Vandaag in de Fototijdreis nemen we je mee naar het begin van de Gedempte Gracht / Westzijde / Damstraat.
De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…
De oude foto is afkomstig uit de beeldbank van de Zaansche Molen. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: Gedempte Gracht / Westzijde / Damstraat (Zaandam).
Gedempte Gracht
Rechts op de foto zien we het nog bestaande pand Gedempte Gracht 7, waar tegenwoordig Döner City is gehuisvest. Toen de oude foto werd genomen was dit de Zaandammer Bar van uitbater Jan Visscher. In 1921 kwam hier apotheek De Eenhoorn die begin jaren ‘80 zou verdwijnen. Later kwam hier bakkerij Hopman.
Westzijde
Rechts zien we Westzijde 2 dat was gebouwd in 1858. Tussen 1916 en 1927 was dit het pand van café Bellevue en daarvoor was het café Feeke. Na café Bellevue werd het grotendeels gesloopt en werd er een nieuw gebouw geplaatst. Het gebouw werd iets meer naar achteren gezet, zodat de straat verbreed kon worden.
In dit nieuwe gebouw kwam de kruidenierswinkel van Piet de Gruyter. Het pand werd in 1959 gesloopt om plaats te maken voor de oprit van de nieuwe Beatrixbrug. De Gruyter betrok een nieuw pand aan de noordkant van de Gedempte Gracht, tussen de Westzijde en De Beatrixbrug.
Een belangrijk element in de verkooppolitiek van de kruidenierswinkel was het geven van 10 procent korting bij inlevering van de kassabonnen. De slagzin van De Gruyter luidde dan ook: ‘En betere waar èn tien procent, alleen De Gruyter’. Hierdoor werden trouwe klanten beloond. Deze korting werd in 1967 afgeschaft.
In de jaren ‘60 bereikte De Gruyter haar hoogtepunt met ca. 550 winkels en 7.500 personeelsleden. In 1971 werd De Gruyter overgenomen door de Steenkolen Handelsvereniging (SHV) en verdween het bedrijf uit Zaandam. Later kwam op de bovenste verdieping de dansschool van Diederich Hoorn. Tegenwoordig zit Cotton Clinic op Gedempte Gracht 2, met daarboven appartementen.
Damstraat
Ook het gebouw in het midden van de oude foto is lang geleden gesloopt. Dit was Damstraat 8 waar ruim 100 jaar de brood- en koekbakkerij van J. Karstens was. Naast Damstraat 8 zien we een glimp van Damstraat 6 dat het slachthuis van de firma Kessler was. Beide panden werden uiteindelijk door de gemeente Zaanstad gekocht en zijn in 1906 gesloopt met als doel de straat te verbreden. Nu bevindt het Flamingo Casino zich op deze locatie.
Bekijk hier alle fototijdreizen.
Tekst en foto 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Beeldbank Zaansche Molen, Gemeentearchief Zaanstad, Wikipedia.
Elke keer weer een ontdekkingsreis in eigen stad, hulde.
De oude situatie heb ik nooit in het ècht gezien, maar qua zwart/wit-kleurstelling is er niet veel verschil. Vreemd, dat de overheersende casio-doosdoos, ooit überhaupt een vergunning heeft gekregen van de toenmalige "schoonheidscommissie" ... absoluut vorm- en smakeloos!
Gelijk heeft u, maar in Zaanstad voert lelijkheid sowieso de boventoon. Architecten zouden daar toch meer aandacht moeten besteden, want het woord 'arche' wijst op zich al naar de oerbeelden van schoonheid. Iemand als Voltaire heeft hierin een kwalijke rol gespeeld door te ontkennen dat er absolute schoonheid bestaat. Ja, die is transcendent, maar moet toch leidinggevend zijn. In de Stanford Encyclopedia of Philosophy staat onder Beauty een goed artikel.
Ooit waren er voor nieuwe bouwplannen zogenoemde `wedstrijden` waarbij het beste ontwerp van deelnemende partijen op hoog architectonisch niveau ook de uitgeschreven opdracht kon winnen. Inmiddels zijn de eisen (ervaring, aantal werknemers, gebouwde successen, certificaties, internationale ervaring, gewonnen prijsvragen enz.) om überhaupt te mogen deelnemen aan prijsvragen voor de zelfstandige architecten niet meer haalbaar. Veel gewonnen projecten worden uiteindelijk tòch NIET gerealiseerd.
Opdrachtgevers hebben daarentegen steeds meer een economische en actueel een duurzame insteek en alleen nog een paar internationaal bekende prestige-architecten', de grote moderne jongens, blijven "aan de bak". (Koolhaas, Maas, van Berkel e.a.).
Het beroep "ethisch architect" is dus een uitstervend beroep en wordt hoofdzakelijk als een kostenpost gezien. Zaanstad had nooit opvallende architectonische hoogstandjes. Het best mooie ZMC werd voornamelijk ontworpen en gebouwd als pilot om de nieuwe logistische denkwijze van efficiënte medische- en verzorgingsideeën (Lean-principe). Het Zaantheater (1998) staat nu alweer op de nominatie om afgebroken te gaan worden om redenen, dat er energie-afspraken zijn gemaakt door de gemeente die niet haalbaar en/of betaalbaar zouden zijn. Blijven nog de gewaardeerde extra investeringen en inspanningen die onder de titel erfgoed/monumenten vallen.
ik heb jaren boven bakkerij Hopman gewoond. ik moest door de zij-ingang van de bakker naar boven. (bovenste verdieping). ik verzorgde ook broodjes in het weekend in het Drieluyk. Ik kreeg dan vrijdag en zaterdag tussen de 10 en 20 verse warme stokbroden. laatst informeerde ik bij de tegenwoordige uitbater. er mag niet (meer) gewoond worden omdat het plafond op de bovenste verdieping op sommige plekken slechts 1.80 is.
Wat een armoedige aanblik tegenwoordig.. Heel verdrietig. Het was zo mooi, vol allure.