het eerst sinds bijna dertig jaar weer ouderwets voorslag-olie persen.
Al bijna dertig jaar staat het ‘voorslag’ van de Hen stil. Deze persinstallatie is bedoeld voor de éérste persing van oliehoudende zaden, dit levert de beste kwaliteit olie op. De pers is zwaar om mee te werken. Het afgelopen seizoen heeft de maalploeg van de Bonte Hen de pers weer aan de praat gekregen: “harenmaker en molenaar Martin Bus maakte een prachtig nieuw stel haren en bulen, beide onmisbare onderdelen van een oliemolen.”
Hoofdmolenaar Jippe Kreuning zegt in het persbericht van de Zaansche Molen: “We waren blij verrast dat het voorslag na zo’n lange tijd van stilstand weer zo goed op gang kwam. Alles doet het nog!” Samen met molenaar van het eerste uur op de Hen Martin Bus en Matthijs Ero van de Ooievaar aan het voorslag gewerkt. De molen gaat weer gebruikt worden zoals hij bedoeld is.
Hoe het werk er precies uitziet is tijdens het IFIKZ festival voor het eerst te zien. Het werken met een dubbele oliemolen zal niet het enige ambacht zijn wat komend weekend centraal staat. In de ambachtenwerkplaats op de schuurzolder van De Bonte Hen zal Martin Bus het harenmaken demonstreren. Ook zijn er traditionele zeilenmakers aanwezig die hun vak laten zien. Verder geeft Sjors van Leeuwen in het Molenmuseum beide dagen om 14.00 en 16.00 uur lezingen over verdwenen molen-ambachten.
(Wij volgen hier het persbericht van de Zaansche Molen, en ondanks dat we ook op Wikipedia opzochten hoe het nu precies zit met voorslag en naslag en dubbele oliemolens, hebben we het nog niet helemaal begrepen. We zullen zelf poolshoogte moeten nemen.)
De activiteiten in Molenmuseum en Bonte Hen zijn gratis voor leden van de Zaansche Molen, maar aanmelden voor de lezingen is wel verplicht. Dit kan door te mailen naar info@zaanschemolen.nl.
Voor meer informatie en toegangskaarten voor niet-leden.
Door Piet Bakker. Bron: persbericht Zaansche Molen.
Jammer, Bert, dat je de "slagbeitel" (de wig, waarop de heipaal steeds terechtkomt) niet noemt. Want dat taps toelopende stukje hout drukt alle andere loszittende onderdelen, die zich in "laad" bevinden, opzij, waardoor de persdruk op beide bulen ontstaat. Ja, meervoud, want op elk eind van het persblok "staat" zo'n haar-met-buul, om de persdruk te ondergaan. Om de geheel omlaag geslagen slagbeitel weer los te krijgen, werd de omgekeerde wig (losbeitel) omlaag getikt, waardoor de slagbeitel omhoog schoot, bewogen door een "verende spar". Overigens een puik verhaaltje hoor! En die naslagskoeken worden op het "koekenhok" met een mes, dat op één eind vastzit, op maat gesneden. Dat geschiedde meest door een jeugdig persoon, die vanwege zijn geringere lengte meestal pal tegen het werkmeubel aan staan moest, met óók de hielen ertegenaan. Doordat hij nog in de groei was, gingen zijn voorvoeten en tenen buitenwaarts staan, zodat men van "hokbiene" sprak, als men iemand gewaar werd, die zulke "dwarse" voeten had.
Voor zover ik weet wordt het oliezaad in zakken ( bulen) gedaan en onder de stamper gelegd waarna het wordt afgedekt met de haar. Een haar is een persmat en die werden in een harenmakerij gemaakt. Na het olie slaan wordt de buul uit de voorslag gehaald, er is nu ongeveer 75% olie uit het zaad geslagen. De inhoud van de buul wordt nu fijngemalen en vervolgens op een vuister verwarmd waarna het weer in een buul gaat die in de naslag gaat. Deze naslag is smaller en ook de stampers zijn kleiner waardoor er meer druk gezet kan worden waardoor er nog wat olie kan worden gewonnen. De oliekoek die overblijft wordt voor veevoer gebruikt.
De beste uitleg is kijken ter plaatse op zaterdag of zondag. Hopelijk is er wind dan werkt ook alles
Dat is te gek, dat er na zoveel jaar weer iets gerepareerd en werkend is. Succes