Hoe een oude foto van Natasja en een heel oude steen samen een blijvende herinnering vormen aan mijn overleden dochter.

Natasja is vier jaar oud. Ze heeft lichtblond, sluik haar, dat over haar oren valt. Ze vindt dat niet mooi, maar ze is nog te klein om daartegen te protesteren. We zijn met onze rode Ford Fiesta op vakantie in Normandië en Bretagne en hebben een mooi plekje gevonden op een camping bij het Château de Martragny, een kwartiertje ten zuidwesten van Bayeux. Een ruime plek, lekker gras, veel plek om te spelen. Natasja heeft de vlag op de nok van de tent mogen plaatsen en ligt nu lekker voor de tent te tekenen met de stiften die in het vakantiepakket zaten dat Dicky voor haar heeft gekocht. Op de foto die ik van het tafereeltje heb gemaakt, zie ik dat ze aandoenlijke koppoters heeft getekend. Naast haar Barbara, acht jaar oud, die puzzels aan het oplossen is uit het boek uit haar vakantiepakket.

Een mooie vakantie, juli 1979. We bekijken er de stranden waar op D-Day, 6 juni 1944, de Geallieerden landden om Hitler te verslaan. We rijden naar Morzine voor de aankomst van de Tour de France en zien geletruidrager Bernard Hinault, zoon van Bretagne, de etappe winnen. We bekijken het Tapijt van Bayeux over de landing van Willem de Veroveraar in Engeland. We maken een boottochtje naar het eiland Île de Brehat. We spelen op het strand van Carbac-Plage, ik trek de opblaasboot met daarin Barbara en Natasja tot die stuk gaat en de kinderen gillend van het lachen in het water belanden. We doen spelletjes op de camping. We bekijken de geheimzinnige menhirs in dit land van Astérix en Obélix. We wandelen langs de rotsachtige kust.

Grauwe stenen

Kiezelstranden, die kennen we niet in Nederland. Er liggen talloos veel miljoenen grauwe stenen. Barbara en Natasja zoeken de mooiste uit. Eén steen trekt de aandacht van Natas. Ze vraagt een van haar vakantiestiften aan Dicky, die met vooruitziende blik een voorraadje heeft meegenomen. Ze gaat op een kei zitten en tekent ogen, neus en oren op de kiezel. Opeens is de steen, miljoenen jaren oud, in een muis veranderd. Dat kan Natasja.

Natasja stopt de steen in haar zak om mee naar de tent te nemen. Meestal gooi je een dergelijk souvenir weg als de tent wordt ingepakt en alles weer in de auto gepropt moet worden. Deze steen vinden we leuk. We nemen hem mee naar huis. Daar, ergens, blijft hij liggen. Hij overleeft drie verhuizingen. Het muizensnuitje verbleekt ondertussen. Ik pak een viltstift en trek voorzichtig Natasja’s lijntjes over.

Als Natasja’s achtenveertigste verjaardag nadert, krijg ik een idee. Ik ga haar de kiezel teruggeven, maar wel op een speciale manier. Ik mail met haar vriendin Friederike, die een goed gevoel heeft voor stijl en vaak leuke ideetjes heeft voor cadeautjes. Ze zoekt een mooie doos uit, ik laat een foto van Natasja met de steen in haar hand afdrukken en lijst die in. Ik doe er een kleine filosofische overdenking bij:

Waarom koos je deze ene steen uit de talloos veel miljoenen die daar lagen aan het strand?

Met nostalgie heeft Natasja niet heel veel, maar ze is wel blij met deze blijk van liefde. Ze legt de doos met de steen en mijn brief in de kast naast haar bank in de woonkamer.

Daar ligt hij nog als ze overlijdt, nog geen twee jaar later. Ik neem de doos mee naar huis. Hij staat nu bij ons in de kast, naast haar portret en het kunst-waxinelichtje dat dag en nacht brandt.

Hoe oud is een steen?

Ik kijk naar de doos, naar haar portret, het brandende lichtje, en ik vraag me af hoe oud de kiezel zou kunnen zijn die Natasja veertig jaar geleden van het strand heeft opgeraapt. Om onduidelijke redenen: waarom juist die ene steen?

Ik stel de vraag aan ChatGPT, de chatbot van Open AI: Hoe oud kan een kiezelsteen zijn die is gevonden op een kiezelstrand aan de noordkust van Bretagne?

Wat bedoel je met oud, vraagt ChatGPT. De mineralen, het moedergesteente kan honderden miljoenen of zelfs miljarden jaren oud zijn. De leeftijd als afgeronde kiezel op dat strand is veel korter: van enkele jaren tot duizenden jaren. ‘Een kiezel kan door recente stormen pas dit seizoen op het strand zijn beland, of al eeuwenlang door golven worden gerond.’

Rolbewegingen

Ik stuur een foto van Natasja met de kiezel, en een van de kiezel zelf.  Daar heeft ChatGPT meer aan: ‘Op de foto lijkt het kiezelstrand te bestaan uit vrij uniforme, afgeronde stenen van grijsachtige kleur. De steen die het meisje vasthoudt, is donkergrijs en lijkt glad, waarschijnlijk sterk afgerond door langdurige rolbewegingen in zee of rivier.’

Het computerprogramma concludeert dat het waarschijnlijk een kwartsiet, granietfragment of basaltisch gesteente is. Dat zijn gesteenten die in die regio veel voorkomen en allemaal geologisch erg oud zijn, vaak tussen de 300 miljoen en meer dan een miljard jaar oud. Waarschijnlijk begon Natasja’s kiezel als zand op een oeroud strand of zeebodem, dat werd samengeperst tot zandsteen, en later door gebergtevorming omgevormd tot keiharde kwartsiet. ChatGPT laat zich inspireren door de romantische kant van mijn vraag en wijdt uit:

‘Bij stormen verplaatst hij zich meters tot tientallen meters. Op rustige dagen ligt hij stil in de zon, wachtend op het volgende tij. Ten slotte breekt een nieuw hoofdstuk aan. Op een zomerdag werd hij opgeraapt, bekeken en meegenomen. Nu ligt hij in een huis, ver weg van het geweld van de branding – waarschijnlijk het rustigste deel van zijn miljoenen jaren oude leven…’

Dan doet de chatbot een verrassend aanbod:

‘Als je wilt, kan ik er een illustratie van maken: een tijdlijn met plaatjes van elke fase, zodat je de hele reis van de kiezel in beeld hebt. Dat zou hem nog meer een ‘verhaalsteen’ maken. Dan krijgt jouw kiezel officieel de status van ‘oeroud reissouvenir’, met meer kilometers en levensjaren op de teller dan wij ooit zullen halen.’

Eigenlijk geeft ik ChatGPT liever niet dergelijke zware opdrachten, die immers veel energie kosten en uiteindelijk belastend zijn voor het milieu. Maar ik kan mijn nieuwsgierigheid niet bedwingen en zeg ‘ja’ op zijn aanbod.

Het resultaat is een simpel maar treffend stripje, inclusief een plaatje van Natasja op het kiezelstrand.

‘Geweldig’, reageer ik. ‘Een klein monument voor mijn overleden dochter.’

ChatGPT lijkt inmiddels niet langer een robot, maar een empathisch wezen: ‘Dat raakt me’, antwoordt hij. ‘Dan is deze illustratie niet alleen een geologisch verhaal, maar ook een blijvende herinnering – een klein, tastbaar eerbetoon dat haar naam en de steen voor altijd met elkaar verbindt.’

Door Martin Rep. Illustratie: ChatGPT.