In een knus huis vol planten, een groot aquarium en een tuin met een indrukwekkende appelboom, woont een bijzonder echtpaar van negentig jaar oud. Binnen is het warm en de lach van Willem Spaan vult de kamer. ‘Nee schat, we waren 20 en 19 toen we trouwden’ corrigeert hij zijn vrouw, nadat Wil na al die tijd dat stukje informatie even vergeten was.

Willem en Wil Spaan zijn inmiddels 70 jaar getrouwd en leven nog steeds zielsgelukkig met elkaar. Achter dit huiselijk tafereel in Tuindorp Oostzaan schuilt een stukje Zaanse geschiedenis. Willempje Spaan – van der Heijden is namelijk één van de meisjes van Verkade. Zij hoort bij een generatie jonge vrouwen die ooit koekjes, chocolade en bonbons inpakte in de fabriek van meneer Verkade in Zaandam.

Met koude handen aangenomen

Als 17-jarig meisje werd Wil uitgekozen om te werken op de chocoladeafdeling van Verkade en de reden hiervoor is best bijzonder. ‘Ik had altijd van die koude handen,’ vertelt ze. ‘Dat was eigenlijk perfect, want op de bonbondozen mochten geen vingerafdrukken komen. Meisjes met warme handen konden dat werk dus niet doen.’

Toen ik vroeg of Wil weleens een bonbon had opgegeten tijdens het inpakken van de dozen verscheen een brede grijns op haar gezicht:

‘Ik heb er zeker wel eens eentje opgegeten, maar in de meeste zaten alcohol. Dan voelde je je na vijf bonbons toch een beetje anders ineens.’

Voordat Wil begon met werken bij Verkade, moest zij eerst twee weken naar de bedrijfsschool van het bedrijf. Daar werden jonge meisjes getraind tot échte Verkade-meisjes. Ze leerden hoe zij netjes koekjes in dozen moesten leggen, bonbons moesten inpakken en hoe de machines werkten. Wil blonk al snel uit: ‘Na veertien dagen mocht ik al beginnen.’

Schorten en haarnetjes

De meisjes droegen een schort en een haarnetje en werkten op verschillende afdelingen:

‘Voordat we begonnen met werken werden we ingedeeld op een afdeling, je kon soms ook op een afdeling staan met machines waarbij je heel snel moest werken. De machine produceerde heel snel koekjes, die ik dan met een aardig tempo in de trommels moest plaatsen, dit vond ik niet leuk om te doen.’

Op haar favoriete afdeling, bij de chocolade, werkten zij met ‘uitweegdozen’. In elke verpakking moesten de bonbons precies passen en goed gevuld zijn.

Hoewel er toezicht was op de werkvloer, herinnert Wil zich geen strenge sfeer. ‘Als iemand naar het toilet moest, nam de toezichthouder gewoon even het werk over, het was best gemoedelijk.’ En onder werktijd werd er gekletst, gelachen en zelfs plannen gemaakt. Wil ging bijvoorbeeld met haar collega’s een weekend naar Parijs.

Van Tuindorp Oostzaan naar de fabriek

Wil werd elke ochtend met een speciale Verkade-bus opgehaald in haar woonplaats, die langs de huizen van de Verkade meisjes reed. Van 07.00 uur ’s ochtends tot 16.00 uur ’s middags werkte ze in de fabriek, waarna ze weer met de bus naar huis werd gebracht. Eén keer per week mochten de medewerkers met een speciale bon producten uitzoeken in een winkel naast de fabriek: koekjes, chocolade, bonbons, alles wat verkrijgbaar was:

‘En met kerst kregen wij een mooi pakket met eten, kaarsenhoudertjes en dat soort dingen. Dat was altijd heel leuk om te krijgen.’

Het meisje van Verkade en haar jokkebrok

En toen kwam Willem. Ze ontmoetten elkaar op dansles in de Linnaeusstraat in Amsterdam-Oost:

‘Hij vroeg of hij mij na de les naar huis mocht brengen en zei tegen mij dat hij ook uit Tuindorp Oostzaan kwam, dus ik zei ja.’

Willem bracht haar hoffelijk thuis, maar hij verdwaalde op de weg terug. Schaterlachend vertelt hij:

‘Ik kwam helemaal niet uit Tuindorp Oostzaan, ik woonde in het centrum van Amsterdam. Dus ik ben daarna bij iemand achterop de fiets gestapt en die heeft mij vervolgens naar het centrum teruggebracht en zo begon het.’

Ruim zeventig jaar samen, negentig jaar oud. Voor altijd zíjn meisje, en voor ons: het meisje van Verkade. Een zoete geschiedenis.

Door Mylou Kleij, met informatie van Willem en Willempje Spaan – van der Heijden (interview).