Een ‘hek’ om de Zaanse Schans. De enige oplossing om de drukte te beheersen en het erfgoed te beschermen of een aantasting van het gebied en een nekslag voor ondernemers? Dat de plannen om entree te heffen en het ‘erfgoedpark’ aan de openbaarheid te onttrekken de gemoederen bezig houdt, is een understatement.

Door Piet Bakker

Deze week moet de gemeenteraad van Zaanstad een oordeel over die plannen geven. De behandeling gaat met stoom en kokend water. Iets meer dan een maand geleden werden de plannen openbaar gemaakt, en pas na het reces, op 8 mei, werd er voor het eerst (ultrakort) over vergaderd. Vorige week werden in twee avonden 30 insprekers op de raad losgelaten en deze week moet de raad er in twee avonden een klap op geven: dinsdag Zaanstad Beraad (8 minuten spreektijd per fractie) en donderdag Raad (10 minuten spreektijd per fractie).

Een record voor wat waarschijnlijk het belangrijkste dossier van de komende jaren zal gaan worden: grote financiële consequenties, mogelijk lange juridische procedures, hoog oplopende emoties en een totaal verziekte sfeer op het ‘park’ zelf waar erfgoedpartijen en ondernemers recht tegenover elkaar staan.

Referendum

Dinsdag wordt ook de uitslag van de referendumaanvraag bekend. Als daar 500 of meer geldige steunbetuigingen zijn moet de gemeenteraad beslissen of het referendum er komt. Als dat het geval is wordt donderdag niet gestemd over het raadsvoorstel zelf maar wel over alle amendementen. Als tijdens het Zaans Beraad van dinsdag geconcludeerd wordt dat het voorstel niet rijp is voor besluitvorming kan het ook niet in de raad van donderdag worden behandeld.

De stemming lijkt richting ‘Ja’ te gaan. Alleen bij LZ, DZ, PVV en DENK is een duidelijke nee-stemming (niet afsluiten, geen toegangskaartjes) waarneembaar. Voorstanders vinden vooral dat er wat moet gebeuren aan de drukte, de overlast en de financiële problemen en dat afsluiting met kaartverkoop de logische oplossing is.

Principebesluit

Helemaal van harte gaat dat niet. Het is ‘niet ideaal’ volgens Natascha Stroo (GL) ‘maar niet onhaalbaar’. Hanneke Veurink (CU) vond het ‘onwenselijk maar onvermijdelijk’. Sommige partijen hebben moeite met de druk van de snelle besluitvorming, vooral omdat er veel stukken bij het voorstel zitten, zo’n 30 vergaderstukken, meer dan 100 technische vragen, 30 inspreekteksten en een hele serie brieven van diverse instanties en personen. En daar komen dan moties en amendementen bij (maar die zijn pas een dag voor de vergadering beschikbaar). De lokale democratie neemt een sprintje.

Bovendien zou het slechts een ‘principebesluit’ (Stella Pieterson, PvdD) zijn, volgens Hans Kuyper (ROSA) ging het om ‘een soort startnotitie’ (maar wel een heel uitgebreide).

Het ‘principebesluit’ is om het scenario ‘Duurzaam exploitatiemodel Ontwikkelstrategie’ uit te gaan voeren. Maar het principe heeft verstrekkende inhoudelijke gevolgen: verplichte kaartverkoop, het voorbereiden van een onttrekkingsbesluit om openbare paden en wegen in 2026 te onttrekken aan de openbaarheid, een ontheffingsregeling voor inwoners van Zaanstad ‘en andere categorieën van personen’ en het ‘voorbereiden van het traject voor het verleggen van de regionale doorfietsroute Kalverringdijk’.

Geen weg terug

Wie ‘ja’ zegt tegen het principebesluit, zegt ook ‘ja’ tegen verplichte kaartverkoop, onttrekking van het gebied aan de openbaarheid en het verleggen van het fietspad. ‘In for a penny, in for a pound‘ zeggen ze in Engeland. En dat geldt ook hier: eerst akkoord met de aanloop- en transitiekosten van € 1,9 miljoen (elders staat € 5 miljoen) en vervolgens met een lening van € 30 miljoen. En dan maar hopen dat dat niet oploopt en de inkomsten dat goed zal maken. Na het principebesluit is er geen weg terug.

Het omleggen van het fietspad heeft prioriteit, het is niet alleen een ‘belangrijke voorwaarde’ maar ook alleen ‘haalbaar mits wij niet in zware juridische procedure over het fietspad en omgevingsvergunning terechtkomen’. Alles wijst erop dat die juridische procedures (ook over de onttrekking aan de openbaarheid) wel gevoerd gaan worden. Bovendien moet minstens een deel van het budget voor de verlegging nog worden geregeld. Een ‘principe’ dus met financiële en juridische consequenties.

Een ‘ja’ tegen het principe betekent ook dat de gespannen verhoudingen op de Zaanse Schans tussen de verschillende groeperingen in beton worden gegoten. Beschuldigingen van intimidatie, bedreigingen, anonieme handhavingsverzoeken en slepende rechtszaken doorspekten de inspreekbijdragen en de discussies daarna. De kans om dat terug te draaien en op een compromis aan te sturen lijkt daarmee definitief van de baan.

Plan B?

Is er een compromis mogelijk? Of een ‘Plan B’? Volgens Zaanstad eigenlijk niet, het erfgoedpark/ticket-model is het enige scenario. In brieven aan de gemeenteraad, alternatieve plannen en inspreekbijdragen worden echter wel degelijk een hele reeks alternatieven genoemd. Die vormen samen overigens geen ‘geïntegreerde oplossing’* maar zijn stuk voor stuk de moeite waard om ze te onderzoeken (maar dat lukt nooit in de tijd die daarvoor ter beschikking staat).

Waar haal je geld vandaan?

  • VMR (de ‘vermakelijkhedenbelasing’ die nu al op de Schans geldt – alleen opgebracht door bedrijven en instanties die kaartjes verkopen).
  • BIZ (Bedrijven Investeringszone), alleen door bedrijven te betalen als opslag op de OZB.
  • Stichting de Zaanse Schans heeft ruime inkomsten uit de parkeergelden.
  • Als van het ticketsysteem wordt afgezien zijn er geen nieuwe entree-gebouwen nodig.
  • Als ticketsysteem niet doorgaat de bestaande Card doorontwikkelen: goedkoper en uitbreiden met aanbiedingen ondernemers.
  • Kan de Zaansche Molen het onderhoud voor Schans-molens en Molenmuseum niet uit eigen opbrengsten betalen. Dat was toch de afspraak bij de overdracht (‘om niet’) van het oude Molenmuseum?

Fietsers, voetgangers, veiligheid

  • Het gaat eigenlijk over twee fietspaden (één nieuwe langs Catharinahoeve en een verlegging van het huidige pad naar de overkant van de sloot. Maak duidelijk in de stukken wat de kosten en problemen van beide opties zijn (wie heeft daar grondbezit?), op welke termijn kunnen ze aangelegd worden. Zaanstad schermt met subsidies voor deze oplossingen, dus de ticketverkoop is hier niet nodig. Veiliger wordt het wel.
  • Als alternatief het bestaande fietspad verbreden en er een ‘shared space’ (met voetgangers) van maken.
  • Paden en bruggen op de Zaanse Schans zelf verbreden.
  • Verbod op scooters en brommers op de Schans.
  • Auto’s actief weren, die rijden nu af en aan in het voetgangersgebied en over de fietspaden.

Zaans Museum

  • Subsidie is gewoon een gemeentelijke taak en hoeft niet door bezoekers van molens te worden opgehoest. Door verbouwing / renovatie geldt dat ook.
  • Verhuizing naar Hembrugterrein is misschien toch een goed idee, verhuizing was een paar jaar geleden ook hun eigen idee. Een onderzoek naar locaties ligt er al. Er ontstaan dan ruimte voor meer parkeerplekken.

Parkeren

  • Snel betaald parkeren (of gereguleerd met bewonersparkeren) invoeren in oud-Koog, oud-Zaandijk en langs de Diederik Sonoyweg in Zaandam. Meteen draagvlakonderzoek starten.
  • Kan het extra parkeerterrein achter Zaans Museum niet met verdiepingen met dus meer plekken?
  • Waarom geen extra parkeerplek (of garage) bij Zaanse Zakkenhandel, dat was enkele jaren geleden ook al zo.
  • Snel een deal met Van Egdom maken.
  • Strenger handhaven op bussen, dat zijn de serie-overtreders die gevoelig zijn voor boetes.
  • Zouden flexibele parkeertarieven niet tot meer spreiding over de dag, door de week en door het jaar kunnen leiden?

Drukte

  • Stoppen met marketing. Uit bijdragen en stukken blijkt dat vrijwel alle partijen op de Zaanse Schans (en daarbuiten) zeer actief zijn met het werven van bezoekers: kortingen (tot 25 procent op kaartjes – ook voor 2026), afspraken met touroperators, uitnodigingen van infucencers, beursbezoeken etc. Dat maakt een nogal vreemde indruk als de bedoeling is het bezoek te laten afnemen.

Vergaderingen: dinsdag 20 mei Zaanstad Beraad, donderdag 22 mei: Raadsvergadering.

* Het enige voordeel van een geïntegreerde oplossing is dat het goed klinkt, in de praktijk is zoiets een onding: als er één onderdeel mislukt dondert de hele zaak in elkaar.

Door Piet Bakker. Foto: oude ansichtkaart van rustige Schans.