Het is niet de eerste keer en vast ook niet de laatste keer dat we ‘fototijdreizen’ naar de Westzijde in Zaandam. Deze keer de Westzijde ter hoogte van het Wijnkanspad. De fotograaf stond omstreeks 1903 ter hoogte van het Wijnkanspad om de oude foto te maken.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De oude foto is afkomstig uit de Beeldbank van de Zaansche Molen. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: Westzijde t.h.v. Wijnkanspad in Zaandam.

Wijnkanspad – Westzijde

Het Wijnkanspad is een oud pad dat al in 1628 bestond getuige een transportacte. Het pad stond eerder bekend als het Schoenpad waar Jacob Pietersz. Schoen de eerste bewoner was. De naam Schoenpad blijft bestaan tot 1709, daarna werd alleen nog gesproken over het Wijnkanspad.

De naam Wijnkanspad is afkomstig van de bierstekerij De Wijnkan die recht tegenover het pad aan de Westzijde stond, de naam De Wijnkan wordt voor het eerst in 1682 genoemd. Een bierstekerij was een winkel in bieren en wijnen.

De Westzijde is één van de oudste straten van Zaandam-West. Het is oorspronkelijk een lage dijk, aangelegd omstreeks 1300, die het achterliggende land beschermde tegen het Zaanwater. Oorspronkelijk heette het gedeelte van de Westzijde tussen de huidige Gedempte Gracht en de Papenpadsloot de Molenbuurt, genoemd naar korenmolen De Ruijter, en was er binnendijks een wegsloot.

Deze wegsloot is omstreeks 1857 gedempt en vermoedelijk werd de naam van de straat kort na de demping, maar in ieder geval in de tweede helft van de 19e eeuw, veranderd in Westzijde.

Rechts op de oude foto zien we nog een aantal panden die er anno 2025 nog staan. Westzijde 80 is de Doopsgezinde Vermaning waarvan we het hek nog net zien. Deze vermaning is in 1687 gebouwd terwijl de stenen aanbouw aan de straatkant dateert uit 1862. Westzijde 82 is niet te zien op de foto’s, omdat het achter nummer 82 staat. Het pand is in 1971 gesloopt en op die plek is een nieuw pand gebouwd. In dit pand is sinds 2020 restaurant Verrassing aan de Zaan gevestigd.

Westzijde 84 is misschien wel het meest bekende pand in het rijtje. Het heeft een bewogen geschiedenis die al begon in 1622 toen Jelle Jansz. het huis plus erf kocht van de weduwe Griet Gijsbertse en er de bierstekerij begon. Achter de woning stond een pakhuis en beide panden waren van 1733 tot 1770 eigendom van Hendrik Claasz. Heijn. Daarna waren ze van zijn zoon Hendrik Hendriksz. Heijn die beide panden verkocht op 22 januari 1781 aan buurman de Doopsgezinde Vermaning.

Het pakhuis is in 1781 gesloopt. Op 30 januari wordt het gebouw geveild en werd Pieter Corver Pietersz. voor F. 135,- de nieuwe eigenaar maar er waren wel een aantal voorwaarden. Zo mochten er in het pand en op het erf geen brandbare stoffen als oliën, vet, pek, teer, kruit etc. worden opgeslagen en op het erf ook geen riet, stro of hooi. Ook mocht er geen slagerij, boerderij, bakkerij, kaasmakerij, smelterij, helling, scheepmakerij, verfwinkel, veestallen, varkenshokken, eendenkooien, parlevinker, kuiperij of smederij komen.

Op 4 januari 1815 werd huis nr. 710, zoals het huis toen bekend stond, alweer verkocht door Grietje Kruijt, de weduwe van Pieter Corver Pietersz. Klaas Bleeker, die zeilenmaker was, kocht de woning voor F. 400,-. Na het overlijden van Klaas Bleeker en zijn vrouw in 1847 ging het huis naar hun dochter Guurtje, die de woning op 29 november 1847 voor F 2.100,- verkocht aan koopman en winkelier Jan Gruijs.

Ruim vijf jaar later, op 29 januari 1853 verkoopt Gruijs de woning voor F. 3.000,- aan koopman Pieter Bruntink die er tot 19 juli 1866 bleef wonen. Daarna verkocht hij het aan Hendrik Gerhard van Aken, winkelier in galanterieën te Zaandam, die er F. 5.000,- voor betaalde. Op 3 oktober 1894 verkoopt winkelierster Catharina Margaretha Hiletta Lucas, weduwe van Hendrik Gerhard van Aken, de winkel voor F 11.000, – aan Gerrit Vonk. Bij de koop hoorde ook een pakhuis die aan het Wijnkanspad stond.

Gerrit Vonk liet het pand in 1904 verbouwen tot woonwinkelpand en verhuisde in 1919 naar Westzijde 82, het huis achter Westzijde 84. Gerrit was koper- en blikslager, loodgieter en fitter van het duinwaterleidingbedrijf. Na de verhuizing werd Westzijde 84 weer verbouwd en kwamen er 2 winkels in.

Gerrit heeft niet lang op nr. 82 gewoond want op 22 juli 1919 overleed hij. Hierdoor kwamen beide panden in bezit kwamen van zijn weduwe Catharina Cornelia Doema. Toen zij op 24 oktober 1926 overleed kwamen de panden op naam van hun vier kinderen.

Na de verhuizing van de familie Vonk naar Westzijde 82 vestigde zich S. Brand in het pand waar hij in de ene winkel sigaren ging verkopen en de andere winkel werd een kruidenierswinkel. S. Brand werd in 1948 opgevolgd door W. Buntsema. In 1972 kwam zijn zoon Co in de sigarenzaak. De kruidenierswinkel, die een VIVO (Vrijwillige Inkoop- en Verkoop Organisatie, opgericht in 1942) winkel werd, werd van Kremer.

In 1967 werd Westzijde 84 teruggekocht door de Doopsgezinde Vermaning. De winkel werd in 1983 modezaak Manouk waar op 30 november 1984 de spraakmakende Paskamermoord werd gepleegd. Het pand werd in 1988 gesloopt en in dezelfde stijl nieuw herbouwd waarna uitzendbureau Manpower erin kwam. In 2016 vertrok Manpower en kwam modeoutlet Price less en daarna kwam er weer een modezaak, Llofs. Sinds 2021 zit optiek Tot Ziens in Westzijde 84.

Westzijde 86 was tot 1897 een houten pandje waarin het Zaanlandsch Nieuws- en Advertentieblad van P.N. Sombeek zat. In 1897 liet J. Sombeek het houten pandje slopen en het huidige stenen pand neerzetten. Sombeek had ook een drukkerij en later kwamen er de Zaanlandsche Bank, Assurantiekantoor Klaas Vis, hifi zaak Van Ingen, modezaak House of Four Seasons, optiek Tot Ziens en SIS Fashion.

Tot slot Westzijde 88, het stenen pand met het torentje. Het werd gebouwd in 1894 en was jarenlang een huisartsenpost en -woning. Onder andere dr. Van Dam en dr. Tellegen hielden er spreekuur. Tegenwoordig zit hier Willem van den Berg Informatiemarketing B.V.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Zaans Erfgoed (tijdschrift ANNO 1961 – nr 142), Gemeentearchief Zaanstad, Beeldbank Zaansche Molen en De Orkaan.