Het Interventieteam (IT) dat de ondermijning in Zaandam-Oost moet ‘verstoren’ wordt rechtstreeks onder de burgemeester ‘gehangen’. De samenwerking met andere afdelingen – met name met Ondermijning – verliep moeizaam terwijl er ook op directie- en managementniveau verschillen van inzicht waren over de werkwijze van het IT.

Met deze ingreep is deze weerstand min of meer weggeorganiseerd. Die wordt ook niet van buiten verwacht. Een externe Ethische Commissie zowel als een onafhankelijk extern onderzoek worden door B&W afgewezen. De ingreep is voorlopig voor één jaar. Normen of benchmarks voor de evaluatie worden niet genoemd waardoor ‘tijdelijk’ moeiteloos in ‘permanent’ kan overgaan.

Maar het ‘hangen’ onder de burgemeester is niet het enige plannetje. Het IT Zaandam-Oost is ook een ‘voorbeeld voor het nog niet bestaande interventieteam dat voor de rest van Zaanstad wordt opgericht’ volgens een memo van de consultants van Van de Bunt. En volgens het onderzoek van Bureau Beke is burgemeester Hamming ‘groot voorstander van de werkwijze van het interventieteam. Hij wil dat deze werkwijze breder binnen de gemeentelijke organisatie door meerdere afdelingen gehanteerd gaat worden’.

Beke stelt ook vast dat daar ‘op directie- en managementniveau’ anders over gedacht wordt: ‘Zij vragen zich regelmatig af of de werkwijze wel overeenkomt met de bevoegdheden.’ Maar die discussie lijkt in de nieuwe situatie achterhaald.

Bureau Beke

De onderzoekers van Bureau Beke waren de gemeente ingestuurd om resultaten van het Interventieteam op te halen en de werkwijze te observeren. Hoeveel dwangsommen aan glazenwassers uitgedeeld, hoeveel bordelen gesloten, hoe vaak honden ingezet, waar kwamen de tips vandaan en hoe bepaal je of ergens iets verdachts gebeurt? Twee jaar lang keken ze rond en spraken vooral met mensen van het IT zelf en de gemeente, Pact Zaandam-Oost en de politie.

Hun onderzoek leverde ook een interessante bijvangst op: het is hommeles rond het IT. De burgemeester is fan van het IT en zou de werkwijze ook graag bij anderen zien; ook zou het team buiten Zaandam-Oost moeten worden ingezet. Maar tussen het IT en andere afdelingen boterde het niet altijd. Bij het team Ondermijning hadden ze pittige kritiek. De relatie met Bouw Ruimtelijke Ordening was ‘zeer moeizaam’ en ook bij andere afdelingen waren er ‘knelpunten’ in de samenwerking aldus een rapportage van loco-gemeentesecretaris Lennart Graaff. Ook binnen de directie / management was niet iedereen het eens met de werkwijze van het team.

Werd bij het IT wel altijd volgens de regels gewerkt? Wat betekende ‘de grenzen opzoeken’ eigenlijk? Informatie werd niet gedeeld, het onderling vertrouwen ontbrak, er was sprake van een wij-zij-cultuur. Het was volgens sommigen ‘uitzichtloos’.

Dat uitzicht is er nu dus wel. B&W gaat aanbevelingen uit de rapporten opvolgen (behalve die van extern onderzoek en een externe ethische commissie). Daarbij ook de aanbeveling het IT rechtstreeks onder de burgemeester en de nieuwe gemeentesecretaris (de vorige heeft ontslag genomen) te ‘hangen’. Met de nieuwe opzet zijn de teugels aangehaald en zijn andere afdelingen op afstand gezet.

Lovend

Het advies om alles onder de burgemeester te hangen kwam niet van Beke maar van de consultants van Van de Bunt. Die deden daar overigens geen onderzoek naar maar schreven een memo op basis van een aantal interviews. Met wie ze hebben gesproken is niet in hun memo terug te vinden. 

Mensen die betrokken zijn bij het team en door Bureau Beke zijn ondervraagd, zijn ‘lovend’ over het IT. Burgemeester Hamming wordt in het rapport als ‘groot voorstander’ opgevoerd. Vooral de resultaten bij de aanpak van glazenwassers worden geroemd.

Maar achter die optimistische boodschap gaan ook tegenstellingen, ‘oplopende spanningen’ en een gebrek aan onderling vertrouwen schuil. De eensgezindheid over het beleid zou ontbreken, en of het team zich wel aan de bevoegdheden houdt wordt ter discussie gesteld. 

IT contra Ondermijning

Het belangrijkste strijdpunt is de tegenstelling tussen het IT en andere afdelingen, bijvoorbeeld Ondermijning en Bouw. Die zitten in elkaars vaarwater, werken elkaar tegen en wisselen geen informatie uit. Niet alleen een ‘uitzichtloze situatie’ volgens meerdere respondenten maar ook een ‘onveilige werksfeer’ als gevolg van de tegenstellingen die sommige medewerkers te veel is geworden: ‘enkele medewerkers van het interventieteam en de afdeling Ondermijning zijn kort- of langdurig uitgevallen en/of op zoek gegaan naar een andere baan’.

‘Het interventieteam zelf zegt dat de onderlinge verhoudingen leiden tot moedeloosheid; ze voelen geen erkenning en waardering. Het ontbreekt ze aan perspectief voor een goed functionerende samenwerking met de afdeling Ondermijning en ze hebben geen vertrouwen meer in de personen op directie- en managementniveau.’

Buikpijn

In een analyse van loco-gemeentesecretaris Lennart Graaff is te lezen dat ‘de nuance en het tegenwicht dat vanuit andere afdelingen wordt ingebracht om de zorgvuldigheid te bewaken, door het interventieteam zonder meer lijkt te worden ervaren als weerstand’.

In het ‘Intern onderzoek casuïstiek uit de opgave Veiligheid’ wordt voorgesteld om bewust de spanning van tegengestelde perspectieven op te zoeken: ‘stimuleer het bespreken van fouten en “gevoelens van buikpijn”.’

Op directie- en managementniveau wordt dus de vraag gesteld of de werkwijze wel overeenkomt met de bevoegdheden. Ook medewerkers van de afdeling Ondermijning vragen zich vaak af of de werkwijze van het interventieteam altijd de toegestane en juiste manier is. Die tegenspraak wordt niet door iedereen op prijs gesteld:

‘De samenwerking met de gemeentelijke afdeling Ondermijning is niet goed. Volgens respondenten is de belangrijkste oorzaak dat de burgemeester graag ziet dat de werkwijze van het interventieteam breder binnen de gemeentelijke organisatie gehanteerd gaat worden, maar dat het directie- en managementniveau hier niet in meegaan.’

Gemeentesecretaris

Het ‘directie- en managementniveau’ is de laag direct onder de burgemeester. Gemeentesecretaris en algemeen directeur Gerda Blom was vanaf mei ziek en heeft per 1 oktober ontslag genomen. Zij wordt sinds juli officieel vervangen door concerndirecteur Lennart Graaff die in de aansturing van het interventieteam de afgelopen maanden een belangrijke rol heeft gespeeld.

In het rapport van de consultants van Van de Bunt werd voorgesteld het interventieteam rechtstreeks onder de gemeentesecretaris / directeur en de burgemeester te ‘hangen’. Dat was te verkiezen boven een situatie waarbij ook de afdeling Ondermijning nog wat over het Interventieteam te zeggen zou hebben. Die keuze is dus gemaakt (zie schema onder dit artikel).

Tegenstellingen

Beke heeft van juni 2023 tot en met juni 2025 onderzoek gedaan: deskresearch, observaties en zo’n 50 gesprekken met ongeveer 15 verschillende mensen over een periode van twee jaar. Die gesprekken werden gevoerd met ‘betrokkenen die in samenwerking met het interventieteam controles uitvoeren’. Volgens Beke gaat dat om ‘professionals die met hun voeten in de klei staan’. De meeste gesprekken werden gevoerd met medewerkers van de gemeente (22), de politie (9), het interventieteam zelf (8) en Pact Zaandam-Oost (3).

De tegenstellingen tussen het interventieteam en andere afdelingen en de meningsverschillen binnen de directie en het management spelen een belangrijke rol in het rapport dat echter vooral gaat over de ‘werkwijze en opbrengsten’. Uit die analyse blijkt dat er vooral veel controles (54) zijn uitgevoerd bij glazenwassers:

‘Er is met name geconstateerd dat personen ramen zemen zonder hiervoor over de juiste vergunning te beschikken’.

Kinky

Dat leidt dan weer tot een Last Onder Dwangsom (LOD) van € 20.000. Die zijn vooral bedoeld als dreiging om te stoppen met zemen. Die LOD’s zijn volgens het rapport al 77 keer opgelegd (de meest voorkomende ‘afhandeling’) terwijl dat nog eens 4 keer overwogen werd. Ook werd 4 keer een ‘Last onder Bestuursdwang’ opgelegd. Ruim 50 keer werd een woning, (bedrijfs)pand, garage(box) of berging gesloten.

Ook waren er controles op het gebied van drugs en illegale prostitutie. Bij dat laatste onderwerp probeert het gemeentelijke prostitutieteam bijvoorbeeld op websites als Kinky in contact te komen met personen die tegen betaling seksuele handelingen aanbieden. Vervolgens wordt er een controle op af gestuurd.

Het succes van het interventieteam leidde volgens het Beke-onderzoek tot de discussie of het interventieteam het werkgebied niet moet uitbreiden, dus niet alleen gericht op Zaandam-Oost: ‘voorstanders zien graag dat het werkgebied van het interventieteam de hele stad gaat omvatten’. Ook zijn respondenten positief ‘over de enthousiaste en proactieve houding van het interventieteam, evenals over de professionele, creatieve en out-of-the-box-werkwijze’.

In de interviews wordt ook kritiek geventileerd. Dat gaat bijvoorbeeld over het ‘opzoeken van de grenzen van de bestuurlijke bevoegdheden’. Daar werden kritische vragen over gesteld: ‘worden de bevoegdheden altijd goed toegepast? Passen ze soms geen opsporingsbevoegdheden toe? En zorgt het opzoeken van de grenzen er niet voor dat de grenzen steeds verder verschuiven?

Honden

Het ‘enthousiasme’ van het interventieteam zou soms leiden tot ‘onoverzichtelijke en kwetsbare situaties’. Dan zou het risico bestaan dat men zich niet aan de bevoegdheden houdt, ‘zeker in de beginfase van het interventieteam is dit een enkele keer voorgekomen’.

Ook werden vraagtekens gezet bij de inzet van sommige middelen, zo werden er bijna 40 keer speurhonden ingezet, vaak zonder resultaat. Die inzet zou niet opwegen tegen de uitstraling en opbrengsten van dergelijke controles.

Ook het controleren van alle opslagboxen, bergingen en garageboxen in een bepaald gebied had niet ieders instemming. Volgens hen wordt hooguit in enkele objecten iets aangetroffen. Hierdoor weegt het resultaat vaak niet op tegen de tijd die erin wordt geïnvesteerd.

De tegenstellingen behoren in ieder geval voor een proefperiode van een jaar tot het verleden als het IT onder de burgemeester wordt ‘gehangen’. 

De directie bestaat uit gemeentesecretaris en twee concerndirecteuren. Gemeentesecretaris Gerda Blom meldde zich in mei 2025 ziek en heeft per 1 oktober ontslag genomen vanwege een verschillend ‘perspectief over wat er nodig is qua aansturing’ en vanwege de behoefte van Zaanstad aan ‘ander leiderschap’. Vervangend gemeentesecretaris is concerndirecteur Lennart Graaff die zelf een hoofdrol speelt in het Interventieteam-dossier. Hij las daarom ook de Leeswijzer over de onderzoeken naar het Interventieteam niet voor. Zijn taak werd overgenomen door collega-concerndirecteur Martijn Rengelink die overigens ook betrokken bij de zaak was omdat hij de informatieverzoeken van Follow the Money (FTM) had afgehandeld. Rengelink is interim directeur bij de concerndirectie van Zaanstad. Hij werkte tussen 2008 en eind 2022 bij de gemeente Almere waar hij onder meer betrokken was als concern- en procesregisseur bij het Floriade-project dat een strop van meer dan 100 miljoen voor de gemeente opleverde. Na de Floriade begon Rengelink voor zichzelf met Bureau Rengelink en werd in augustus 2024 ingehuurd door Zaanstad. Hij werkt ook voor de gemeente Amsterdam.

---

Komende dinsdag is er een extra Zaanstad Beraad over Interventie-dossiers. Dan kan er ook ingesproken worden.

Door Piet Bakker en Merel Kan op basis van rapporten van Bureau Beke, Van de Bunt, Functionaris Gegevensverwerking, ‘Intern Onderzoek n.a.v. de concrete signalen uit de artikelen van FtM en het NRC’, Intern Onderzoek Casuïstiek uit de opgave Veiligheid, de aanbiedingsbrief bij de onderzoeken, de presentatie van de Leeswijzer en het ‘bestuurlijk perspectief’ op de onderzoeken (die zijn allemaal hier te vinden), Linkedin, Gemeente Zaanstad, 1Almere. Foto: Jeffrey Koster (de Perim).