De slotwoorden van de laatste inspreker over de Zaanse Schans-plannen waren nog nauwelijks uitgestorven in het Zaanstad Beraad of de raadsleden kregen te horen dat ze dinsdag 20 mei de plannen inhoudelijk moeten bespreken. Twee dagen later – donderdag 22 mei – staat de besluitvorming in de gemeenteraad op de agenda.

Om te voorkomen dat het tijdens het Zaanstad Beraad uitloopt (en dus donderdag geen besluit kan worden genomen), krijgen raadsleden beperkte spreektijd. Dat is bijzonder bij het Zaanstad Beraad waar fracties over het algemeen onbekommerd hun vragen kwijt kunnen en vervolgens ook op de antwoorden van de wethouder kunnen reageren.

Op basis van wat er in het Beraad gebeurt, besluiten fracties om amendementen en moties in te dienen bij de behandeling in de gemeenteraad. Die moeten dan eerst van ambtelijk advies worden voorzien. Partijen krijgen nu één dag om hun moties en amendementen in te dienen (woensdag 21 mei tot 17.00 uur) waarna ze door Zaanstad donderdagochtend van ‘ambtelijk advies’ worden voorzien. Daarna moeten ze op de website worden gepubliceerd.

Spreektijd

Totaal zijn er nu al 29 stukken bij het vergaderonderwerp gevoegd terwijl er ook 30 inspraakteksten en meer dan 10 ingekomen stukken over de zaak gaan: alternatieve plannen van ondernemers, hun juridisch advies, tegen-adviezen op verzoek van erfgoedverenigingen, brieven van Zaansche Molen, bus-lobby (Fred Teeven), Fietsersbond, Zaans Erfgoed, ondernemersverenigingen, de eigenaar van De Os en de bewoners van Haaldersbroek. En daarbij komen dan nog de technische presentatie, de moties en amendementen.

Burgemeester Jan Hamming noemt de raadsvergadering wel eens ‘de hoogmis van de lokale democratie’. In dit geval eerder een schietgebedje met beperkte spreektijd en krappe voorbereiding.

Agendacommissie

Partijen zijn verdeeld over de snelheid waarmee de plannen door de raad worden geloodst. Het besluit om het snel te behandelen is genomen door de ‘agendacommissie’ die bestaat uit de burgemeester, de griffie en vijf raadsleden: Natasja Cornelisse (PVV), Jos Kerkhoven (DZ), Marieke Visser (PvdA), Flip Hoedemaeker (D66) en Julie van ’t Veer (CDA). De laatste laat weten:

‘Deze keuze is niet snel gemaakt en is weloverwogen. We hebben hierbij verschillende zaken in overweging genomen om tot dit besluit te komen, waaronder de consequenties die verbonden zitten aan het later behandelen van raadsvoorstel en daarmee pas na de Voorjaarsnota. Ook hebben we voor dit besluit een peiling gedaan onder de verschillende fracties en het huidige besluit is daaruit voortgekomen.’

Flip Hoedemaker (D66) voegt daaraan toe dat bij de ambtelijke organisatie is getoetst ‘of die in staat zou zijn om een eventuele grote hoeveelheid moties en amendementen tijdig van advies te kunnen voorzien voor de raadsvergadering van donderdag’. Hij gaat er vanuit dat de behandeling ‘ordentelijk af kan worden gedaan’. Overigens moet aan het eind van de vergadering dinsdag nog vastgesteld worden of het voorstel op dat moment voldoende behandeld is of niet. Als dat niet zo is, kan het niet naar de raad.

Principebesluit

De Orkaan vroeg raadsleden of één avond voor het Zaanstad Beraad en twee dagen later besluitvorming in de gemeenteraad niet te ‘krap’ zou zijn en recht doet aan het omvangrijke en belangrijke dossier. Bij de POV en SP zijn ze daar kort over, Perry van der Velde (POV): ‘naar onze mening wel’. Anna de Groot (SP): ‘hiermee kunnen we prima leven’.

Stella Pieterson (PvdD) denkt ook dat het kan, het is immers een ‘principebesluit’ en het moet begrotingstechnisch ook voor de Voorjaarsnota genomen worden:

‘We hebben 4 uur om het politiek te behandelen. Wij denken dat dat genoeg moet zijn, juist omdat er al zoveel technische vragen zijn gesteld en nog gesteld kunnen worden. Bovendien is het een principebesluit: het gaat nu alleen nog maar over de vraag of Zaanstad verder uit gaat zoeken met bewoners, erfgoedpartijen en ondernemers of en hoe er een duurzaam exploitatiemodel kan worden ontwikkeld. Het zou goed zijn als er bij aanvang van het toeristenseizoen 2026 een begin gemaakt kan worden met het verbeteren van oa de leefbaarheid, door toeristen daaraan bij te laten dragen. Maar dan moet deze beslissing wel voor de Voorjaarsnota genomen zijn.’

Ook Pieterson benadrukt dat er in het Zaanstad Beraad dinsdag nog aan de noodrem kan worden getrokken: ‘in theorie kan dinsdag alsnog de conclusie zijn dat het niet rijp is voor besluitvorming.’

Soort ‘startnotitie’

ROSA-fractievoorzitter Hans Kuyper denkt dat het moet kunnen, ook hij benadrukt dat het besluit van donderdag pas ‘een begin’ is:

‘Uit de inspraak komt ons inziens een goed beeld van de tegengestelde belangen naar voren. Die werden natuurlijk ook vaak, al dan niet in iets andere bewoordingen, herhaald. Daarnaast is het dossier Zaanse Schans niet nieuw, we zijn er al decennia mee bezig en de laatste jaren als raad steeds intensiever. Het besluit dat voorligt geeft richting aan de ontwikkeling en stelt middelen beschikbaar om die uit te werken. Het is het begin van een (hopelijk niet al te lang) proces waarin de raad nog een aantal besluiten te nemen heeft.’

Het is volgens Kuyper, die een collega aanhaalt, ‘een soort startnotitie. Een heel stuk groter en ingrijpender dan de gemiddelde startnotitie natuurlijk, en daarom praten we er ook een hele avond over. Maar dat is wat ROSA betreft in deze fase voldoende.’

Ook bij de PvdA denken ze ‘dat dit zou moeten kunnen’. Raadslid Hans Stokebrand:

‘Vergeet niet dat we op tijd de stukken ontvangen hebben, er een goed gepland werkbezoek is geweest is, de antwoorden op de technische vragen steeds op tijd ontvangen hebben en de insprekers uitgebreid aan het woord zijn geweest.’

‘Niet onhaalbaar’

Misschien ‘niet ideaal’ vindt Natascha Stroo (GL) de beslissing om het politieke debat over de Zaanse Schans op één avond met spreektijd te doen, ‘maar niet onhaalbaar of te krap’:

‘De raad heeft de stukken al enige tijd kunnen inzien, het werkbezoek aan de Zaanse Schans was goed georganiseerd en zeer informatief, en de inspraakronde heeft waardevolle input opgeleverd. De strekking van de bijdragen – met name van ondernemers – was bovendien voor een groot deel eensluidend. Ik durf dan ook te stellen dat de meeste fracties inmiddels goed geïnformeerd zijn en hun standpunt wel hebben bepaald.’

Dat er met spreektijd wordt gewerkt kan volgens Stroo ook een voordeel zijn: ‘het helpt ons om “to the point” te blijven. En dat komt de kwaliteit van het debat vaak juist ten goede.’

VVD’er Fidel Lopes heeft eerst getwijfeld:

‘maar na de overwegingen en gevolgen van het uitstellen te hebben gehoord lijkt het mij uiteindelijk toch wijs. Ik denk dat twee avonden, zoals gepland was, goed was geweest maar dat het ook twee avonden dezelfde standpunten-uitwisseling was dus het kan ook in eentje.’

‘Zwaar gemoed’

Hanneke Veurink (CU) is ‘niet blij’ met het besluit om het binnen één week te regelen, ze vindt het ‘onwenselijk maar onvermijdelijk’. Het liefst had ze meer tijd gehad maar is toch met een ‘zwaar gemoed’ akkoord gegaan. Het besluit pas na de behandeling van de Voorjaarsnota te nemen zou nog meer problemen opleveren: ‘we gaan misschien wel brokken maken, maar dat gebeurt ook als we nu geen beslissing nemen’.

Erdogan Sahin van DENK heeft ernstige bedenkingen tegen de gang van zaken en vreest de financiële gevolgen van een overhaaste beslissing:

‘Het lijkt erop dat ze vastberaden zijn om dit erdoorheen te drukken – het begint echt absurde vormen aan te nemen. Ik ben benieuwd welke belangen of personen hierachter schuilgaan. Ik verwacht dat dit nog het nodige gedoe gaat opleveren, en vermoed dat er nog meerdere sessies zullen volgen. Hopelijk lukt het ons om het tegen te houden. Het zou zonde zijn om 1,9 miljoen uit te geven aan een onderzoek waarvan we nu al weten dat het juridisch niet haalbaar is.’

‘Historische fout’

Jos Kerkhoven (DZ) heeft ook bezwaren en zorgen bij deze volgens hem ‘rammelende’ plannen:

‘De uitdaging is ook dat pas na dinsdag moties en amendementen gemaakt kunnen worden dus daar ligt ook een een punt van zorg. Al met al is er alles aangelegen om dit plan er Asap (as soon as possible) door heen te jassen. Het rammelt aan alle kanten 😡 en we staan aan de vooravond van een historische fout.’

Marianne de Boer (LZ) vindt dat het democratisch proces in de knel komt door het op deze gehaaste manier te willen regelen:

‘Dit heeft helemaal niets meer met democratie te maken. Blijkbaar vindt een meerderheid het helemaal prima dat er in een ontzettend kort tijdsbestek even een zeer belangrijk en zeer impactvol besluit doorheen gejast moet worden. Ook nog eens onder spreektijd in een Zaanstad Beraad: unicum. Want stel je voor dat oppositiepartijen kritische vragen stellen aan andere partijen waarom ze in vredesnaam voor dit ondoordachte en niet goed onderbouwde plan stemmen. Over moties en amendementen om nog een poging te doen de smeekbede van de ondernemers serieus te nemen om het samen te doen hoeft niet met fracties overlegd te worden. Echt knettergek!’

Referendum

De besluitvorming donderdag kan doorkruist worden als er 500 of meer geldige steunbetuigingen voor een referendum over dit ‘voorgenomen besluit’ zijn binnengekomen. Dat wordt maandag of dinsdag bekend gemaakt. Als dat aantal gehaald wordt, moet de raad eerst besluiten of er inderdaad een referendum gehouden kan worden.

Het Zaanse Schans-besluit zelf kan dan niet in stemming gebracht worden in de gemeenteraad. Er moet – als wij de Referendumverordening goed begrepen hebben – echter wel over amendementen worden gestemd omdat die het raadsvoorstel kunnen veranderen.

Aanvulling 18 mei: Natasja Cornelisse van de PVV was afwezig en daarom niet in de gelegenheid onze vragen op tijd te beantwoorden. Hier alsnog haar bijdrage:

‘Vanaf het moment dat dit voorstel op het RIS werd gepubliceerd, had PVV Zaanstad al bedenkingen bij de gekozen werkwijze. Het voorstel, bestaande uit meer dan 600 pagina’s, werd één dag voor aanvang van het reces van twee weken gepubliceerd. Vervolgens werd op 8 mei al gestart met de technische presentatie van het voorstel.

Tijdens het reces hebben wij als fractie niet stilgezeten. We hebben gesprekken gevoerd met ondernemers van de Zaanse Schans en bovendien het plan van aanpak uit 2020 ontvangen en doorgelezen. Tot onze verbazing is dit plan nooit behandeld door het college en heeft er geen enkele terugkoppeling naar de ondernemers plaatsgevonden.

Ik heb meermaals aangegeven dat de tijd tussen de politieke beschouwing en de besluitvormende raadsvergadering te kort is om zorgvuldig moties en amendementen op te stellen. Desondanks is de gekozen planning in stand gehouden. Uiteraard is de agendacommissie een democratisch orgaan (zonder politiek oogmerk) waarin de meerderheid beslist, maar deze gang van zaken roept bij ons serieuze vragen op.

De indruk ontstaat dat ofwel de oppositie monddood moet worden gemaakt, ofwel dat dit raadsvoorstel – dat naar onze mening ernstige tekortkomingen bevat – met spoed moet worden aangenomen. Mogelijk met als doel om bepaalde erfgoedpartijen (al is dat wellicht een ongelukkig gekozen term) zo snel mogelijk uit financiële problemen te helpen.

Wij vinden dat dit onderwerp, met zoveel impact op ondernemers, bewoners en ONS cultureel erfgoed, zorgvuldiger en transparanter behandeld had moeten worden. Snelheid mag nooit ten koste gaan van kwaliteit of democratische controle.

Door Piet Bakker op basis van vergaderagenda Raad Zaanstad, uitvraag bij fracties, Referendumverordening en website Zaanstad, eerder nieuws over de Zaanse Schans en het referendum. Foto: Zaanstad Beraad tijdens de inspraak van donderdag 15 mei (De Orkaan).