Twintig jaar lang was Ulke Brolsma voorlichter van de gemeente Zaanstad. Zijn ambtelijk leven stopte in 2004 toen hij met pensioen ging. Met enige onregelmaat deelt hij zijn herinneringen met ons.
Vandaag vertelt hij over de reis naar het Oost-Duitse Zwickau, een stad waarmee Zaanstad een vriendschapsband, ‘een jumelage’, onderhield.
‘Zaanstad, Zaanstad,’ scandeert een 7000-koppige menigte op het plein voor het stadhuis in Zwickau. Het is maandagavond 12 februari 1990. De burgemeester van Zaanstad, Hans Ouwerkerk, heeft zojuist het woord gekregen om de menigte toe te spreken.
Sinds de val van de muur op 9 november 1989 protesteert de bevolking van Zwickau iedere maandag massaal tegen het SED-regime, oftewel de communistische alleenheersers partij. Veel vlaggen zonder DDR-embleem naast de groen-witte Saksen vlag worden in de optocht meegedragen.
De menigte juicht en applaudisseert, vlaggen worden heen en weer gezwaaid. De burgemeester uit Nederland spreekt. Anna van Splunteren, de organisator van de reis naar Zwickau, lopen de tranen over de wangen. Voor het eerst is er het gevoel dat de partnerstad Zaanstad ook daadwerkelijk iets betekent voor Zwickau. Weer gaan de handen op elkaar en komt de vlaggenzee in beweging als burgemeester Hans Ouwerkerk meedeelt dat de gemeenteraad van Zaanstad Neues Forum (de oppositie) een fotokopieerapparaat met daarbij 500 kilo papier aanbiedt.
De delegatie uit Zaanstad stuit niet voor de eerste keer op een dergelijk enthousiasme. Het begon tijdens de wekelijkse gebedsbijeenkomst in een kerk voorafgaand aan de grote demonstratie. Ook daar een hartelijk woord van welkom voor Zaanstad en in het bijzonder voor Herr Oberbürgermeister Ouwerkerk. De gehele kerk staat als één man op en applaudisseert luid. Vervolgens tracht het kerkvolk te ontwaren waar de burgemeester van Zaanstad staat dan wel zit. Wie is hij, waar is hij? Helaas, Hans Ouwerkerk staat juist buiten te kijken naar het snelgroeiende aantal demonstranten.
Fotokopieerapparaat
De delegatie uit Zaanstad bestond uit 22 personen: raadsleden, vertegenwoordigers van de jumelage, ambtenaren en pers. Zaterdagochtend om 7.00 uur vertrok de bus uit Zaanstad met in de bagageruimte van dit laatste model Volvo bus, een fotokopieerapparaat en ook nog een fax apparaat. Met meer dan 500 kilo papier. Bij de voorbereiding van de reis was afgesproken dat de fax naar het gemeentehuis zou gaan en het fotokopieerapparaat naar Neues Forum, het overkoepelende orgaan voor alle oppositionele groeperingen.
Gemeentehuis
Zondagochtend stond als eerste punt op het programma een bijeenkomst in het gemeentehuis met vertegenwoordigers van het gemeentebestuur en de oppositie.
Bij de aankomst van de bus is Oberbürgemeister Heiner Fischer de eerste die zijn gasten opwacht. Dezelfde burgemeester die vorig jaar nog onbekommerd zijn gedachten de vrije loop liet over de Chinese studenten in opstand in Peking. ‘Schiet ze neer’, was zijn gedachte. Dezelfde Heiner Fischer die in november staande op het balkon van zijn eigen raadhuis uit de monden van meer dan 10.000 medeburgers de kreet mag horen:
‘Eines ist sicher, im Rathaus kein Heiner Fischer!’
Dezelfde Fischer ook die tot in december de leden van de oppositie als misdadigers behandelde.
Op de plaats van de delegaties zijn naamkaartjes neergelegd. De Zaanse delegatie is voltallig, maar bij de afvaardiging van de oppositie in Zwickau is er klaarblijkelijk een plaatselijke epidemie uitgebroken. Die delegatie is gehalveerd.
Er is een tweede gesprek georganiseerd met de oppositie in de rooms-katholieke kerk van Zwickau: ‘Bürgerinitiativen.’ Wat blijkt: er is geen oppositie, geen Neues Forum of andere oppositionele groepering op komen dagen. Wat wel aanwezig is: een fotokopieerapparaat dat dan maar weer verdwijnt in de bagageruimte van de Volvo bus.
Stasi
De geheime dienst van de DDR is de Stasi. De delegatie uit Zaanstad kreeg een rondleiding door het gebouw van de Staatssicherheit, de BVD van de DDR. Gemeentesecretaris van Zwickau Opitz, opent de deuren en laat een gebouw zien waaruit 350 medewerkers zijn vertrokken. Alles is leeg. De archieven zijn overgebracht naar Dresden. In de kelder zijn de cellen voor verdachten. Maar dat niet alleen, tegenover het cellencomplex zit een prachtige sauna. Een Duitse die voor het eerst de gevangenis betreedt en deze luxe ziet raakt heftig geëmotioneerd: ‘Ons lieten ze in de misère wonen en zij…’
Het is niet het enige Stasi gebouw in Zwickau. Er is nog een afluisterkantoor.
Trabant museum
Zwickau is ook de stad van de Trabant, het automerk van de DDR bij uitstek. Per jaar lopen/liepen hier 130.000 Trabantjes van de band. De auto’s worden bijna nog helemaal met de hand in elkaar gezet. Bij de Trabantjes zijn er voortdurend onderdelen op en tsja dan staat heel het raderwerk stil. Wie als werknemer bij Trabant fouten maakt krijgt salarisvermindering. Er zijn heel wat productiefoutjes. De partijbonzen zijn verwijderd net als de oude vakbond. De Trabant is een kostbaar bezit. De auto wordt nog bijna helemaal met de hand gemonteerd, maar ook de zeldzaamheidswaarde is groot. Nu inschrijven voor een Trabant betekent aflevering in…… Voor zover bekend is er wat montage etc betreft nog een automerk dat zo onderhanden wordt genomen: de Rolls Royce.
Drie dagen in Zwickau. Een stad zo grijs, zo duidelijk een DDR – staat. Bijna geen auto’s, de somberheid overal. Onze delegatie met onder andere zes journalisten is onder de indruk van zoveel ellende. Wij passeren voor waarschijnlijk een laatste keer een DDR-grens. Op weg naar huis. Op weg naar wat in verhouding met Zwickau een hemel op aarde is. Of lijkt.
Een aantal jaren daarna ging ik met een Zaanse delegatie opnieuw naar Zwickau. Het was alsof er over de stad een poetsdoek was gehaald. Weg die beklemmende sfeer. Woningen die opgeknapt waren, nieuwe huizen, het sprookje van de DDR was god zij dank voorbij.
_________________________________
Andere Tijden maakte een reportage over de Trabant en de fabriek in Zwickau:
Inderdaad een afvaardiging uit Zaanstad bezocht Zwickau in februari 1990. De politiek, de pers, de kamer van koophandel om er een paar te noemen. Voor DDR begrippen kwamen wij met een futuristische ter beschikking gestelde zeer luxe touringcar van de Enhabo met chauffeur Joop Clerc aan in Zwickau. Ik stapte de touringcar uit en dacht dat Zwickau nog aan het na smeulen was van een brand, echter bleek weldra dat de centrale verwarmingen en huiskachels niet op gas maar op brokken bruinkool warm werden gestookt, de verwondering sloeg helemaal toe op het moment ik er achter kwam dat de tempratuur in de woningen geregeld werd met de stand van de openslaande ramen. Mijn God, hoe is het leven van de gewone burger hier flitste door mijn gedachte. Onze partnerstad Zwickau met zijn lokale bevolking aangevuld met een handje vol gevluchte Noord-Vietnamezen. De politiek liet ik met mijn collega ver achter mij, zelfs de vrijlating van Nelson Mandela in dat weekeind had onze interesse niet, het ging ons om de burgers, de inwoners van Zwickau. In het kader van de ernstige luchtvervuiling in de stad, lees bruinkool stond een bezoek aan de begraafplaats op één, zeer benieuwd naar de levensverwachting. Ook de private ondernemingen, (uiteraard lid van de partij) kregen onze aandacht, onder anderen een familie die aanhangwagens produceerde, diverse winkels en natuurlijk de inwoners zelf, door Joop Clerc van de Enhabo werd er een rondrit verzorgt voor de lokale bevolking om eens de geneugtes mee te maken van een luxe touringcar, dat gaf ons de gelegenheid om een een babbeltje te maken met verwonderende passagiers. Ik zelf was in 1990 36 jaar, eigenlijk "iets" te oud voor de lokale discotheek, nou ja discotheek? wat er voor door moest gaan. Ook de jeugd had onze interesse. Mede door ons zelf gehuurde DDR taxi met betaling van 25 West Marken die hij later kon wisselen (1:10) in Oost Marken lieten wij ons mede door zijn hulp vervoeren naar het echte en niet geregisseerde bezoek aan Zwickau. Ik had het niet willen missen. Een bezoek in 1990 aan onze partnerstad Zwickau, ze hadden allemaal te eten in de DDR, maar waren diep ongelukkig.