In juli van dit jaar kondigde het Gemeentearchief Zaanstad aan ruim 13.000 afbeeldingen offline te halen uit angst voor claims voor het openbaar maken van materiaal dat auteursrechtelijk beschermd was. Dat was nog maar het begin.
Afgelopen weken zijn nog eens bijna 50.000 afbeeldingen offline gegaan vanwege ‘potentieel financieel risico’ voor claims.
In totaal heeft het archief een ‘beeldcollectie’ van 165.000 afbeeldingen, 126.000 daarvan stonden ooit online, nu zijn daar nog 63.000 van over, de helft is dus offline gehaald.
Ansichtkaarten en reproducties van schilderijen en tekeningen, affiches en kalenderplaten waren de eerste slachtoffers. Volgens de gemeente gaat het nu om alle afbeeldingen waarvan het “auteursrecht aantoonbaar bij derden ligt of die aantoonbare commerciële waarde vertegenwoordigen”. De afbeeldingen zijn nog wel in de studiezaal te bekijken, ook de beschrijving staat nog online. De gemeente:
“Het auteursrecht op een werk blijft bestaan tot 70 jaar na het overlijden van de maker. Daarna vervalt het auteursrecht en wordt een werk onderdeel van het publieke domein. De uitzondering betreft werken die anoniem of onder pseudoniem gepubliceerd zijn, evenals werken die door een rechtspersoon gepubliceerd zijn. In die drie gevallen is de termijn 70 jaar na de eerste rechtmatige openbaarmaking.”
De wethouder schrijft in haar brief aan de raad dat de aanleiding een rechtszaak tegen het archief van Leiden was. Dat klopt, en de kosten voor het archief waren hoog (bijna € 15.000). Maar dat was inclusief proceskosten, en het ging niet om foto’s van 100 jaar of ouder maar om foto’s uit de jaren veertig en vijftig, gemaakt door een bekende fotograaf die in 2000 overleed.
Zaanstad probeert bij 30.000 afbeeldingen afspraken te maken met de rechthebbenden over het auteursrecht. Het gaat naar schatting om 1.500 vervaardigers.
Bovenstaand screenshot is het gevolg van een zoekactie op ‘Westzijde’. Veel van de niet zichtbare kaarten dateren uit het begin van de vorige eeuw zijn zijn uitgegeven door firma’s die allang niet meer bestaan.
Online zijn nog steeds tienduizenden Zaanse historische foto’s te vinden, niet alleen bij het archief maar ook bij de diverse historische verenigingen en digitale beeldbanken in de Zaanstreek.
Het Gemeentearchief tracht zich begrijpelijkerwijs in te dekken tegen schadeclaims. De gekozen methode werkt echter averechts. Wat hebben zoekopdrachten voor zin als die resulteren in bijna uitsluitend slotjes? Het archief zal snel zijn populariteit bij gebruikers verliezen. Zoekopdrachten vanaf de computer thuis in het voor Zaankanters belangrijke archief van dagblad De Typhoon geven een vergelijkbaar resultaat. Men kan de archieven van deze krant alleen echt bestuderen in de studiezaal. Vervelend genoeg, maar waarschijnlijk niet de wens van het gemeentearchief. In ieder geval kan men in de studiezaal wel degelijk De Typhoon uit 1955 lezen en er knipsels uit maken. Met de slotjes op de foto's is het erger gesteld. Met 'niet online te bekijken, wel op onze studiezaal' schiet de gebruiker die de Zaanse historie wil bestuderen en beschrijven, niets op. Want op de studiezaal kunnen de plaatjes wel bekeken worden, maar niet gedownload en gebruikt voor publicaties. Om de studie naar het Zaanse verleden te bevorderen, is het nodig dat het Gemeentearchief een creatiever oplossing vindt dan de rampzalige slotjes. De Pont des Arts in Parijs is uiteindelijk bijna aan bezweken aan een vracht hangsloten. Laat Zaanstad zuks voorkomen.
Wat heeft een archief nu nog voor zin? Het is helemaal doorgeschoten met de pivacy rechten.
Waarom moet alles om geld draaien. Beetje liefde voor de streek waar we wonen is ook belangrijk. Wat is er mooier dan dat de generaties die na ons komt kan genieten van onze mooie Zaanstreek "van toen". De investering wordt beloond, al is dat niet altijd in geld uit te drukken.
Het lijkt me technisch niet heel moeilijk om een getekende 'lijnen' schets van de verwijderd documenten online te zetten, deze kan automatisch aangemaakt worden door een computer. Een afgeleide van het originel zegmaar, dat zou toch moeten mogen.
Een afgeleide van het beeld maken is niet toegestaan. Dit valt onder "misvorming, verminking en aantasting". Dit zou zelfs duurder uit kunnen pakken voor de inbreukmaker, aangezien in dat geval naast inbreuk op het auteursrecht ook inbreuk gemaakt wordt op de persoonlijkheidsrechten van de maker.
Je kunt natuurlijk ook gewoon dat auteursrecht betalen. Zo duur hoeft dat nou ook weer niet te zijn. Een fonds waar rechthebbenden kunnen aankloppen. Stichting Pictoright (voorheen Beeldrecht) hakt al jaren met dat bijltje.
65.000 afbeeldingen, zou zomaar een een klein miljoen per jaar kunnen kosten. Wellicht kun je onderhandelen, maar het blijft een dure grap. Je dekt dan alleen de rechthebbenden die met Stichting Pictoright samenwerken. Op zich is die stichting overigens wel een goed initiatief.
De eiser in het geval Leiden vroeg € 75 per foto. Boetes kunnen al snel oplopen. Jaarlijks afkopen bij Pictoright kan ook (die wikkelen trouwens ook claims van niet-aangeslotenen af). Maar hoe meer foto's je daaronder wilt laten vallen hoe duurder het is. Handig is dus ook om makers op te sporen en toestemming te vragen.