Keti Koti, oftewel ‘gebroken ketenen’, markeert de dag waarop het Koninkrijk der Nederlanden in 1863 de slavernij afschafte. Ondanks dat moesten veel tot slaaf gemaakten nog jaren wachten op échte vrijheid.

Dinsdag 1 juli wordt Keti Koti in het Zaandamse Burgemeester In ’t Veldpark gevierd met livemuziek en een barbecue, maar een dag eerder wordt er vooral herdacht. Het loskoppelen van herdenken en vieren is dan ook iets wat Patricia Viereck, voorzitter van Stichting Comité 30 juni-1 juli Zaanstreek, op grotere schaal zou willen zien gebeuren.

Net als vorig jaar verzamelt de groep belangstellenden bij de Anton de Kombrug aan de Vermiljoenweg in Zaandam (dit jaar om 18.30 uur), waarna de stoet zich verplaatst naar het plantsoen aan de Martin Luther Kingweg. Op deze plek, waar wethouder Gerard Slegers vorig jaar het monument ‘Three Graces – the dialogue’ onthulde, vindt vervolgens vanaf 19.00 uur de herdenking plaats.

De dag erna wordt Keti Koti dan gevierd. Livemuziek en een barbecue worden voorafgegaan door een presentatie over de angisa. Door deze hoofddoek op een bepaalde manier te vouwen gaven tot slaaf gemaakte vrouwen in Suriname boodschappen aan elkaar door. De festiviteiten beginnen om 15.00 uur.

Hoewel het comité dit evenement niet organiseert vieren ze het feest natuurlijk wel mee. In de Zaanstreek wordt herdenken en feesten dus gescheiden. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Amsterdam, waar dit op dezelfde dag plaatsvindt. Als het aan Patricia Viereck ligt wordt gescheiden herdenken en vieren de norm.

‘We willen á la 4 & 5 mei herdenken en vieren. Zo staan we stil bij de kracht van onze voorouders en brengen we eer aan hen, zonder dat het vieren op de voorgrond staat. Op 1 juli vieren we dan de vrijheid. Vandaar ook het Comité 30 juni-1 juli.’

In mei en juni zijn er al een aantal bijeenkomsten geweest in aanloop naar Keti Koti. Die bijeenkomsten stonden vooral in het teken van dialoog, want: ‘Kennis delen en bewustwording is natuurlijk heel belangrijk’, aldus Viereck. Volgens haar is men zich tegenwoordig meer bewust van het slavernijverleden, al is er nog veel werk aan de winkel.

‘Ik mis nog vooral gelijkwaardigheid, dat is er nog niet. Dan heb ik het over de manier waarop zwarte mensen worden behandeld. In sommige gevallen is dat schrijnend. Ik weet niet wat het is, misschien een blinde vlek ofzo, maar je voelt je soms benadeeld in bepaalde situaties. Als je luistert naar de verhalen van mensen, dan doet dat pijn.’

Jubileum

Op 31 juli bestaat het comité vijf jaar en dat betekent dat er een jubileum te vieren valt. Hoewel het eerste lustrum geen grote rol zal spelen tijdens de herdenking laat het comité het niet zomaar voorbij gaan. Op 5 juli is Podium De Flux namelijk het decor van een familieviering van Keti Koti.

In de afgelopen vijf jaar heeft het comité zich voornamelijk ontwikkeld door samenwerkingen binnen de Zaanstreek aan te gaan. Op deze manier hoopt het comité op steeds meer draagvlak, zegt Viereck:

‘We hebben bijvoorbeeld goed contact met Stichting De Zaanse Regenboog. We hebben bijvoorbeeld samen een vrijheidslunch en een black queer-evenement georganiseerd. Ook met Doopsgezind Zaanstreek hebben we goede contacten en met nog meer organisaties. Met het Zaantheater zijn we bijvoorbeeld aan het kijken of we iets met scholen kunnen doen.’

Zaans slavernijverleden

Naast het organiseren van evenementen en aangaan van samenwerkingen is het comité nog ergens anders druk mee de komende periode. Hoewel het er eerst niet van leek te komen, stelde de gemeenteraad in juni 2023 maximaal € 300.000 beschikbaar voor een onderzoek naar het Zaanse slavernij- en koloniaal verleden. Dit onderzoek is in april gestart en wordt uitgevoerd door het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG).

Voor dit onderzoek is een begeleidingscommissie samengesteld waar het comité deel van uitmaakt. Omdat het onderzoek zowel het westen als het oosten beslaat zitten er onder andere ook vertegenwoordigers van de Molukse gemeenschap in deze commissie, legt Viereck uit:

‘We worden goed meegenomen, vind ik. We zijn bij de begingesprekken geweest en hebben samen gekeken hoe ze het onderzoeksplan hebben samengesteld. Samen met iemand van de Molukse gemeenschap ben ik ook op het kantoor geweest van degene die het onderzoek gaan uitvoeren om bij de sollicitatieprocedure van twee aspirant-onderzoekers te zijn. Volgende week heb ik nog een gesprek omdat ze nog wat vragen aan mij hadden.’

Bij het onderzoek zullen twee vragen centraal staan. Ten eerste moet uit het onderzoek duidelijk worden hoe groot de invloed van de slavernij en koloniale exploitatie is geweest op de ontwikkeling van de Zaanstreek. Daarnaast moet blijken of de Zaanse rechtsvoorgangers erbij betrokken waren en in hoeverre ze hebben meegeprofiteerd. In juni 2024 zijn deze onderzoeksvragen vastgesteld door de begeleidingscommissie. Viereck stelt dat ze graag wil weten wat het aandeel van de Zaanstreek is geweest:

‘Van de industrie, maar ook wie er allemaal bij betrokken was. In de Zaanstreek werd gewerkt met hout en cacao, maar waar kwamen die producten allemaal vandaan? Mensen denken misschien dat we vooral boos zijn, maar dat is het niet per se. Het is een stukje geschiedenis en om verder te gaan moeten we weten wat er gebeurd is.’

Dat er Zaanse links te vinden zijn, lijkt vast te staan. Zo droegen twee grote plantages in Suriname de namen ‘Sardam’ (Zaandam) en ‘Crommenie’. De resultaten uit het onderzoek wil Viereck graag delen met mensen en ze begrijpelijk maken voor scholen als die er, bijvoorbeeld, projectmatig mee aan de gang gaan:

‘Ik weet bijvoorbeeld dat in Arnhem een soort toneelstuk is gemaakt over onderzoeksresultaten. We kunnen ook informatieavonden gaan organiseren. Heel laagdrempelig en behapbaar voor iedereen.’

Of dat er allemaal echt gaat komen, hangt wel van af wat er uit het onderzoek komt:

‘Pas dan kunnen we kijken hoe we ermee omgaan.’

In onze niet te vermijden uitgaansagenda kun je lezen wat er rond Keti Koti wordt georganiseerd.

Door: Rick Nieborg, met informatie van Patricia Viereck (interview), ketikoti-zaanstreek.nl, raadsinformatiesysteem Zaanstad en woordvoering gemeente Zaanstad. Foto van Patricia Viereck door Rick Nieborg, foto’s van eerdere edities aangeleverd door Patricia Viereck.