De toekomst van de Zaanse Schans is al maanden onderwerp van fel politiek en maatschappelijk debat. De gemeenteraad wil de drukte op het erfgoedgebied aanpakken met een ingrijpend pakket: een verplicht ticketsysteem, een nieuw exploitatiemodel, aanpassingen in de mobiliteit en het verleggen van de route over het terrein. 

Een grote groep bewoners en ondernemers wilde een referendum over deze ingrijpende veranderingen organiseren. Zij verzamelden in mei 2.413 handtekeningen. Dat was ruim voldoende om het proces op gang te brengen.

Toch besloot de raad op 22 mei het inleidend verzoek voor een referendum af te wijzen, ondanks dat de referendumcommissie van Zaanstad daar positief over had geadviseerd.

Op 7 november meldden we dat de externe bezwaarcommissie dat besluit volledig onderuithaalde. Nu bevestigt ook de stadsadvocaat dat de raad het referendum niet had mogen blokkeren.

Niet weigeren

Volgens het juridische advies van de stadsadvocaat, aangevraagd door de ‘Bestuurlijke driehoek’ burgemeester Jan Hamming, gemeentesecretaris Lennart Graaff en griffier Marleen Catsburg, is het inleidend verzoek terecht gericht op het ontwerp-raadsbesluit Toekomstbestendige Zaanse Schans. Daarmee voldoet het aan de eisen van de Referendumverordening Zaanstad en kan het verzoek niet op die grond worden geweigerd.

Het advies van de stadsadvocaat sluit naadloos aan bij de scherpe kritiek van de bezwaarcommissie, die eerder stelde dat het democratisch belang van een referendum aanzienlijk zwaarder weegt dan de bezwaren van de raad. Ook de stadsadvocaat verwijst naar eerdere jurisprudentie waaruit blijkt dat gemeenteraden regelmatig ongelijk krijgen wanneer zij referenda proberen te blokkeren.

Hele besluit

Opvallend is dat het referendum volgens het advies moet gaan over het volledige ontwerpbesluit, inclusief het verplichte ticketsysteem en het mobiliteitsplan. Splitsing is volgens de verordening niet toegestaan. 

Gesprekken met bewoners en ondernemers kunnen ondertussen gewoon doorgaan; ook dat is geen reden om een referendum tegen te houden.

Nu zowel de externe bezwaarcommissie als de stadsadvocaat de raad terugfluiten, is de vraag wat de raad doet: trekt zij haar eerdere besluit in, of volgt opnieuw een gang naar de rechter? Volgens beide adviezen maakt Zaanstad in dat laatste scenario weinig kans.

(De raad kan overigens ook de uitslag van een referendum nog steeds naast zich neerleggen.)

Door Merel Kan, met informatie uit het advies van de stadsadvocaat en uit het Orkaan-archief.