Wat kost een extern onderzoek naar het Interventieteam (IT)? Hoe kwamen de consultants van Van de Bunt tot de conclusie dat het IT onder de burgemeester moest worden ‘gehangen’? Hebben de onderzoekers van Bureau Beke ook huisbezoeken geobserveerd? Waarom wilden niet alle externe partners van het IT meewerken aan het onderzoek? Waarom is er geen compleet overzicht van alle controles die het IT heeft verricht?

Deze en nog 77 andere ‘technische’ vragen stelden de raadsfracties in Zaanstad over de vijf onderzoeken die de gemeente publiceerde over de werkwijze van het interventieteam naar aanleiding van een publicatie op Follow the Money (FTM) in juni. In een 29 pagina’s tellend document kregen de raadsleden die vrijdag 10 oktober aan het eind van de middag toegestuurd.

Morgen – dinsdag 14 oktober – is er een inhoudelijke behandeling in het Zaanstad Beraad. Dus dan komen er nog meer vragen die door B&W worden behandeld. De technische vragen werden door ambtenaren beantwoord (foto boven: loco-gemeentesecretaris Lennart Graaf, interim-concern directeur Martijn Rengelink en programmamanager Pact Zaandam-Oost Sherwin Tsin Asjoe).

Sneltreinvaart

De vragenset is niet compleet, De Orkaan ontving bijvoorbeeld nog nagekomen vragen van DZ die niet in de beantwoording zitten. Alles op dit dossier gebeurt met grote haast. Raadsleden kregen pas onderzoeken nadat Zaanstad een ‘leeswijzer’ liet voorlezen en moesten in no-time alle stukken lezen en hun vragen voorbereiden. De mondelinge beantwoording vorige week donderdag verliep chaotisch: antwoorden werden in een sneltreinvaart op de raad afgevuurd, de vragen zelf werden niet openbaar gemaakt en discussie over antwoorden was niet mogelijk.

(Raadsleden staan deze weken sowieso onder grote druk, donderdag 16 oktober begint al het ‘hoofdnummer’ van dit politieke jaar: de begrotingsbehandeling met de algemene beschouwingen.)

Maar goed, er kwamen antwoorden op 82 vragen. De vijf uit de inleiding eerst maar even:

• Wat kost een extern onderzoek naar het Interventieteam (o.a. van LZ)? Dat weet Zaanstad niet maar als indicatie wordt het onderzoek van Bureau Beke aangehaald dat € 73.400 (excl. BTW) heeft gekost.
• Hoe kwamen de consultants van Van de Bunt tot de conclusie dat het IT onder de burgemeester moest worden ‘gehangen’ (ROSA)? Het was geen uitgebreid onderzoek maar een scherp advies in een ‘memo’ op basis van een aantal interviews (met wie is gesproken is onbekend).
• Hebben de onderzoekers van Bureau Beke ook huisbezoeken geobserveerd (ROSA)? Nee: het ging om controles op een bedrijventerrein, bij het eindejaars-offensief en bij glazenwassers.
• Waarom wilden belastingdienst, het Fraud Prevention Platform (Seon) en het UWV bijvoorbeeld niet meewerken aan het onderzoek (PvdD)? Deze vraag staat nog uit bij de onderzoekers. ‘Het antwoord wordt z.s.m. met de raad gedeeld.’
• Waarom is er geen compleet overzicht van alle controles die het IT heeft verricht (ROSA)? Dat weten we niet. ‘Vermoedelijk is er in de aanlevering van bepaalde data een omissie ontstaan.’

Geen Ethische commissie

Enkele van de andere vragen zijn doorgeschoven naar de politieke behandeling van dinsdag 14 oktober. Bovendien zaten er een paar dubbele bij waardoor er ruim 60 overblijven. Daarvan wordt bijna de helft in algemene zin beantwoord. De vragen zijn geclusterd en bij elk onderdeel (Morele oordeelsvorming, Ethische commissie, Onderzoek en evaluatie, Werkwijze, Gegevensbescherming en Samenwerking) is een inleiding gemaakt door de ambtelijke staf die veel vragen zou moeten beantwoorden. Dat lijkt overigens niet altijd te lukken, soms lijken specifieke vragen niet volledig beantwoord. 

Bij het afwijzen van Ethische commissie vraagt GL-PvdA (die kennelijk al één fractie zijn geworden) waar ze ook een ethische commissie hebben. Dat blijkt bij vier gemeenten en één provincie te zijn maar op de vraag hoe de leden uitgezocht worden, komt geen antwoord. 

De meeste vragen gaan over de werkwijze van het IT. GL-PvdA vraagt hoeveel medewerkers zijn vertrokken uit onvrede over de werkwijze van het interventieteam en of daar exitgesprekken mee zijn gevoerd. Dat weet Zaanstad niet omdat niet met iedereen een exitgesprek wordt gevoerd. D66 wil weten hoe de nazorg is geregeld als bewoners aangeven dat ze onterecht in het vizier van het IT zijn gekomen? Antwoord: er is geen specifieke nazorg voor personen die in contact zijn geweest met het IT.

Knock & Talk

De SP krijgt te horen dat er 42 keer ‘gespecialiseerde honden’ zijn ingezet bij controles maar niet bij huiscontroles. ROSA wil weten hoe de aansturing die voor een jaar ondergebracht is bij de directie wordt geëvalueerd? ‘Over de evaluatie heeft de directie nog geen besluit genomen.’

De PvdD wil weten hoe het zit met de ‘Knock & Talk’-methode: ‘mag dat wel? Dus dat je zelf op zoek gaat naar strafbare feiten als je daar nog geen aanleiding voor hebt’. Geen probleem volgens Zaanstad: ‘het is een preventieve methode met de bedoeling om in gesprek te komen en voor te lichten over de risico’s van ondermijnende criminaliteit. Knock & Talk is altijd op basis van vrijwilligheid. Op het moment dat we daarbij signalen ontvangen van misstanden kan er nadere controle uit voortvloeien. Ook Meld Misdaad Anoniem-meldingen kunnen aanleiding zijn voor Knock & Talk bezoeken.

Geen DPIA

Vijf vragen (ROSA, VVD, DENK, GL-PvdA en SP) gaan over de DPIA’s (Data Protection Impact Assessments). Die zijn nodig als je gegevens verwerkt waarbij een hoog privacyrisico bestaat. Dat laatste staat buiten kijf, voor het delen van een grote hoeveelheden gegevens (o.a. UWV, justitie, politie, bijstand, belastingdienst, wooncorporaties, basisadministratie gemeente) met verschillende partners, ook buiten het gemeentelijk apparaat, is een DPIA nodig. Zaanstad: ‘de organisatie (is) verplicht eerst een ‘data protection impact assessment’ (DPIA) uit te voeren’.

Hier wordt door de gemeente een rookgordijn opgetrokken: ze zijn ‘aangevraagd’, of ze moeten ‘geactualiseerd’ worden, of ze moeten dit jaar nog worden ‘uitgevoerd’. Maar er zouden er ook al drie zijn ‘vastgesteld’, ‘afgerond’ of ‘definitief worden vastgesteld’. En in 2022 is een DPIA voor het interventieteam verkeerd uitgevoerd (‘niet de gebruikelijke routing gevolgd’).

Maar het eind van het liedje is dat er voor het IT geen DPIA is: ‘Voor de DPIA’s rond Signalen ondermijning en voor het Interventieteam zijn we bezig met de aanbevelingen en adviezen’. Daarmee kan de rechtmatigheid van de aanpak ter discussie komen te staan. 

Worden die DPIA’s openbaar? Dat is onzeker. Er is wel ‘collegebesluitvorming’ en als dat is afgerond ‘informeert het college de raad hierover’. De raad wel, maar niet openbaar liet de woordvoerder van burgemeester Hamming De Orkaan eerder weten. Dat was in verband met ‘privacy’. Dat is vreemd, er staan helemaal geen persoonsgegevens in de DPIA, het is een beschrijving van procedures.

Andere vragen zijn in het Zaanstad Beraad van 9 oktober besproken, daar schreven we ook over.

Door Piet Bakker en Merel Kan op basis van beantwoording technische vragen en eerdere vergadering van het Zaanstad Beraad. Foto boven: loco-gemeentesecretaris Lennart Graaf, interim-concern directeur Martijn Rengelink en programmamanager Pact Zaandam-Oost Sherwin Tsin Asjoe).